Η ΕΠΩΑΣΗ

 

Η  ΕΠΩΑΣΗ

       Σε κλαδί δένδρου έχει φτιάξει φωλιά ένα περιστέρι. Το παρατηρώ από παράθυρο μου. Μέρες τώρα νυχθημερόν, ατάραχο και σοβαρό, κάθεται και κλωσά τα δυο αυγά που έχει κάνει και κανένας θόρυβος, κανένα κούνημα δένδρου, καμία δύναμη πλην ασφαλώς της βίας, δεν το αποσπά από το έργο αυτό, που - με άγραφο νόμο - του έχει αναθέσει η φύση….

       Ο Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.), πρωτοπόρος, με επιστημονικό τρόπο που προξενεί ακόμα και σήμερα παγκόσμιο θαυμασμό, αγνοώντας επιδεικτικά Αίγυπτο/Βαβυλωνιακού τύπου και  προέλευσης μυθοπλασίες άλλων διάσημων ποιητών και φιλοσόφων…… του δασκάλου του μη εξαιρουμένου, έλεγε άλλωστε: «φίλος μεν Πλάτων φιλτάτη δε αλήθεια»…….. μελέτησε και  αναζήτησε για όλα τα φυσικά πράγματα:  «Τι ην είναι»  και  «Τίνος ένεκα».

        Ο Αριστοτέλης, ιδρυτής και της επιστήμης της Βιολογίας, δέχεται ότι υπάρχει «τελ(ε)ολογία» (αιτία, σκοπός) στην Φύση. Μάλιστα η αναπαραγωγή, η διαιώνιση του είδους, συνιστά την σαφέστερη απόδειξη ότι λειτουργεί μέσα στην φύση η σκοπιμότητα.  Η Φύση εμφανίζεται να δρα για ένα σκοπό, ωστόσο αυτή, η φύση δηλ. δεν αποτελεί συνειδητό υποκείμενο. Είναι μια έμφυτη ορμή προς κίνηση. Αποτελεί (απαρτίζει) την ζωτική δύναμη που ενυπάρχει σ’ όλα τα έμβια όντα, χωρίς να συνιστά σχεδιασμό κανενός Νου. Ποιος είναι λοιπόν αυτός, ο τελικός σκοπός, κάθε είδους;  Απλά, είναι:  «Ο εαυτός του»! Ο σκοπός κάθε είδους ενυπάρχει στο είδος του και σύγκειται στο να αυξάνει (πολλαπλασιάζει) και να αναπαράγει αυτό ακριβώς που είναι !

       Πολύ προσεκτικά ο Αριστοτέλης αναφέρεται στον «θεό», το «ακίνητο κινούν του σύμπαντος», τον οποίον τοποθετεί ως κορυφαία κατάληξη σε μια κλίμακα (ιεραρχία) που αρχίζει από τα κατώτερα όντα. Εκεί, στο θρόνο του ψηλά, τον «θεό» τον έχει αφοσιωμένο μόνον στην ενατένιση του εαυτού του.  Δεν του αποδίδει καμία δημιουργική δραστηριότητα και καμία ελευθερία βούλησης, ως αναγνωρίζει και ο περινούστατος των Αριστοτελικών Αβερρόης. Του Θεού, αποδίδει ο Αριστοτέλης, αυτού μόνου, «Αυτογνωσία». Μία (θεία) γνώση που έχει αντικείμενο μόνο τον εαυτό της.... Και αφού ο Θεός κατανοεί τον εαυτό του κατανοεί και όλα τ’ άλλα (!) συμπληρώνει ο Άγιος Θωμάς ο Ακινάτης  (Nec tamen sequitur quod omnia alia a se ei sund ignota, nam intelligende se intelligit omnia alia!).... δείχνοντας πόσο ρηχά ερμήνευε η Σχολαστική Θεολογία τον μέγα φιλόσοφο κατά τον Μεσαίωνα. Πάντως..... (ο θεός) επεμβαίνει και στα του κόσμου, αν και εφ’ όσον το επιθυμεί!…..

