Η «ΘΕΟΚΡΙΣΙΑ»

 

Η  «ΘΕΟΚΡΙΣΙΑ»

1)  Richard Wagner:  “LOHENGRIN”  

          Πόλη της Αμβέρσας (Antwerpen), στις αρχές της 3^ης δεκαετίας του 10^ου αιώνα: Στο Ανατολικό Φραγκικό βασίλειο (Ostfrankenreich), το ένα από τα τρία βασίλεια στα οποία, μετά τον θάνατο του Λουδοβίκου του Ευσεβούς, είχε διαιρεθεί, με την συνθήκη του Βερντέν (843), το απέραντο κράτος της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που είχε ιδρύσει ο Καρλομάγνος, βασίλευε (919-936) ο κραταιός Ερρίκος Α΄ / Heinrich I. (Heinrich der Finkler ή Heinrich der Vogler). Υπήρξε ο ιδρυτής του Γερμανικού κράτους, ο πρώτος της δυναστείας των Οθωνιδών.

……… Ονομάστηκε “Ορνιθοθήρας” γιατί ετοιμάζονταν να πάει να κυνηγήσει πουλιά, όταν έμαθε ότι ανακηρύχθηκε βασιλιάς. Αρνήθηκε στον αρχιεπίσκοπο της Μαγεντίας (Mainz) να τον στέψει, λέγοντας ότι είναι βασιλιάς όχι μόνο της εκκλησίας, αλλά όλων των ανθρώπων…..

         Εκείνη την χρονιά ο Ερρίκος Α΄ είχε φτάσει στο δουκάτο της Βραβάνδης (Brabant), όπου ήταν επικυρίαρχος, προκειμένου να  συγκεντρώσει δυνάμεις στον πόλεμο που σχεδίαζε εναντίον των Ούγγρων, οι οποίοι λυμαίνονταν την επικράτεια του με ληστρικές επιδρομές (τους κατανίκησε τελικά το 933).  Είχε όμως να επιλύσει και μια πολύ σοβαρή υπόθεση. Αφορούσε την εξαφάνιση του νεαρού (παιδιού) δούκα Gottfried της Brabant. Ο κηδεμόνας του Δούκα, ο κόμης Telramund, έχει κατηγορήσει την μεγαλύτερη αδερφή του Gottfried, την Elsa για αδελφοκτονία, ότι δηλαδή η Έλσα σκότωσε το μικρό αδελφό της προκειμένου να γίνει αυτή δούκισσα της Βραβάντης και καλεί τον βασιλιά να τιμωρήσει την Elsa και να ανακηρύξει αυτόν, νέο δούκα της Βραβάντης.

      Ο βασιλιάς καλεί την Έλσα να απαντήσει στην κατηγορία του Τελραμούντ, όμως εκείνη δεν είναι σε θέση να δικαιολογήσει την εξαφάνιση του αδελφού της….. ‘Μη βρίσκοντας άκρη’ στη σκοτεινή αυτή υπόθεση, ο βασιλιάς ενώπιον όλων των παρισταμένων ευγενών του δουκάτου δηλώνει  ότι αδυνατεί να επιλύσει το ζήτημα και θα το αναθέσει στην…… «Κρίση του Θεού», μέσα από τη διαδικασία μιας μονομαχίας…… «Μόνον ο Θεός (Gott allein) θα πρέπει να αποφασίσει τώρα σ’ αυτό το θέμα!»,  ενώ ο  λαός κραυγάζει: ‘Στο δικαστήριο του Θεού!  Στο δικαστήριο του Θεού! (Zum Gottesgericht!)’

      Ο βασιλιάς απευθύνεται στον κόμη:  «Σας ρωτώ  Friedrich Graf von Telramund!  Θέλετε να πολεμήσετε για ζωή και για   θάνατο; Ενώπιον του δικαστηρίου του Θεού, εκπροσωπείτε την καταγγελία σας;» Ο Τελραμούντ, δυνατός και έμπειρος πολεμιστής, συμφωνεί με την παρότρυνση της «διαβολικής» συζύγου του, της  Όρτρουντ.

     Κατόπιν ο βασιλιάς απευθύνεται στην Έλσα: «Και τώρα ρωτώ εσάς, Elsa von Brabant! Θέλετε εδώ, επί ζωής και θανάτου στο δικαστήριο του Θεού, έναν ιππότη για την υπεράσπιση σας;»

        Η Έλσα, σεμνή, περιγράφει έναν ιππότη-υπερασπιστή που έχει δει στα όνειρά της, τον οποίον όμως μάταια δύο φορές καλεί να παρουσιαστεί ο κήρυκας του βασιλιά.  Η Elsa γονατίζει και προσεύχεται και…. ‘Ω! του θαύματος’!……. Στο ποτάμι εμφανίζεται ένας κατάλευκος κύκνος που με χρυσή αλυσίδα ρυμουλκεί μια βάρκα, όπου ίσταται ορθός ένας ιππότης με λαμπερή πανοπλία!

