Β. Κορνάρου: «ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ» - Η γκιόστρα

 

Β. Κορνάρου

«ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ»

Η γκιόστρα

       Στον «Ερωτόκριτο», στο αξεπέραστης ομορφιάς  ερωτικό ποίημα  του, από την Σητεία ⁽¹⁾ Κρήτης, ποιητή Βιτσέντζου Κορνάρου, περιγράφεται διαγωνισμός κονταρομαχίας έφιππων ιπποτών, γ(κ)ιόστρα  (giostra).  Είχε προκηρυχτεί από τον Ρήγα (βασιλιά) της Αθήνας  Ηράκλη με ημερομηνία διεξαγωγής του αγώνα κάποια 25η Απριλίου.⁽²⁾    

«……… κ’ ήλεγεν ο διαλαλημός, όπου ‘ναι αντρειωμένοι, ‘ς τσι ’κοσιπέντε τ’ Απριλιού ο Ρήγας τσ’ ανιμένει, εις την Αθήνα να βρεθού, στο φόρο (αγορά/πλατεία) τσι να σμίξου, να κονταρο κτυπήσουνε  και την αντρειά να δείξου, κι οπού νικήση οχ το λαό να ‘χη τιμή μεγάλη κ’ ένα στεφάνι ολόχρυσο να βάνη στο κεφάλι……».

       Στο κάλεσμα του “Ρηγός” ανταποκρίθηκαν κι έφθασαν στην Αθήνα, προερχόμενοι από πολλές και  διάφορες πόλεις (χώρες) του γνωστού τότε κόσμου της καθ’ ημάς Ανατολής, 14 ιππότες (καβαλάρηδες). Η αφρόκρεμα της ιπποσύνης. Βασιλείς, Ρηγόπουλοι,  Αυθεντόπουλοι.  Καθ’ ένας με το φαρί (άλογο), τον οπλισμό, την ιδιαίτερη φανταχτερή  φορεσιά του και το επί του κράνους του ερωτικό σύμβολο (“τσ’ αγάπης σημάδι”), εικόνα (“ζγουραφιά”) και έμμετρο επίγραμμα.

       Οι ιππότες που συμμετείχαν στην giostra που διοργάνωσε ο Ρήγας της Αθήνας ήσαν οι :

1) Δημοφάνης,      αφεντόπουλος της Μυτιλήνης.

2) Αντρόμαχος,     ρηγόπουλος τ’ Αναπλιού.

3) Φιλάρετος,         αφέντης της Μοθώνης.

4) Ηράκλης,           απ’ την Έγριπο (Εύριπο/Χαλκίδα).

5) Νικοστράτης,     απ’ την Μακεδονία.

6) Δρακόμαχος,     απ’ την Κορώνη.

7) Τριπόλεμος,       απ’ την Σκλαβουνιά (χώρα των Σλαύων).

8) Γλυκόστρατος,   απ’ την Αξιά (Νάξο).

9) Σπιδόλιοντας,     απ’ την Καραμανία  (Οσμανική  Τουρκία).

10) Πιστόφορος,     βασιλιόπουλλος του Βυζαντίου.

11) Δρακόκαρδος,  αφέντης της Πάτρας.

12) Κυπρίδημος,     ρηγόπουλος της Κύπρου.

13) Ερωτόκριτος,    ιππότης  Αθηναίος ⁽³⁾.

14) Χαρίδημος,       ρηγόπουλος της Γορτύνης  / Κρήτης.

 

       Πριν ακόμα αρχίσει επίσημα το τουρνουά, ο Χαρίδημος σε ξιφομαχία θανάτου (“θανατερό παιγνίδι”)  θα φονεύσει τον  Καραμανίτη Σπιδόλιοντα……. « οπού  ‘χεν όχθριτα πολλή με το νησί της Κρήτης»  και ο οποίος σ’ αντίθεση με όλους τους άλλους αντρειωμένους και χαρισματικούς νέους…….. « Ήτονε κακοσύβαστος και δύσκολος περίσσα, εις την μαλιάν εχαίρετο και την αγάπ’ εμίσα».

       Κατόπιν, στις, σύμφωνα με τους Φραγκικούς  ιπποτικούς κανόνες,  κονταρομαχίες ⁽⁴⁾, ο Χαρίδημος θα καταρρίψει τρία παλληκάρια. Τέσσερεις  καβαλάρηδες  θα καταρρίψει ο Κύπριος  Κυπρίδημος και τρεις ο Αθηναίος  Ερωτόκριτος. 