       Στον Αριστοτέλη, όπως και στους Στωικούς και σ’ άλλους μεταγενέστερους στοχαστές (Σπινόζα, κ.ά.)  η έκφραση «Θεός και φύση»  εκφράζει -ίσως- και μια παραχώρηση σε κοινούς τρόπους σκέψης… Ας μην παραγνωρίζουμε και ότι στην Αθήνα ίσχυε (από το 431 π.Χ.) το περίφημο «Ψήφισμα του Διοπείθη»…... Ήταν κάτι ανάλογο με τον δικό μας Α.Ν. 509/1947, ή το “McCarran International Security Act” του 1950 για τις ΗΠΑ, νόμοι «Δρακόντειοι», θεσπισμένοι για τη προστασία του πολιτεύματος.….Πλείστοι φιλόσοφοι είχαν καταδικασθεί για «ασέβεια προς τους Θεούς»,.....βέβαια σχεδόν πάντα σε τέτοιας λογής κατηγορίες υποκρύπτονταν τα σφοδρά πολιτικά πάθη της εποχής..... όπως ο Σωκράτης.   Άλλοι για να μην καταδικαστούν και θανατωθούν αναγκάστηκαν να διαφύγουν, όπως ο Αναξαγόρας, αλλά και ο ίδιος ο Αριστοτέλης, εναντίον του οποίου επίσης κινήθηκε δίκη γι' ασέβεια (Διογένης Λαέρτιος, 5,5,8 επ.) και σώθηκε με φυγή στη Χαλκίδα, όπου και πέθανε. Ο Θεόφραστος, μέγας κι’ αυτός φιλόσοφος, βοτανολόγος,  ζωολόγος, συνεχιστής και διάδοχος του Αριστοτέλη στην Περιπατητική σχολή μετά από την πιο πάνω φυγή του ιδρυτή της σχολής στη Χαλκίδα, την «γλύτωσε φτηνά» σε σχετική για τον ίδιο λόγο δίκη, αφού αυθόρμητα προσήλθαν να καταθέσουν σαν μάρτυρες υπεράσπισής του δισχίλιοι Αθηναίοι! (Διογένης Λαέρτιος, 5,37,3 επ.)……

       Ας επανέλθω στις απόψεις του Αριστοτέλη, κατά βάση σύμφωνα μ’ όσα ο ονομαστός Άγγλος καθηγητής W. D. Ross εξηγεί στο ομότιτλο περισπούδαστο σύγγραμμα του (και ασφαλώς όπως εγώ τις κατανόησα)…….

       Κατά την γέννηση δεν γεννιέται ύλη (ως αιώνια προϋπάρχουσα), ούτε όμως και η μορφή της ύλης. Η μορφή επέρχεται κατά μία (στιγμιαία) διαδικασία και προϋπάρχει «εντελεχεία_ι» στον (αρσενικό) γεννήτορα.  Στο επίμαχο θέμα της «τελολογίας της φύσης», τουλάχιστον στα ωριμότερης σκέψης έργα του Σταγειρίτη φιλόσοφου, η φύση δεν εμφανίζεται να εκτελεί κάποιο «θείο σχέδιο», παρ’ όλο που στην Αριστοτελική φιλοσοφία η «τελολογία» είναι απόλυτη. Αντίφαση;  Όχι ακριβώς. Πρέπει να δεχτούμε και κάτι συγκαταβατικά…. Λοιπόν, αφού το «αΐδιον» δεν διαθέτει κανένα στοιχείο δύναμης και βούλησης, όπως και πιο πάνω αναφέραμε, άρα ούτε «κακού» (το «κακό» δεν είναι παρά ένα παραπροϊόν της κοσμικής διαδικασίας στην προσπάθεια των επιμέρους να φθάσουν στην τελειότητα που τους αναλογεί),  δεν απομένει άλλο τι σ’ αυτό, παρά……. η γενική τήρηση της «τάξης στο σύμπαν»! Και βέβαια, από τα κυριότερα έργα που συντελούν προς τον σκοπό αυτό της φύσης, δηλαδή την «Τάξη», είναι -αναμφίβολα- η «Διατήρηση του είδους». Και η «θεία πρόνοια», όπως υπαγορεύεται από την «Υπέρτατη ουσία», μεριμνά αδιάκοπα γι’ αυτήν!

       Σ’ αυτή την πρωτεύουσα θεία επιταγή, της «Παγκόσμιας ευταξίας», στο φτωχό περιστέρι αντιστοιχεί το ταπεινό χρέος της «Διατήρησης του είδους» του. Αναπόδραστα,  υπείκοντας σ’ αυτή την εντολή, κάθεται υπομονετικά και κλωσά τ’ αυγά του. Μόνο ένα αξεπέραστο απ’ τις δυνάμεις του εμπόδιο, ως είναι ο θάνατος του, μπορεί να κάνει, αυτήν την εντολή της Φύσης,  να μην την εκτελέσει....