        Ο ιππότης αποβιβάζεται, υποκλίνεται μπροστά στο βασιλιά και μετά ‘ρωτά την Έλσα αν δέχεται να την υπερασπίσει και, αν νικήσει, να τον παντρευτεί.  Ζητά μόνο ένα πράγμα σε αντάλλαγμα για την υπηρεσία του αυτή: Η Elsa ποτέ να μην θελήσει να μάθει τ' όνομά του και από πού ήλθε.  Η Έλσα, περιχαρής και ευγνώμων, δέχεται.

   Η μονομαχία αρχίζει. Ο άγνωστος Ιππότης νικά τον Τελραμούντ, αλλά γενναιόδωρα του χαρίζει τη ζωή……. Η «θεία δικαιοσύνη» πάντως αποφάνθηκε! Η κατηγορία του κόμη Τελραμούντ κατέπεσε.  Η Έλσα «απεδείχθη» αθώα! Είναι και δούκισσα της Βραβάνδης, νόμιμη πλέον.  Πλήθη βγαίνουν στους δρόμους γιορτάζοντας…

 Η παραπάνω διήγηση είναι από την 1^η πράξη της όπερας του R. Wagner: “LOHENGRIN”.

   ……. Στη συνέχεια του έργου αυτού του R. Wagner,  ο Ιππότης νυμφεύεται πανηγυρικά την πριγκίπισσα Έλσα…. Το πασίγνωστο γαμήλιο χορωδιακό εμβατήριο τους ακούγεται έκτοτε σε όλες τις γαμήλιες δεξιώσεις, σε όλο τον κόσμο!.....  Όμως, η ραδιούργα γυναίκα  Όρτρουντ - η οποία ήταν και η σκευωρός της άδικης κατηγορίας περί αδελφοκτονίας - ενσπείρει στην καλοκάγαθη Έλσα «ζιζάνια» αμφιβολίας και περιέργειας και επίμονα ωθεί την Έλσα να μάθει το όνομα του άντρα (και σωτήρα) της, παρά την υπόσχεση που του είχε δώσει.  Οι αντιστάσεις του Ιππότη, στη πίεση που του ασκεί η γυναίκα του, κάποια στιγμή εξαντλούνται και τελικά της αποκαλύπτει ότι είναι ο  Λόενγκριν, ο γιός του βασιλιά Πάρσιφαλ του επικεφαλής των Ιπποτών που, στην Ιερά Μονή της Santa Maria de Montserrat (στην Καταλονία), φυλάσσουν το Άγιο Δισκοπότηρο!

 ….. Το Άγιο Δισκοπότηρο, το ιερό «Γκράαλ», ήταν το σκεύος που χρησιμοποιήθηκε από τον Χριστό στον Μυστικό Δείπνο, κατόπιν περιήλθε στον Ιωσήφ της Αριμαθείας και μετά από περιπετειώδεις διαδρομές σε κάστρα της Δύσης, κατέληξε…. στη Καταλονία! (Μεσαιωνικές ιστορίες με το βασιλιά Αρθούρο και τους ιππότες της Στρογγυλής Τράπεζας!).

     Όμως, η αποκάλυψη της ταυτότητας του άγνωστου μέχρι τότε γενναίου άντρα, έχει μοιραία συνέπεια…… να λυθούν τα μάγια και….. την δια παντός απομάκρυνση του από την συζυγική εστία και επιστροφή του στο μοναστήρι Μονσερά, απ’ όπου είχε έρθει με τον φαντασμαγορικό τρόπο που περιγράψαμε….. Τελευταία υπηρεσία του Λόενγκριν στον λαό της Βραβάνδης, η επανεμφάνιση του εξαφανισμένου αδελφού της Έλσας, του νεαρού πρίγκιπα  Gottfried, που βέβαια επανέρχεται ως ο νόμιμος  δούκας της Βραβάντης. Θεόσταλτη κι’ αυτή η εμφάνιση, γίνεται με τον ίδιο «μαγικό» τρόπο, όπως και του Λόενγκριν, πάνω στη βάρκα που σύρει ο κατάλευκος κύκνος!  

