"Ο ΘΙΑΣΟΣ" του Θόδωρου Αγγελόπουλου

 

"Ο  ΘΙΑΣΟΣ" του Θόδωρου Αγγελόπουλου

…….. Στη προετοιμασία του γυρίσματος μιας σκηνής της ταινίας……

                                 

«Ο Θίασος» είναι μία Ελληνική δραματική κινηματογραφική ταινία του 1975 σε σκηνοθεσία και σενάριο του Θόδωρου Αγγελόπουλου (1935-2012). Εντάσσεται στην λεγόμενη «Τριλογία της Ιστορίας» του Θ. Αγγελόπουλου, που αποτελούν οι «Μέρες του 36», «Ο Θίασος» και «Οι Κυνηγοί». Θεωρείται μία από τις σημαντικότερες δημιουργίες του ελληνικού κινηματογράφου και έχει θέση στις 100 καλύτερες κινηματογραφικές παραγωγές παγκοσμίως.

  

     Η ταινία παρακολουθεί τις περιπέτειες ενός περιοδεύοντος θιάσου, από το 1939 μέχρι το 1952, που παρουσιάζει στα χωριά της Ελληνικής επαρχίας το γνωστό βουκολικό δράμα του Σπυρίδωνος Περεσιάδη  «Γκόλφω η βοσκοπούλα».

     Στην  ταινία ‘ξεδιπλώνεται’ με τρόπο μοναδικό η νεώτερη  ιστορία της Ελλάδας, από την δικτατορία Μεταξά, πόλεμο, κατοχή απελευθέρωση, εμφύλιο, μέχρι και τις εκλογές του 1952. Τα γεγονότα παρουσιάζονται έτσι, όπως δεν τα είχαμε δει ποτέ στο παρελθόν. Συγχρόνως παρακολουθούμε συγκλονιστικά δράματα που συμβαίνουν στην ιδιωτική ζωή των μελών του θιάσου, που είναι και μέλη της ίδιας οικογένειας. 

      Η ταινία γυρίστηκε σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, κατά το μεγαλύτερο μέρος στη διάρκεια των τελευταίων χρόνων της δικτατορίας. Προκειμένου το σενάριο της να ‘περάσει’ από τη λογοκρισία της χούντας (όπου ο Σπ. Ζουρνατζής), αποκρύφτηκε ο πολιτικός της χαρακτήρας. Δηλώθηκε ότι το θέμα της ταινίας, δήθεν, αναφέρονταν στον «μύθο των Ατρειδών» (κάτι βέβαια που δεν ήταν μακριά από το νόημα του έργου).

     Η ταινία προβλήθηκε το 1975, εντυπωσίασε μεγάλως και τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό έτυχε κολακευτικότατων σχολίων από τους κριτικούς και ενθουσιώδους υποδοχής από το κοινό. Μόνη ‘παραφωνία’ η τότε κυβέρνηση του Κων/νου Καραμανλή, που είχε αρνηθεί στην ταινία την κρατική εκπροσώπηση στο Φεστιβάλ των Καννών, με τον ισχυρισμό ότι η ιδεολογία του "Θιάσου" ήταν μονόπλευρη και αριστερή.

 

     Με την πιο πάνω ταινία με συνδέει ένα μικρό επεισόδιο που συνέβη κατά την προετοιμασία για το γύρισμα μιας σκηνής της ταινίας, στο οποίον συμμετείχα άμεσα. Το εξιστορώ πιο κάτω:

      Είναι χειμώνας του 1974-75 και υπηρετώ την στρατιωτική μου θητεία, απλός στρατιώτης - γραφέας Μηχανικού, στο λόχο Στρατηγείου της VIII Μεραρχίας, στα Γιάννενα. Στα Γιάννενα υπηρέτησα τους 23 μήνες, από τους συνολικά 28 της θητείας μου, στην ίδια υπεύθυνη θέση, μέσα σε επιτελικά γραφεία, αν και ήμουν «χαρακτηρισμένος “Β”».

