Ο Κινέας και ο Πύρρος

                                                             Ο Κινέας και ο Πύρρος

             ……Ο Κινέας είπε στο Πύρρο: “Οι Ρωμαίοι φημίζονται ως πολεμιστές. Αλλά κι αν ακόμα τους νικήσουμε, σε τι θα μας χρησιμεύσει αυτή η νίκη; ”

 Ο Πύρρος απάντησε: “Αν νικήσουμε, θα καταλάβουμε ολόκληρη την Ιταλία”

 “Και μετά;” συνέχισε ο Κινέας…..

“Μετά θα έρθει η σειρά της Σικελίας, η οποία είναι “συμμοτέρα”, της Λιβύης, της Καρχηδόνας….. κανείς δεν θα μπορέσει να μας αντισταθεί” η ανταπάντηση του Πύρρου.

Ξαναρωτά ο Κινέας…… “Κι’ αφού τ’ αποκτήσουμε όλα αυτά, τι θα κάνουμε μετά;” 

Και ο Πύρρος “επιγελάσας” είπε:…… “Mα τότε θα ξεκουραστούμε, το ποτήρι μας θα ‘ναι καθημερινά γεμάτο, θα συζητάμε και θα διασκεδάζουμε”!

Ο Κινέας……. “Και τι μας εμποδίζει να το κάνουμε από τώρα, αφού έχουμε και μάλιστα χωρίς προσπάθεια (απραγμόνως) όλα όσα θα αποκτήσουμε δι’ αίματος και πόνων μεγάλων και κινδύνων;”

Ο Πύρρος στο άκουσμα των λόγων αυτών στενοχωρήθηκε (“ηνίασε”)……. Όμως μη δυνάμενος, εκ φύσεως, να ησυχάζει (φέρεται ν’) αποκρίθηκε:……. 

“Καλά τα λες, ω Κινέα, πλην εγώ δεν ικανοποιούμε να κάθομαι αργός”!

                     Ο βασιλιάς των Μολοσσών Πύρρος (318 - 272 π.Χ.), γιος του Αιακίδη εξ ου η δυναστεία των “Αιακιδών”, υπερηφανευόταν ότι απώτερα κατάγονταν από τον γιό του ήρωα Αχιλλέα και της Δηιδάμειας, της κόρης του βασιλιά της Σκύρου Λυκομήδη, τον Νεοπτόλεμο, ο οποίος είχε το παρωνύμιο Πύρρος (ρούσος, ξανθοκόκκινος), είτε λόγω του χρώματος της κόμης του, είτε του προσώπου του.

           Ο Νεοπτόλεμος είχε συνοδεύσει τον πατέρα του, τον αρχηγό των Μυρμιδόνων Αχιλλέα, στην εκστρατεία της Τροίας, ήταν δε  παντρεμένος με την Ερμιόνη την κόρη του Μενέλαου του βασιλιά της Σπάρτης.  Μετά τη πτώση της Τροίας έλαβε σαν  λάφυρο και την Ανδρομάχη, τη χήρα του Έκτορα. Ο Νεοπτόλεμος, σαν επανήλθε στην Ελλάδα εγκαταστάθηκε στην Ήπειρο, όπου ίδρυσε βασίλειο. Με την Ανδρομάχη δε, η Ερμιόνη υπήρξε άτεκνη, απέκτησε τρεις γιούς, μεταξύ των οποίων τον Μολοσσό, τον γενάρχη της φυλής των Μολοσσών της Ηπείρου.

              Οι Μολοσσοί μετείχαν στο “Κοινό των Ηπειρωτών”. Μολοσσίδα πριγκίπισσα ήταν η Ολυμπιάδα, που  παντρεύτηκε τον βασιλιά Φίλιππο Β’ της Μακεδονίας και έφερε στον κόσμο τον Μ.  Αλέξανδρο. Πρωτεύουσα του κράτους των Μολοσσών ήταν η Αμβρακία, χτισμένη στις όχθες του ποταμού Άραχθου, στην θέση της σημερινής πόλης Άρτας.