 “LOHENGRIN”. Μουσική και λιμπρέτο του Richard Wagner. Η πρώτη παρουσίαση της όπερας έγινε το 1850 στην Βαϊμάρη, υπό την διεύθυνση του Franz Liszt.   

 

2)  Σοφοκλέους:  ΑΝΤΙΓΟΝΗ 

Απόσπασμα από το έργο του Σοφοκλή: «ΑΝΤΙΓΟΝΗ» (στ. 259 -279).

 ΦΥΛΑΚΑΣ:  «…… Και μεταξύ μας ανταλλάσσαμε άγρια λόγια και ο ένας φύλακας κατηγορούσε τον άλλο και τελευταία θα φτάναμε σε δαρμό, ούτε υπήρχε κανείς να το εμποδίσει. Γιατί καθ’ ένας χωριστά νομιζόταν ένοχος και κανείς δεν αποδειχνότανε φανερά, αλλά όλοι έλεγαν ότι δεν ήξεραν. Μάλιστα ήμαστε έτοιμοι και σίδερα πυρακτωμένα να σηκώσουμε στα χέρια κι’ από φωτιά να περάσουμε και να ορκιστούμε στους θεούς πως μήτε ‘μεις το κάναμε, μήτε ξέρουμε κανένα που να προμελέτησε το πράγμα ή να το εκτέλεσε….».

  Οι φύλακες στο έργο «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, ανακαλύπτοντας την ταφική ιεροτελεστία (που είχε κάνει κρυφά η Αντιγόνη) στο άταφο πτώμα του Πολυνείκη και έντρομοι για την ευθύνη που θα τους καταλογιστεί και τις συνέπειες που θα έχουν, προσφέρονται για οποιαδήποτε δοκιμή της αξιοπιστίας τους “ενώπιον θεού”, ο οποίος γνωρίζοντας ότι λένε την αλήθεια θα τους προφυλάξει από το κακό και το άδικο.

 Έτσι, χωρίς δισταγμό δέχονται να πιάσουν πυρακτωμένα σίδερα (μύδρους), να πέσουν στη φωτιά και να ορκιστούν στους θεούς.  Όλα, προκειμένου  να αποδείξουν την αθωότητα τους! Τρέμουν και πώς να αναφέρουν το γεγονός αυτό στο βασιλεύοντα Κρέοντα που είχε δώσει αυστηρότατες εντολές για να μην συμβεί αυτό που τελικά συνέβη.

 ΦΥΛΑΚΑΣ: «……. Και σε μένα το δόλιο (δυσδαίμονα) έπεσε ο κλήρος να αναλάβω αυτό το έργο. Ήρθα λοιπόν άθελα μου κι’ άθελα σου και σένα, το ξέρω καλά. Γιατί γνωρίζω ότι κανείς δεν αγαπά αυτόν που φέρνει άσχημες ειδήσεις. (Οίδ’ ότι στέργει γαρ ουδείς άγγελον κακών επών). 

       Ο Χορός, που απηχεί και τις λαϊκές προκαταλήψεις, εκφράζοντας την άποψη ότι πιθανόν η ταφή του Πολυνείκη να έχει γίνει ‘από θεού’, υπονοεί ότι η διαταγή του Κρέοντα είναι ανόσια……. ΧΟΡΟΣ:  « Βασιλιά μου, εμένα μου λέει το μυαλό μου μόλις τ’ άκουσα, μην είναι από θεού (θεήλατον) το πράγμα αυτό ». 

                       3)  ΒΙΒΛΟΣ:  {Από την Παλαιά Διαθήκη / Αριθμοί (5:12-31)}

      ……. Σε περίπτωση που κάποιος σύζυγος υποψιαζόταν τη σύζυγό του για απιστία, έπρεπε να τη φέρει στον ιερέα. Ο ιερέας έβαζε τη γυναίκα να σταθεί ενώπιον του Ιεχωβά, έπαιρνε ‘άγιο νερό’ (προφανώς καθαρό, φρέσκο νερό), έριχνε μέσα σε αυτό λίγο χώμα από το πάτωμα της σκηνής της μαρτυρίας και ξέπλενε, ή έσβηνε μέσα σ’ αυτό τις κατάρες που είχε γράψει.  Αφού η γυναίκα ορκιζόταν στην αθωότητά της, έπρεπε να πιει το νερό! Αν ήταν ένοχη, “ο μηρός της έπεφτε” και η κοιλιά της πρηζόταν. Αν ήταν αθώα, δεν της συνέβαινε κανένα κακό!