 …….. Όλοι οι στρατεύσιμοι τα χρόνια εκείνα ελάμβαναν ‘χαρακτηρισμό’ ανάλογα με τα πραγματικά ή τα εικαζόμενα (λόγω οικογενειακού περιβάλλοντος κλπ.) φρονήματα τους. Ο ‘χαρακτηρισμός’ ενός στρατιώτη ως Β΄, όπως εγώ, υποδήλωνε αριστερά πολιτικά φρονήματα, αλλά χωρίς ενεργό δράση!

      Μια ‘μέρα καταφθάνει στα γραφεία της Μεραρχίας μας ένας κύριος, νέος, ψηλός, αδύνατος, δηλώνοντας ότι εκπροσωπεί εταιρία παραγωγής κινηματογραφικών ταινιών και μας παρακαλεί να του διαθέσουμε ένα στρατιωτικό τζιπ (με τον οδηγό του), προκειμένου κάποια Κυριακή πρωί να γυρίσουν ένα  πλάνο. Το τζιπ, μας εξηγεί, θα έκανε μικρή διαδρομή, μόλις λίγων εκατοντάδων μέτρων μέσα στη πόλη των Ιωαννίνων.

     Ο ταγματάρχης - διευθυντής του αρμόδιου 4^ου επιτελικού γραφείου κ. Δ. Μ. (εξαιρετικός άνθρωπος) μου αναθέτει να συντάξω το σχετικό έγγραφο - αίτηση του ενδιαφερομένου και να το διακινήσω στην ιεραρχία της Μεραρχίας. Η διακίνηση του εγγράφου γινόταν με την εξής σειρά: Βοηθός Επιτελάρχη (αντισυνταγματάρχης), Επιτελάρχης (συνταγματάρχης, υπέγραφε με μαύρο στυλό), Υποδιοικητής μεραρχίας (ταξίαρχος, υπογραφή με κόκκινο στυλό) και τελική υπογραφή Μέραρχος (υπο-) στρατηγός (υπέγραφε με πράσινο μαρκαδόρο).

    Διακίνησα το έγγραφο στους παραπάνω επιτελικούς αξιωματικούς χωρίς καθυστέρηση. Καμία παρατήρηση δεν υπήρξε από τους ενδιάμεσους αξιωματικούς, καθένας τους παρέπεμπε την απόφαση (ένα ΝΑΙ ή ΟΧΙ) να την λάβει ο ανώτερος του. Τελικά υπέγραψε και ο Στρατηγός, όμως κάτω από την υπογραφή του σημείωσε το εξής ‘καταπληκτικό’……. «Ναι, αλλά μόνον εφ’ όσον δεν είναι κομμουνισταί»!

     Γρίφος αληθινός, αυτό που είχε γράψει ο Μέραρχος! Δεν ήταν ξεκάθαρο, προφανώς.  Έπρεπε όμως, χωρίς  διευκρινίσεις, ο αρμόδιος διευθυντής του 4^ου γραφείου, ο προαναφερθείς ταγματάρχης, να ενεργήσει. Δίσταζε να εκλάβει ως καταφατική την υπογραφή του Μεράρχου και να εγκρίνει τη διάθεση του τζιπ……  Μουρμούρισε «…… Μα, πως μπορώ να ξέρω τι είναι, τέλος πάντων, ο καθένας;».

     Είχα θάρρος να πω τη γνώμη μου…… «Κύριε διευθυντά, επιχειρηματίες είναι οι άνθρωποι. Μια εμπορική ταινία θέλουν να κάνουν. Οι εταιρείες, άλλωστε, δεν είναι φυσικά πρόσωπα και δεν έχουν ιδεολογίες. Στην επιτυχία της ταινίας στοχεύουν, κάποιο κέρδος επιδιώκουν»!........ Δεν χρειάστηκαν πιο πολλά!....... «Κανόνισε το, λοιπόν, Παναγιώτη!»