           Ο Κινέας ήταν ρήτορας, φιλόσοφος και πολιτικός, σύμβουλος του βασιλιά (των Μολοσσών) Πύρρου στην αυλή του οποίου πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Θεσσαλός στη καταγωγή. Ο  Πλούταρχος αναφέρει (“Βίοι Παράλληλοι”/“Πύρρος - Γάιος Μάριος”) ότι ο Κινέας προσπάθησε κατ’ αρχάς να αποτρέψει τον Πύρρο από τη ξακουστή εκστρατεία του (280-275 π.Χ.) στην Ιταλία κατά των Ρωμαίων…  

            Ο Πύρρος, αφού είχε ανακτήσει τον έλεγχο της νήσου Κέρκυρας με τη βοήθεια της πόλης του Τάραντα, προσκλήθηκε από τους Ταραντίνους στη συνέχεια, να εκστρατεύσει στην Ιταλία για να τους βοηθήσει στον πόλεμο που είχαν με τους Ρωμαίους.…..

             Τάρας: Αποικία των Δωριέων της αρχαίας Σπάρτης, κειμένη επί του ομώνυμου κόλπου της Ιταλικής χερσονήσου. Από τον Τάραντα ήσαν σπουδαίοι φιλόσοφοι, οι Πυθαγόρειοι Αρχύτας (428-347 π.Χ.) και Φιλόλαος ; (470-385 π.Χ.), ο Αριστοτελικός Αριστόξενος (370-304 π.Χ.), ενώ σημαντικό μέρος της ζωής του πέρασε στην  αυλή του φιλόσοφου και κυβερνήτη του Τάραντα Αρχύτα και ο θεωρούμενος εφάμιλλος του Αρχιμήδη μαθηματικός Εύδοξος ο Κνίδιος (~407-335 π.Χ.)……..   

          Ο Πύρρος αποφάσισε την φιλόδοξη-τολμηρή εκστρατεία του στην Ιταλία (χιλιάδες πεζοί και καβαλάρηδες, καθώς και μερικές δεκάδες…..πολεμικοί ελέφαντες!), αφού πρώτα έκλεισε συμφωνία ειρήνης με τον βασιλιά της Μακεδονίας Πτολεμαίο Κεραυνό.

              Ο Πτολεμαίος Κεραυνός (318-279 π.Χ.), γιος του βασιλιά (φαραώ) της Αιγύπτου Πτολεμαίου του Λάγου, του επονομαζόμενου Σωτήρα (εκ των διαδόχων-στρατηγών του Μ. Αλεξάνδρου) και της Ευρυδίκης, κόρης του Αντίπατρου, είχε ανέλθει στο θρόνο του βασιλείου της Μακεδονίας, τον προηγούμενο χρόνο (281 π.Χ.), πισώπλατα δολοφονώντας τον γηραιό Σέλευκο Α' τον Νικάτωρα, έναν από τους διαδόχους στρατηγούς του Μ. Αλεξάνδρου, διεκδικητής κι’ αυτός του Μακεδονικού στέμματος. Ο Πτολεμαίος Κεραυνός θα χάσει τη ζωή του τον επόμενο χρόνο (279 π.Χ.) σε μάχη, στη προσπάθεια του να αποκρούσει την εισβολή των Γαλατών στον ελλαδικό χώρο…..

           Στην εκστρατεία των Ηπειρωτών στην Ιταλία, ο Κινέας έλαβε μέρος ως πολιτικός σύμβουλος και πρέσβης του Πύρρου στις διάφορες διπλωματικές αποστολές μάλιστα προηγήθηκε του βασιλιά του. Μετά την πρώτη μάχη και νίκη του Πύρρου επί των Ρωμαίων στην Ηράκλεια (στον κόλπο του Τάραντα), ο Κινέας τον έπεισε να προτείνει ειρήνη. Ο Κινέας τέθηκε επικεφαλής της Ηπειρωτικής αντιπροσωπείας στις διαπραγματεύσεις, όμως οι ενέργειες του απέβησαν άκαρπες, καθώς η Ρώμη αρνείτο τους όρους του Πύρρου. Ο Πύρρος θα προελάσει μέχρι σχεδόν τις παρυφές της Ρώμης.   