     Ο ‘μηρός’ χρησιμοποιείται, προφανώς σ’ αυτή την περικοπή, ως ευφημισμός για τα γεννητικά όργανα. Όπως είναι λογικό, η τιμωρία επηρέαζε τα συγκεκριμένα όργανα που περιλαμβάνονταν στην αδικοπραγία. Η λέξη ‘πέφτω’ θεωρείται ότι σημαίνει ‘φθείρομαι’ και ίσως υπονοεί ότι τα γεννητικά όργανα ατροφούσαν και η γυναίκα έχανε τη γονιμότητά της και την ικανότητα να συλλάβει.  Η μοιχαλίδα δεν θα ξανάμενε έγκυος.

       Το ίδιο το νερό δεν είχε τίποτα που να προκαλεί τις αρνητικές επιπτώσεις. Ωστόσο, ήταν ‘άγιο νερό’ και περιείχε ‘άγιο έδαφος’ ή χώμα, είχαν δε σβηστεί μέσα σε αυτό οι γραμμένες κατάρες. Επομένως, περιείχε ισχυρούς συμβολισμούς, και η γυναίκα το έπινε ενώπιον του Ιεχωβά και με επίσημο όρκο προς αυτόν.

    Δεν υπήρχε αμφιβολία για την κατάληξη του ζητήματος. Αν η γυναίκα ήταν ένοχη, ο Ιεχωβά προσέδιδε στο ποτό θαυματουργικές ιδιότητες, ώστε να επιφέρει αυτό τα επακόλουθα που της άξιζαν.  Η μοιχεία επέσυρε την ποινή του θανάτου, αλλά στην προκειμένη περίπτωση δεν υπήρχαν οι απαιτούμενοι δύο μάρτυρες. (Αριθμοί. 35:30·/ Δευτερονόμιο. 19:15)

 Γεωργίου Ἰ. Μαντζαρίδη (http://www.orthodoxia ellhnismos.gr/2015/01/blog-post_37.html)    Όμότιμου Καθηγητῆ τῆς Θεολογικῆς ΑΠΘ.

4)  Αρχ. Ελλάδα.  Η  ΚΛΗΡΩΣΗ

     Ο θεσμός της «κλήρωσης» είναι στενά συνδεδεμένος με τη δημοκρατία. Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς, ανάμεσά τους ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης, ρητά δηλώνουν ότι η κλήρωση για την επιλογή προσώπων σε δημόσια αξιώματα είναι ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της δημοκρατίας.  Ωστόσο η αρχή του «θεσμού της κλήρωσης» ανάγεται σε εποχές πριν από την εφεύρεση και εγκαθίδρυση του δημοκρατικού πολιτεύματος, ακόμη και στους μυθικούς και ηρωικούς χρόνους…… Σύμφωνα π.χ. με τη μυθική παράδοση οι Ηρακλείδες με κλήρωση μοίρασαν τα τρία βασίλεια της Πελοποννήσου.    

    Πιθανόν η διαδικασία της κλήρωσης για επιλογή προσώπων σε ηγετικές θέσεις να είχε αρχικά στενή σχέση με τη θρησκεία. Επιδιώκοντας οι άνθρωποι να ανατίθεται η επιλογή των εκάστοτε ηγετών τους στη ‘θεϊκή κρίση’, επινόησαν την κλήρωση, η οποία με πειστικό τρόπο πραγμάτωνε το στόχο τους αυτό. Το αποτέλεσμα μιας κλήρωσης για την κατάληψη ενός αξιώματος εύκολα μπορούσε να ερμηνευθεί ως ‘θεϊκή βούληση’.

        Ο Πλάτων, αν και διαφωνούσε ριζικά με την εφαρμογή της κλήρωσης στη δημόσια ζωή, την προτείνει ωστόσο για τα ιερατικά αξιώματα……. «Ως προς τα ιερατικά αξιώματα ας αφήσουμε τον ίδιο το θεό να διαλέξει αυτόν που του αρέσει. H θεϊκή προτίμηση θα φανερωθεί με τον κλήρο»…… Γι' αυτό αποκαλεί την κλήρωση ‘κρίσιν Διός’, ενώ τον ίδιο τον κλήρο τον ονομάζει θεό.

        Οι Έλληνες έξω από τα τείχη της Τροίας προσεύχονταν στο Δία να μεσολαβήσει, ώστε η κλήρωση για την επιλογή του ηγέτη τους, που θα αντιμετώπιζε σε μονομαχία τον ‘άριστον Έκτορα’, να αναδείξει τον Αίαντα τον Σαλαμίνιο ή έστω τους Διομήδη ή Αγαμέμνονα. ……. Πίστευαν ότι αυτοί ήσαν οι πιο ανδρείοι Αχαιοί και θα μπορούσαν ν’ ανταπεξέλθουν καλύτερα στις απαιτήσεις της κρίσιμης αυτής δοκιμασίας…… Και ο Δίας εισάκουσε την επιθυμία τους αφού η κλήρωση ανέδειξε τον Αίαντα, την πρώτη τους προτίμηση.