   Την καθορισμένη Κυριακή το πρωί, όλα ήταν έτοιμα με το τζιπ.  Όμως ο άνθρωπος της εταιρείας (Δημήτρης; Ήταν βοηθός σκηνοθέτη, μάλλον)  μου θέτει ξαφνικά ένα νέο αίτημα! Εκτός από το τζιπ θέλει και μερικούς φαντάρους να συνοδεύουν το τζιπ στο γύρισμα!

    «Αυτό είναι κάτι άλλο -του λέω- δεν έχει συζητηθεί στο γραφείο.  Και τέτοια ώρα, τέτοια λόγια! Κυριακή πρωί ποιόν/που να βρω ν’ αποφασίσει βιαστικά, άμεσα όπως θέλεις, συμμετοχή στρατιωτών σε γυρίσματα ταινίας…. Και το βρίσκω απίθανο να το επιτρέψουν»!

      «Έχεις δίκιο Παναγιώτη!.....Μάλλον θα μπλέξουμε αν τηλεφωνήσεις στον ταγματάρχη …. Ρε Παναγιώτη….. Βοήθησε!.... Δεν είναι σπουδαίο!  Άμα έρθεις εσύ, θα σ’ ακολουθήσουν ακόμα 5-6 συνάδελφοι σου, απ’ αυτούς που δικαιούνται έξοδο σήμερα. Οι φαντάροι θα έρθουν όπως είναι ντυμένοι…. Εσύ να ντυθείς αξιωματικός και να κάτσεις συνοδηγός στο τζιπ»!

       Δεν ζητούσε και λίγα!.... Ανακρίσεις και παραπομπή στο στρατοδικείο το είχαμε μάλλον σίγουρο!.... Και πρώτος εγώ, ως οργανωτής καθ’ υπέρβασιν εντολών και με άλλες κατηγορίες, όπως ‘αντιποίηση βαθμού’ (…… του αξιωματικού)!

        Όμως, ομολογώ, ήθελα πολύ να γίνει αυτό! Χρόνος για χάσιμο ‘μηδέν’. Αμέσως, σε λίγους συνάδελφους - φαντάρους που εκείνη την ώρα βρίσκονταν μέσα στο στρατόπεδο και τον όρχο οχημάτων, είπα…… «Παιδιά, έτσι κι’ έτσι. Πάμε;»…. Μόνο που δεν με σήκωσαν στα χέρια! Με μεγάλο ενθουσιασμό όλοι οι φαντάροι προσφέρθηκαν, χωρίς τίποτα άλλο να ρωτήσουν, να πάρουν μέρος στο γύρισμα! 

     Τελικά όλα γίνανε καθώς μας δασκάλεψε αυτός ο βοηθός σκηνοθέτη και με τα  κατάλληλα ρούχα που μας έφερε. Εμένα μ’ έντυσε με στολή αξιωματικού……

…… Άλλη μια φορά στη ζωή μου ντύθηκα αξιωματικός! Το 2009 στο θέατρο «ΧΩΡΑ» της οδού Πατησίων, όταν με κάποια τότε (ερασιτεχνική) θεατρική ομάδα υποδύθηκα ρόλο αξιωματικού…… των SS (!) στο έργο «Τρόμος και αθλιότητα του Γ΄ Ράιχ» του Bertolt Brecht.   

 Τραβήξαμε κατά τη λίμνη, όπου μας περίμεναν αγωνιωδώς οι κινηματογραφιστές. Εκεί ήταν το σημείο αφετηρίας του πλάνου που θα γυρίζαμε.

     Έτσι γυρίστηκε η σκηνή του έργου (τρεις φορές την ‘προβάραμε’), όπου το τζιπ (εγώ στη θέση του συνοδηγού) ανεβαίνει από τον παραλίμνιο δρόμο προς το κέντρο της πόλης. Πλάι στο τζιπ και στο καπό καθισμένοι οι φαντάροι του λόχου μας. Στο πίσω κάθισμα, όρθιος, ο συνάδελφος (Μπούρας τ’ όνομα), να κρατά τα κομμένα «κεφάλια» (φτιαγμένα από βαριά ‘πλαστελίνη’) του «Άρη Βελουχιώτη» και του συναγωνιστή του «Τζαβέλα»!  