           Θα ακολουθήσει η μάχη στο Άσκλον (σημερινό Ascoli, στην περιοχή της Απουλίας), όπου ο βασιλιάς των Μολοσσών αναδείχθηκε ξανά νικητής.  Αυτή τη μάχη ο Πύρρος κέρδισε κυρίως λόγω της δύναμης και ορμής των ελεφάντων του…… “το πλείστον αλκή και βία των ελεφάντων κατηργάσατο”……  Όμως - όπως θα συμβεί και σε όλες τις μάχες του -  έχασε πολλούς άνδρες και τους πιο επίλεκτους αξιωματικούς του…..

             Η μάχη αυτή μας παρέδωσε έκτοτε την έκφραση: «Πύρρειος νίκη», που περιγράφει μια επιτυχία με δυσβάσταχτα μεγάλο κόστος. Ο Πλούταρχος μεταφέρει τη πληροφορία πως όταν ο βασιλιάς λάμβανε συγχαρητήρια για τη νίκη του απαντούσε: «…… ἂν ἔτι μίαν μάχην Ῥωμαίους νικήσωμεν, ἀπολούμεθα παντελῶς»!

           Η συνέχεια επιφυλάσσει στο Πύρρο και άλλες πολλές περιπέτειες, όπως εκστρατεία στη Σικελία κατά των Καρχηδονίων, οι οποίοι εκείνη την περίοδο πολιορκούσαν τις Συρακούσες από στεριά και θάλασσα, λεηλατώντας τις γύρω περιοχές. Απάλλαξε τη Σικελία από την απειλή κατάληψης της από τους Καρχηδόνιους, μάλιστα σχεδίαζε και απόβαση στην ίδια την Αφρικανική ήπειρο (Λιβύη). Δημιούργησε όμως και δυσαρέσκειες σε πολλούς Σικελιώτες, έτσι και από την απειλή οι Ρωμαίοι να κυριαρχήσουν σε όλες τις πόλεις της “Magna Grecia”, θα εγκαταλείψει το νησί και θα επιστρέψει στην Κάτω Ιταλία.

            Καταπονημένος, και με λιγότερους συμμάχους και πόρους καθώς βρέθηκε, θα χάσει τη μάχη στο Μπενεβέντο (50 χλμ. βόρεια της Νάπολης) από τους Ρωμαίους (έχασε και τους πολεμικούς του ελέφαντες!)…  Έτσι αναγκάζεται να βάλει τέλος στα μεγαλόπνοα σχέδια του (προέβλεπαν ως και προέλαση μέχρι τη Ρώμη) και αποδυναμωμένος  να επιστρέψει στο βασίλειο του, της  Ηπείρου, έπειτα από έξι χρόνια σκληρών, πλην άκαρπων αγώνων (275 π.Χ.). Στην Ιταλία άφησε συντρίμμια και δεκάδες χιλιάδες νεκρούς, πάντως στον εαυτό του και  στην Ελλάδα προσκόμισε…… “αθάνατη πολεμική δόξα”!

                 Ο Πλούταρχος αναφέρει πως ο Αννίβας (247 - 183 π.Χ.) όταν ρωτήθηκε ποιον θεωρούσε πρώτον απ’ όλους τους στρατηγούς σε εμπειρία και στρατηγική ικανότητα απάντησε: τον Πύρρο, δεύτερο τοποθέτησε τον Σκιπίωνα (235 - 183 π.Χ., τον γνωστό και ως Σκιπίωνα  Αφρικανό) και τρίτο τον εαυτό του. Τα ίδια είχε γράψει και στο «Βίο του Σκιπίωνος», έργο που χάθηκε, ενώ στο «Βίο του Φλαμινίου» (265 - 217 π.Χ.) αναφέρει πως ο ικανότερος στρατηγός απ’ όσους φάνηκαν είναι ο Αλέξανδρος, κατόπιν ο Πύρρος. Ο Παυσανίας μας λέει ότι ο Καρχηδόνιος Προκλής έβαζε πρώτο στη σειρά τον Αλέξανδρο, αλλά  διατεινόταν ότι ο Πύρρος ήταν πιο ικανός (“Πύρρον έφασκε αμείνοντα γενάσθαι…..”) στο να παρατάξει το πεζικό και το ιππικό, καθώς και να επινοήσει στρατηγικά σχέδια ενάντια στους εχθρούς του….. Στην ίδια κατάταξη (πρώτος ο Μ. Αλέξανδρος, αμέσως μετά ο Πύρρος) συμφωνούν γενικά όλοι οι ιστορικοί της αρχαιότητας, αλλά και των νεότερων χρόνων….. 