      Στην Αθηναϊκή δημοκρατία η κλήρωση συνδυαζόταν μερικές φορές και με εκλογή. Είχαμε δηλαδή περιπτώσεις όπου πριν από την επιλογή δια κληρώσεως ενός προσώπου για κάποιο αξίωμα, είχε προηγηθεί προκαταρκτική εκλογή των πιο κατάλληλων υποψηφίων.  Πρόκειται για την «κλήρωσιν εκ προκρίτων».

       Στον 4ο αι. π.X. ο Ισοκράτης υπενθύμιζε στους Αθηναίους ότι στα παλιά καλά χρόνια το σκάφος της πολιτείας τους κυβερνιόταν από άτομα που δεν είχαν κληρωθεί από όλους ανεξαιρέτως, αλλά από υποψηφίους που είχαν εκλεγεί με βάση τα προσόντα και τις ικανότητές τους.

     

5) ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ - ΔΥΣΗ

        Πιο πάνω, αναφέρθηκαν μερικά περιστατικά (από πλήθος παρόμοιων) που αφορούν ένα θεσμό των μεσαιωνικών χρόνων και της αρχαιότητας, που ονομάζεται «θεοκρισία», που, όπως λέει και η ίδια η λέξη, σημαίνει «κρίση (δικαιοσύνη) τού θεού». Στην δημώδη γλώσσα λέγεται και ‘Θεοδικία’.  Δεν πρέπει όμως τότε να συγχέεται με την φιλοσοφική έννοια της  «Θεοδικίας», όπως την καθόρισε ο μαθηματικός και φιλόσοφος Λάιμπνιτς το 1710 και για την οποία έχω γράψει ένα άλλο άρθρο.    

     Στην Λατινική και  στις Ευρωπαϊκές γλώσσες του Μεσαίωνα απαντώνται οι όροι: Judicium dei, judicium divinum, purgatorio vulgaris και Ordalium (ορδαλία) που προέρχεται από τό Σαξωνικό ‘ordelia’ (or = μέγας και delle = κρίση) ή από το Urtheil που στα αρχαία Γερμανικά σημαίνει δικαιοσύνη, κρίση, πόρισμα, απόφαση.

         Ήταν μια τελετουργία στα αρχαία και τα μεσαιωνικά χρόνια, μέσω της οποίας οι άνθρωποι πίστευαν ότι θα αποκαλύπτονταν η αλήθεια σε μία δίκη ή αντιδικία. Υπήρξε μέσο αποδεικτικό στο πρωτόγονο δίκαιο, που συνδεόταν με την πίστη ότι με μια κατάλληλη “δοκιμασία” του κατηγορούμενου είναι δυνατόν, με υπερφυσικό τρόπο, να δοθεί η ζητούμενη απάντηση στο ζήτημα της αθωότητας ή της ενοχής του.

        Συνήθιζαν να την εφαρμόζουν στις περιπτώσεις εκείνες όπου έλειπαν τα απαραίτητα στοιχεία για την απόδοση της δικαιοσύνης. Το κύρος της ήταν αδιαμφισβήτητο, αφού υποτίθεται είχε θεία προέλευση. Αυτός ο τρόπος απονομής του δικαίου εφαρμόστηκε κυρίως στον Μεσαίωνα, όπου οι  κοινωνίας ήταν θεοκρατικές. Τα συνήθη μέσα που χρησιμοποιούνταν σε μια τέτοια διαδικασία ήταν το δηλητήριο, το παγωμένο ή το καυτό νερό, η φωτιά, το καυτό σίδερο, η σταύρωση….. κ.ά.  φρικτά βασανιστήρια.

Πρβλ. μέχρι και σήμερα….. Αν λέω ψέματα φωτιά να με κάψει, βάζω το χέρι μου στη φωτιά, ν’ ανοίξει η γη να με καταπιεί, κ.ά.

     Από τη «θεοκρισία» αντλούν την έμπνευση, θεωρητική θεμελίωση, αλλά και τη νομιμοποίηση τα δικαστικά βασανιστήρια, που αρχίζουν να εφαρμόζονται στη Δύση σε ευρύτατη κλίμακα μετά τον 12ο αιώνα. Συνήθως κατέληγαν στο θάνατο του δυστυχούς ύποπτου ανακρινόμενου, λόγω της αγριότητας του βασανισμού. Αλλά και αν «ομολογούσε»,  θάνατος ήταν η ποινή του…… (δίκαιη!, κατόπιν της αποδεδειγμένης, μ’ αυτό τον τρόπο, ενοχής του)!