       Έτσι, τελικά μείνουν τρεις “φιναλίστ”, οι: «…..Ρωτόκριτος, Χαρίδημος κι ο Ρήγας Κυπριώτης, που ‘ναι καθρέφτες της αντρειάς και παίνεμα της νιότης…».

      Ο Ρήγας της Αθήνας αποφασίζει τότε να γίνει κλήρωση...

  «……..Τα ονόματα ντως το ζιμιό (= ευθύς, αμέσως) ‘ς χρυσό γαβάθι βάνει, κ’ έναν κοπέλιν ήκραξε, κ’ είπεν του να τα βγάνη……..»,  

ώστε ο ένας απ’ τους τρεις ιππότες ν’ αποσυρθεί και ν’ απομείνουν δύο, να διαγωνισθούν στον τελικό αγώνα για την πρωτιά… 

            Η κλήρωση βγάζει το ζευγάρι  Κυπρίδημου – Ερωτόκριτου στον τελικό γύρο. 

       Ο Χαρίδημος φέρεται χολωμένος για την ατυχία του να μην κληρωθεί και να στερηθεί της δυνατότητας να διεκδικήσει το τρόπαιο……. 

       «Επόμεινεν ο Κρητικός στου γαβαθιού τον πάτο, μιλούν του κι οχ την πρίκαν του μπλιό δεν απιλογάτο και προς την μοίρα μάνιζε και προς το ριζικόν του, που ‘καμε κ’ ήτον ύστερο τα’ όνομα το δικόν του …».  

        Ο Χαρίδημος, λοιπόν, αποχωρεί υποχρεωτικά.   Ωστόσο φεύγει με το κεφάλι ψηλά, αήττητος ⁽⁵⁾. 

      Κατόπιν, νικητής της “giostra” -περίτρανα- αναδεικνύεται ο  Ερωτόκριτος, εν μέσω  ξέφρενων  πανηγυρισμών των Αθηναίων συμπατριωτών του. Παραλαμβάνει από την βασιλοπούλα και κρυφή αγαπημένη του Αρετούσα, το χρυσό στεφάνι της νίκης, την τζόγια (zogia)…… 

       «Τη τζόγια κείνη πιάνοντας η Αρετή στη χέρα, στολίζει τον πολυαγαπά εκείνην την ημέρα».

       Θρίαμβος των ερωτευμένων Ερωτόκριτου και Αρετούσας, αλλά προσωρινός, αφού τα βάσανα των δύο νέων μόλις τώρα αρχίζουν……  και δεν έχουμε διατρέξει ούτε το μισό, από το όλο ποίημα (10.000 στίχων) του Β. Κορνάρου…… Ερωτόκριτος και Αρετούσα έχουν ακόμα μπροστά τους πολλές, σκληρές και μακροχρόνιες, περιπέτειες ν’ αντιμετωπίσουν, όπως είναι η απάνθρωπη τριετής  φυλάκιση και κακοποίηση της  Αρετούσας απ’ τον πατέρα της, η εξορία του Ρώ(το)κριτου, ο πόλεμος με τους Βλάχους, μαγικές μεταμορφώσεις κ.ά.… όλα αίσια όμως ευτυχώς!..... μέχρι το τελικό happy end…….. Συγχώρεση από τους γονείς, γάμος, άνοδος στο θρόνο, παιδιά, απόγονοι….!         

 Κι’ έζησαν αυτοί καλά και ‘ μείς καλλίτερα!.....

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

       (1) Σητεία….. το Statford της Ελλάδας!  Οι δυο μεγάλοι ποιητές, o  W. Shakespeare (1564-1616)  και ο  B. Κορνάρος  (Σητεία 1553 – Ηράκλειο 1613),  υπήρξαν σύγχρονοι. Έζησαν, έγραψαν από  τα μέσα του 16ου έως τις  αρχές του 17ου αιώνα.  Σύγχρονος αυτών των δύο και ο Μιγκέλ ντε Θερβάντες (1547 – 1616), ο μεγαλύτερος συγγραφέας στην ισπανική γλώσσα.

       (2) 25η Απριλίου: Είναι η πιο λαμπρή γιορτή της “Γαληνοτάτης  Δημοκρατίας” της Βενετίας. Η ημέρα που γιορτάζει ο προστάτης άγιος της, ο ευαγγελιστής Μάρκος. Tο έμβλημα της Δημοκρατίας της Βενετίας ως την κατάλυσή της από τον Ναπολέοντα το 1797, ήταν ο φτερωτός λέοντας, σύμβολο του Ευαγγελιστή Μάρκου, με το ανοικτό ευαγγέλιο, όπου είναι χαραγμένα τα λόγια:

        «Pax tibi Marce evangelista meus»  / Ειρήνη σε σένα Μάρκε ευαγγελιστή μου.