          Ανήσυχο πνεύμα - τυχοδιωκτικό, βρίσκοντας ασφυκτικά τα στενά όρια της γεωγραφικά μικρής χώρας του, ο Πύρρος δεν θα μείνει απράγμων....

            Ο Πλούταρχος στη βιογραφία του για τον Πύρρο σημειώνει:……. «Εξάλλου, το να κάθεται με σταυρωμένα τα χέρια ήταν γι’ αυτόν κάτι που του έφερνε πλήξη μέχρι ναυτίας (“άλυν τινα ναυτώδη”). Πάντοτε έπρεπε κάτι να κάνει»……. Στη ψυχιατρική επιστήμη αυτή η κατάσταση περιγράφεται ως «ψυχογενής ναυτία» , ως ιδεοληπτικός και ψυχαναγκαστικός παρασιτισμός. Οι παράσιτες αυτές ιδέες κατίσχυαν στον Πύρρο, καταλαμβάνοντας ολόκληρο το συνειδησιακό του πεδίο. Επαναλαμβανόμενες, απασχολούσαν με τρόπο έμμονο το νου του.  Φυσική εξέλιξη: η αδημονία, η αγωνία, το άγχος.……

…….“Taedium vitae” (κόρος, αίσθημα ναυτίας – αηδίας, εν τέλει αποστροφή για τη ζωή) είχε αποκαλέσει, σε πραγματεία και επιστολή του, ο Ρωμαίος Στωικός φιλόσοφος Σενέκας (4 π.Χ. – 65 μ.Χ.) ανάλογες καταστάσεις που κατακυριεύουν άντρες “αψίκορους” (που γρήγορα αισθάνονται κόρον) και αδιάκοπα κυνηγούν το καινούργιο, ποθούν ριψοκίνδυνες επιχειρήσεις….. Κάποιοι απ’ αυτούς, “Μεγάλοι στην Ιστορία”, ωστόσο πληγές της ανθρωπότητας, αφού πρώτα ξεκληρίσουν το δικό τους έθνος, αφήνουν σωρούς ερειπίων και σε πλείστα άλλα έθνη…….. (Βλέπε άρθρο του Γ. Μ. Καρατσιώλη, Παιδοψυχίατρου, στο περιοδικό “CKOYΦAC”, τομ. ΙΓ΄, ΑΡΤΑ 2007, Τεύχος 100).

           Ο Πύρρος θα εισβάλλει στη Μακεδονία….. θεωρούσε ότι είχε νόμιμα δικαιώματα επί του θρόνου της, λόγω της Ολυμπιάδας, της μητέρας του Μ. Αλεξάνδρου…… νικώντας τον Αντίγονο Γονατά, καταλαμβάνοντας και καταστρέφοντας την πρωτεύουσα του τις Αιγές (274 π.Χ.). Συνεχίζοντας το πόλεμο με τον Αντίγονο εισβάλλει στην Πελοπόννησο, όμως κατά τη διάρκεια μιας πολύνεκρης επίθεσης του στο Άργος, άδοξα, θα χάσει τη ζωή του, δυο χρόνια αργότερα (272 π.Χ.)……

           «Πύρρειες νίκες»!...... Οι αντίπαλοι του Πύρρου παντού - σύντομα επικράτησαν στο τέλος! Ο Αντίγονος Γονατάς,  θα γίνει κύριος όλου του Ελλαδικού χώρου μετά τον θάνατο του Πύρρου …… και βέβαια οι Ρωμαίοι μετά την αποχώρηση του Πύρρου από την Ιταλία έγιναν οριστικά και αμετάκλητα κυρίαρχοι ολόκληρης της Ιταλίας, από το 213 π.Χ. θα γίνουν και της Σικελίας, από το 168 π.Χ. και της Μακεδονίας, από το 146 π.Χ. και της υπόλοιπης Ελλάδας και, και……

           Ο Κινέας, ο εκλεκτός σύμβουλος του βασιλιά Πύρρου, διακρινόταν τόσο για το συγγραφικό του έργο, όσο και για τη ρητορική του δεινότητα και την “επαγωγικότητα” που είχε ο λόγος του. Ήταν δε τόση η ευγλωττία του, που ο ίδιος ο Πύρρος επαναλάμβανε για τον Κινέα πως είχε κατακτήσει περισσότερες πόλεις με το λόγο, παρά ο ίδιος με τους πολέμους του. Δεν υπάρχουν εξακριβωμένες πληροφορίες σχετικά με το τέλος του Κινέα, φαίνεται ωστόσο πως πέθανε κατά την διάρκεια της εκστρατείας του Πύρρου στη Σικελία.