           Με παράλληλη χρησιμοποίηση και της παράδοσης περί ‘crimen majestatis’, του ‘εγκλήματος καθοσιώσεως’, που είχε θεσπιστεί από το αρχαίο ρωμαϊκό ποινικό δίκαιο και αφορούσε τα εγκλήματα  εναντίον της Πολιτείας, το ‘δικαστικό βασανιστήριο’ στην προ-αναγεννησιακή Δύση, αλλά και μετέπειτα, εφαρμόζεται στα σοβαρά εγκλήματα και σ’ αυτά όπου η διάγνωση της αλήθειας ήταν αμφίβολη.

       Όταν  εξαπλώνονται οι αιρέσεις, τότε αυτή η μέθοδος ανακρίσεων, με βασανιστήρια, επιτρέπεται πλέον και σε βάρος των δύστυχων αιρετικών (Ιερά Εξέταση, Ιζαμπέλα η Καθολική στην Ισπανία, κ.ά.  στα απίθανα κυνήγια μαγισσών κλπ.).  

……. Ο ιστορικός Ντενί ντε Ρουζμόν έχει κατηγορήσει την καθολική εκκλησία ότι έχει διαπράξει την πρώτη γενοκτονία στην Ευρωπαϊκή ιστορία με τη σφαγή των Αλβιγηνών …….. Στην «Σταυροφορία ενάντια στην αίρεση των Καθαρών» σκοτώθηκαν το λιγότερο 200.000, ως 1.000.000!, «Καθαροί»!....... που το 1209 εξαπέλυσε ό πάπας Ιννοκέντιος Γ’ με την εντολή: «Σκοτώστε τους όλους! Ο Θεός θ’ αναγνωρίσει τους δικούς του..... (Πασκάλ Μπρυκνέρ: «Η τυραννία της μεταμέλειας», σελ.63) »!..

          Στον Ελληνικό χώρο, στον Ενετοκρατούμενο Χάνδακα (Κρήτη). Βασανιστήρια που εφαρμοζόταν περιγράφει ο  Κυριάκος Σιμόπουλος. Οι κατηγορούμενοι ορκίζονταν σε έναν χάλκινο εσταυρωμένο. Όταν οι δικαστές είχαν προαποφασίσει τη θανατική καταδίκη του κατηγορουμένου πυράκτωναν τον μεταλλικό σταυρό και καλούσαν το θύμα να τον ασπασθεί. Ο κατηγορούμενος καιγόταν στα χείλη ή δεν μπορούσε να κρατήσει τον σταυρό……  

            Στην μεσαιωνική ιστορία συνήθης επίσης  ήταν η μονομαχία, έως και θανάτου πολλές φορές, μεταξύ των αντιδίκων (trial by combat). Σε ορισμένες περιπτώσεις, επιτρέπονταν εναλλακτικά να χρησιμοποιηθούν υπερασπιστές (champions).  Πίστευαν, ότι ο Θεός θα κάνει να κερδίσει στη μονομαχία ο δίκαιος, ο πιστός..…. όπως είχε γίνει στην αναμέτρηση του αδύναμου Δαυίδ με τον γίγαντα Γολιάθ. Τότε δεν είχε κερδίσει ο δυνατότερος Γολιάθ, αλλά ο ευνοούμενος του Θεού Δαυίδ. 

        Στην Αγγλία ο θεσμός της μονομαχίας για θεοδικία είχε εισαχτεί με  τη Νορμανδική κατάκτηση (1066) και υπήρξε δημοφιλής κατά τη διάρκεια του 14ου και 15ου αιώνα. Η τελευταία ‘δίκη με μάχη’ στην Αγγλία συνέβη το 1446.  Στη Σκωτία και την Ιρλανδία, η πρακτική συνεχίστηκε και στον δέκατο έκτο αιώνα. Καταργήθηκε επίσημα μόλις το 1819……

          Τα αστείρευτης επινοητικότητας φρικτά βασανιστήρια που εφαρμόζονταν, μάλιστα υποχρεωτικά, σε κατά τα άλλα “νόμιμες” ανακρίσεις και κάθε λογής  δίκες, από κοσμικές και θρησκευτικές αρχές, άρχισαν ανοικτά να αποδοκιμάζονται και να προκαλούν αποτροπιασμό στον αιώνα του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού……. Αν και ακόμα και κατά τον 18^ο αιώνα, στη Γαλλία, η «βλασφημία» επέφερε ποινή διάτρησης της γλώσσας με πυρακτωμένο σίδερο!......