       Στην Βενετία και σε μέρη της επικράτειας της (Κρήτη, Κύπρος, Ιόνια νησιά κλπ.) η 25η Απριλίου γιορταζόταν με λιτανείες και λαμπρές πανηγύρεις, αγοραίες  θεατρο-μουσικές παραστάσεις, τουρνουά κονταροκτυπήματος (giostra),  λεμβοδρομία (regata) κ.ά.

       Το ποίημα γράφτηκε την εποχή που η Κρήτη  Eνετοκρατείτο και η  Αθήνα βρισκόταν υπό Οθωμανική κυριαρχία. Η δράση του ποιήματος  όμως τοποθετείται σε προχριστιανικά χρόνια……. «Τσι περαζόμενους καιρούς, που οι Έλληνες ωρίζα, κι όπου δεν είχ’ η πίστι ντως θεμέλιο μηδέ ρίζα». 

        (3) Πολλοί αναγνώστες θεωρούν τον ‘Ρώκριτο και την Αρετούσα  γνήσιους - αυθεντικούς  Κρητικούς,  ξεγελασμένοι που το ποίημα είναι γραμμένο στην Κρητική διάλεκτο.

       (4) Στο δημοφιλές κατά τα χρόνια του Μεσαίωνα αυτό αγώνισμα, έφιππων - σιδηρόφρακτων ιπποτών, κατά ζεύγη συνήθως, κέρδιζε  όποιος  με εύστοχο - δυνατό κτύπημα του κονταριού του (“κοπανιά”), έριχνε τον αντίπαλο του από το άλογο…… Παντιέρες, βούκινα, σάλπιγγες, οχλοβοή, (ζητω)κραυγές, ποδοβολητά, χλιμιντρίσματα, κλαγγές όπλων……. Οι αναβάτες κέντριζαν τ' άλογα  να τρέχουν αφηνιασμένα σε κατευθύνσεις ακριβώς αντίθετες, με σκοπό να επέλθει σφοδρή σύγκρουση. Όταν τα κοντάρια θρυμματίζονταν, στους ιππότες δίνονταν νέα, μέχρι της τελικής πτώσεως του ενός των αντιπάλων. 

      Πολύ επικίνδυνο  αγώνισμα!  Το 1559  ο βασιλιάς της Γαλλίας Ερρίκος Β΄ έχασε τη ζωή του συμμετέχοντας προσωπικά σ’ ένα τέτοιο “tournoi”, που είχε διοργανωθεί από τον ίδιο στο Παρίσι, για να γιορταστούν δύο μεγάλα γεγονότα: Οι γάμοι της θυγατέρας του Ελισάβετ με τον βασιλιά της Ισπανίας Φίλιππο Β΄ και η συνθήκη ειρήνης  “Cateau - Cambresis ”. 

     Φοβερές οι συνέπειες αυτού του «αγωνιστικού ατυχήματος»!.... Στα χρόνια των διαδόχων του Ερρίκου Β΄, διεξάγονται οι τρομακτικοί εμφύλιοι θρησκευτικοί πόλεμοι στη Γαλλία (1562–1598), μεταξύ (Γάλλων) καθολικών και προτεσταντών Ουγενότων  (Από 2 έως 4 εκατομ. άνθρωποι υπολογίζονται τα θύματα εκείνης της περιόδου).

       (5) Ο Β. Κορνάρος - αυτονόητο - για την “οικονομία” του έργου, θα αναδείκνυε νικητή της giostra  - οπωσδήποτε - τον Ερωτόκριτο……. Όμως σαν Κρητικός που ήταν ο ποιητής, δεν θέλησε να “χρεώσει” στον συμπατριώτη του Χαρίδημο, ούτε καν, μία αγωνιστική ήττα….  Έτσι, σχεδίασε μια αψεγάδιαστη (λευκή) αποχώρηση για τον Κρήτα ήρωα. 

       Εξαιρετική τιμή ο ποιητής επιδαψίλευσε επίσης και στον μεγαλοπρεπέστατο Ρηγόπουλο του Βυζαντίου.  Η Ρήγισσα Αρτέμη του προσέφερε “αθό”, ένδειξη ότι το βασιλικό ζεύγος της Αθήνας τον προέκρινε για γαμπρό τους, κι’ αργότερα τον παντρολογούσαν με την κόρη τους (Αρετούσα), για να κάνουν την να ξεχάσει τον αγαπημένο της (‘Ρώκριτο)….…

Βάσανα έχει ο έρωτας,  όμως στο τέλος, πάντα,  βγαίνει νικητής!

Amor  Vincit  Omnia!