           Χαρακτηριστική είναι η φημισμένη στιχομυθία, την μαρτυρεί ο Πλούταρχος, μεταξύ του Πύρρου και του Κινέα, την οποία παραθέσαμε στην αρχή του κειμένου μας….

           ……  Οι περισσότεροι άνθρωποι τάσσονται -ασφαλώς- υπέρ των θέσεων του Κινέα, προκρίνοντας μια ζωή χωρίς άχρηστες φιλοδοξίες, μακριά από πάθη και ταραχές  (απόψεις, πολύ κοντά σ’ αυτές του Επίκουρου)…..  Όμως και η ενάντια άποψη έχει διατυπωθεί!  Η Simone de Beauvoir σ’ ένα φιλοσοφικό της δοκίμιο, προσπαθώντας να διερευνήσει υπαρξιακά ερωτήματα, τάσσεται με το μέρος του Πύρρου στη πιο πάνω συζήτηση του με τον Κινέα, με κύριο επιχείρημα ότι η ανθρώπινη ύπαρξη κατ’ ουσίαν είναι ένα σχέδιο δράσης για την υπέρβαση του παρόντος, συνεπώς η απραγία είναι κάτι το ανέφικτο…..  

Υ. Γ. 

Ο Πύρρος καθώς διαβάζουμε στον Πλούταρχο, ήταν αφοσιωμένος στις στρατιωτικές τέχνες και ελάχιστη πνευματική καλλιέργεια διέθετε, ωστόσο του άρεσε να περιβάλλεται από εγγράμματους, ως ήταν ο Θεσσαλός φιλόσοφος Κινέας και ο Ηπειρώτης ιστορικός Πρόξενος.

Ο ξακουστός διάλογος Κινέα – Πύρρου… ο Michelet αναφέρει πως «όλος ο κόσμος τον ξέρει από μνήμης (απ’ έξω)»,  πάντως μερικοί και πρώτος ανάμεσα τους ο Droysen αμφισβητούν τη γνησιότητα του…. είναι αναμφίβολα «Επικούρειος», ως προς τη τοποθέτηση του Κινέα, ικανού ρήτορα, εύγλωττου, σώφρονα («τω φρονείν ικανόν») και πιστού πολιτικού σύμβουλου του βασιλιά των Μολοσσών. Για τον Κινέα μάλιστα οι Πλούταρχος, Βαλέριος Μάξιμος (α' μισό 1ου αι. μ.Χ.) και Κικέρων, λέγουν ότι γνώριζε καλά τις ιδέες του Αθηναίου φιλόσοφου Επίκουρου.

Όμως, από έναν λόγο - άποψη - συμβουλή «επικούρειας απόχρωσης», όπως τον πιο πάνω του Κινέα προς το βασιλιά, δεν μπορούμε να χαρακτηρίσουμε και…… «επικούρειο» αυτόν που τον είπε!... «Επικούρειος», «χριστιανός», «αριστερός» κλπ. χαρακτηρίζεται καθ’ ένας μας από τον τρόπο που ζει και συμπεριφέρεται, μάλλον, παρά από μόνον τα λόγια του.

Εξ άλλου, ο σύμβουλος του βασιλιά θα ήξερε ασφαλώς ότι το πάμφτωχο μικροσκοπικό βασίλειο της Ηπείρου (η Ήπειρος ακόμα και σήμερα χαρακτηρίζεται ως ένα από τα φτωχότερα μέρη της Ευρώπης)  δεν θα μπορούσε «απραγμόνως» να παρέχει δια παντός πλουσιοπάροχες ανέσεις στους εκλεχτούς («ελίτ») της εξουσίας του, χωρίς να καταφεύγει σε κατακτητικούς πολέμους και καταλήστευση λαών.