       Η πραγματεία ενός νεαρού Μιλανέζου, του Τσέζαρε Μπεκαρία (Cesare Bonesana, marchese di Beccaria), «Περί εγκλημάτων και Ποινών / Dei Deliti e delle Pene» (1764), συνέβαλε καθοριστικά στον ορθολογικό και ουμανιστικό αναπροσανατολισμό του Ποινικού Δικαίου. Επίσημα τα βασανιστήρια καταργήθηκαν στην μεν Αγγλία το 1772, στη δε Γαλλία μόλις ένα έτος πριν την Γαλλική επανάσταση του 1789, της οποίας (Γαλλικής επανάστασης) η «Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη» είναι εμπνευσμένη, μάλιστα το άρθρο 8 κατά λέξη, από το πιο πάνω μνημειώδες έργο του Cesare Beccaria.     

 6)   ΒΥΖΑΝΤΙΟ

           Προς τη δύση του Βυζαντίου εμφανίζονται νέοι τρόποι διεξαγωγής δικών, που προβλέπουν βασανισμό των κατηγορουμένων. Δεν σχετίζονται καθόλου με το βυζαντινό - ρωμαϊκό δίκαιο αλλά έχουν την προέλευση τους σε βάρβαρους πολιτισμούς σε συνδυασμό με τα θρησκευτικά δόγματα της εποχής εκείνης.  Τότε διαδόθηκε και η λεγόμενη  «θεοκρισία», ή «θεοδικία», και οι «δίκες με μονομαχία», θεσμοί  Γερμανικών φυλών, που έγιναν γνωστοί στους Βυζαντινούς μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους το 1204 και πάντως εμφανίζονται για πρώτη φορά στο βασίλειο της Νίκαιας.  Κατά την διαδικασία της θεοκρισίας ο κατηγορούμενος θα έπρεπε την ημέρα της δίκης να πιάσει στα χέρια του ένα καυτό σίδερο  - τον μύδρο -  και να γυρίσει τρεις φορές γύρω από ένα τραπέζι!

 

        Πολύ χαρακτηριστική η πιο κάτω ιστορία:  Ο Ανδρόνικος Β΄ στέφθηκε αυτοκράτορας το 1282, μετά τον θάνατο του πατέρα του Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου, ιδρυτή της τελευταίας δυναστείας που βασίλεψε στην Κωνσταντινούπολη πριν την άλωση της από τους Οθωμανούς.  Ήταν τότε 23 ετών. Η βασιλεία του Ανδρόνικου Β΄ υπήρξε μακρά, κράτησε 46 ολόκληρα χρόνια, ως το 1328 όταν ο εγγονός του, Ανδρόνικος Γ΄, (που βαρύνονταν και με την κατηγορία της αδελφοκτονίας) τον εκτόπισε με πραξικόπημα!

       ……… ‘Βουνό’ τα προβλήματα της αυτοκρατορίας τα χρόνια εκείνα: Τρισάθλια οικονομικά, ακυβερνησία και αυθαιρεσία, ανυπαρξία ναυτικού και αξιόμαχου στρατού, ανενόχλητη προέλαση  Οθωμανών στη Μικρά Ασία, ερήμωση της Θράκης και της Ελλαδικής χερσονήσου, εκβιασμοί Γενουατών και Βενετών για πλήρη οικονομική κυριαρχία σ’ ένα κράτος, που χρόνο με τον χρόνο κατέρρεε……

     Και σαν να μην έφταναν αυτά, ο λαός ταλανίζονταν διαρκώς και αδιαλείπτως και μ’ ένα σωρό θρησκευτικά προβλήματα-έριδες-αιρέσεις-σχίσματα!  Στην αρχή της βασιλείας του ο νεαρός Ανδρόνικος Β΄ προσπάθησε να επιλύσει το κυριολεκτικά φλέγον  «Αρσενιατικό» ζήτημα, ένα θέμα πολύπλοκο, χρονίζον, με βαθιές ρίζες, που είχε διχάσει όλο το λαό.

    Το «Αρσενιατικό» ζήτημα προκλήθηκε το 1260, όταν ο τότε πατριάρχης Κων/λεως Αρσένιος αφόρισε τον Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο (τον πατέρα του Ανδρόνικου Β΄), επειδή είχε υφαρπάσει το στέμμα από τον νόμιμο διάδοχο του θρόνου, τον ανήλικο Ιωάννη Δ' Λάσκαρη, τον οποίον μάλιστα  - για να μην μπορέσει ποτέ να απειλήσει την δυναστεία των Παλαιολόγων - τον τύφλωσε, μάλιστα στις 25 Δεκεμβρίου (του 1261), ημέρα Χριστουγέννων, που συνέπιπτε και με την επέτειο των 11ων γενεθλίων του!