Πίσω από τη κάμερα κάποιος τον παρότρυνε να κρατά συνεχώς ψηλά-τεντωμένα τα χέρια του, που λύγιζαν από το βάρος των κεφαλών των δυο περιώνυμων ανταρτών. Μπροστά από το τζιπ προπορευότανε μια κομπανία γύφτων, που έπαιζαν νταούλια, πίπιζες και ζουρνάδες και διασκέδαζαν κάνοντας ασχημίες.

Ιδέα δεν είχε κανείς μας (ούτε νοιαστήκαμε να ρωτήσουμε ποτέ) για την υπόθεση του έργου που γυρίζονταν, ονόματα σκηνοθέτη, ηθοποιών κλπ. Εκείνη την εποχή δεν γνωρίζαμε τον (μετέπειτα πολύ διάσημο) Θ. Αγγελόπουλο. Στην διάρκεια του γυρίσματος πάντως, αναγνώρισα την ηθοποιό, (μακαρίτισσα κι’ αυτή) Εύα Κοταμανίδου, που είχε συμμετοχή στο πλάνο, ενώ δεν διέκρινα κάποια ‘φιγούρα’, που αργότερα θα απέδιδα στον Θ. Αγγελόπουλο.

    Η παραπάνω σκηνή βρίσκεται στο youtube {το σχετικό DVD είναι διάρκειας 3 ωρών και 51 λεπτών} στη 3^η ώρα, 13^ο λεπτό.

 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

1) Όταν το μεσημέρι αργά είχαμε τελειώσει, μας περίμενε μια ευχάριστη έκπληξη..... «Παιδιά θα πληρωθείτε! Θα πάρετε 100 (Ίσως; 200;!)  δραχμές ο καθένας σας! Μεγάλο ποσό για την εποχή και ακόμα μεγαλύτερο για φαντάρο. Δεν μας το είχαν πει προηγουμένως, ούτε μας πέρασε από το μυαλό ότι θα έκαναν μια τέτοια χειρονομία.

 2) Το ίδιο βράδυ τα φανταράκια του τζιπ πήγαμε σ’ ένα λαϊκό ουζερί και τα ‘πιαμε, χορέψαμε ενώ στο γραμμόφωνο έπαιζαν ρεμπέτικα τραγούδια. Ξοδέψαμε από τα λεφτά που είχαμε πληρωθεί. Πολλοί μεθύσαμε τότε, αμάθητοι από το - δεύτερης ποιότητας - βαρύ τσίπουρο που μας σέρβιραν.

 3) Λίγους μήνες μετά (εγώ είχα απολυθεί εν τω μεταξύ), σε κεντρικό κινηματογράφο της πόλης προβάλλεται η ταινία και εν σώματι πηγαίνουν να την δουν δεκάδες φαντάροι του λόχου μας, 2-3 από τους οποίους είχαν λάβει μέρος στο γύρισμα της, σ’ εκείνο το πλάνο με το τζιπ.  Τότε ήταν νέοι-στραβάδια, τώρα -παλιοσειρές- υπηρετούσαν ακόμα!    

      Όταν εμφανίζεται στην οθόνη του σινεμά η σκηνή μας με το τζιπ όλοι οι φαντάροι μέσα στην (κατάμεστη) αίθουσα κυριολεκτικά αφηνιάζουν! Θύελλα χειροκροτημάτων και ζητωκραυγών δονεί την αίθουσα, που παρασύρει και τους άλλους θεατές να χειροκροτήσουν κι’ αυτοί, χωρίς βέβαια να υπάρχει ιδιαίτερος λόγος, χωρίς οι άλλοι να καταλαβαίνουν γιατί τέτοιος ξέφρενος ενθουσιασμός στη συγκεκριμένη σκηνή……. Η ψυχολογία των μαζών!