   {Από την «Εκκλησιαστική Ιστορία» του Αρχιμ. Βασίλειου Κ. Στεφανίδου, καθηγητού του πανεπιστημίου Αθηνών. (Βραβείον Ακαδημίας Αθηνών). Σελ. 436-437}.……. Πρότειναν λοιπόν την εξής ‘θεοδικία’. Να τοποθετήσουν στα πόδια του λειψάνου του Αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού, έγγραφο (τόμο) που να περιέχει τις θέσεις των οπαδών του Αρσένιου και αν αυτό το έγγραφο μετατεθεί αφ’ εαυτού από τους πόδας εις τας χείρας του ιερού λειψάνου, τότε θ’ ανεγνωρίζετο ότι το δίκαιο το έχουν οι Αρσενιάτες.  Ο Ανδρόνικος όμως, αντ’ αυτής, πρότεινε άλλη διαδικασία ‘θεοδικίας’. «Εντός πεπυρακτωμένου λέβητος να ριφθώσι δύο έγγραφα, περιέχοντα τας αντιλήψεις εκατέρας μερίδος. Το καέν θα δείξει ποία μερίς έχει άδικο, αν δε καώσιν αμφότερα, τούτο θα σημαίνη ότι πρέπει να ειρηνεύσωσιν.  Οι Αρσενιάτες εδέχθησαν και, ευρεθέντες υπό την πρώτην εντύπωσιν της καύσεως αμφοτέρων των εγγράφων, εδήλωσαν υποταγήν, αλλά την επαύριον μετενόησαν!»….. Τελικά το σχίσμα των Αρσενιατών διατηρήθηκε ακόμα άλλα 30 χρόνια, δηλ. μέχρι το 1312.  Από το 1260 που πρωτοπαρουσιάστηκε, συνολικά ταλαιπώρησε το κράτος για πάνω από μισό αιώνα!

          Αξίζει ν’ αντιπαρατεθεί μια λογική αντίδραση στον παραλογισμό της «θεοκρισίας»: Η επιχειρηματολογία του Μιχαήλ Παλαιολόγου, όταν αρνείται να υποστεί δοκιμασία της.

..……. “Δεν είμαι ο τύπος που πραγματοποιεί θαύματα. Αν ένα πυρακτωμένο σίδερο έπρεπε να ακουμπήσει στο χέρι ενός ζωντανού ανθρώπου, δεν βλέπω πώς θα γλύτωνε από του να καεί, εκτός αν ήταν σμιλευμένος σε πέτρα από τον Φειδία ή τον Πραξιτέλη”……. 

         Και προτρέπει, εν συνεχεία, τον μητροπολίτη Φιλαδέλφειας Φωκά, που ήταν ο τελετάρχης της θεοκρισίας, να πιάσει εκείνος το μύδρο “όπως το σώμα και το αίμα του Χριστού” και να του τον δώσει με τα ‘αγιασμένα’ χέρια του!......  Μπροστά σε τόσο πειστικά επιχειρήματα ο μητροπολίτης παραδέχθηκε πως η θεοκρισία δεν προβλέπεται ούτε από νόμους ούτε από εκκλησιαστικούς κανόνες, ότι είναι “βαρβαρικός τρόπος”.

 7)  Επίλογος

              Όλα αυτά συνέβαιναν, εν πολλοίς, γιατί ακλόνητη ήταν η  πεποίθηση στους ανθρώπους, ότι ο δίκαιος Θεός δεν ανέχεται και δεν συγχωρεί τον ένοχο, επομένως και  θα τον  “(υπο)δείξει - τιμωρήσει”, σαν του ζητηθεί με τρόπο ‘θεσμικό’…… Τώρα, αν γίνει και κάνα λάθος, ‘μια στραβή’ και ‘την πληρώσει’ και κανείς αθώος, πάλι  δεν ‘τρέχει τίποτα’, αφού στην άλλη ζωή (για την ύπαρξη της οποίας κανείς τότε δεν διατύπωνε καμία αμφιβολία) ο Θεός εύκολα θα μπορούσε να επανορθώσει το “λάθος”, με την είσοδο του αθώου-δίκαιου στον Παράδεισο, του ενόχου-άδικου στην Κόλαση!