CARMINA BURANA

 

CARMINA   BURANA

        

 

      Τα Carmina  Burana  (C. B.) είναι μια συλλογή ποιημάτων – τραγουδιών των ύστερων Μεσαιωνικών χρόνων (12ος – 13ος αι.), που ανακάλυψε ο J. A. Schmeller σ’ ένα χειρόγραφο της βιβλιοθήκης του Μονάχου και την δημοσίευσε με τον τίτλο αυτό το 1847.  Την ονόμασε έτσι, διότι το χειρόγραφο προέρχονταν από κάποιο ηγουμενείο (αββαείο) Βενεδικτίνων στο Augsburg της Γερμανίας, ονομαζόμενο  Buranum.  Carmen (-inis) σημαίνει τραγούδι, ποίημα.

      Τα ποιήματα, συνολικά 228, είναι γραμμένα (σχεδόν όλα) στα Λατινικά, παγκόσμια γλώσσα  (lingua franca), της εποχής εκείνης. Εξ αυτών τα 98 χαρακτηρίζονται θρησκευτικού-ηθικού περιεχομένου και ύμνοι, ενώ τα υπόλοιπα 130  είναι  τραγούδια της Άνοιξης και του Έρωτα  (Veris  et  amoris), της φύσης, της νεότητας, του ποτού και της διασκέδασης (βακχικά), κοσμικά, ερωτικά, σατιρικά, ειρωνικά, ελευθεριάζοντα, αναρχικά.

      Η ποίηση της κατηγορίας  Veris  et  amoris τραγουδιών των C. B. είναι πρωτοποριακή με πλήθος ιδιοτυπίες και αλληγορίες. Εκπέμπει μηνύματα χαράς της ζωής, αντίθετα με το αυστηρό και ανελεύθερο πνεύμα της εποχής, όπου ο δυστυχής - μίζερος λαός είναι διαρκώς τρομοκρατημένος από τον φόβο του διαβόλου και τη μεταθάνατον τιμωρία. Προαναγγέλλουν την επερχόμενη “Αναγέννηση”, ενώ τα πρώτα  πανεπιστήμια, εκλαϊκευμένης γνώσης και ανεξάρτητα από την Εκκλησία, κάνουν την εμφάνιση τους στον Ευρωπαϊκό χώρο (Μπολόνια, Παρίσι/Σορβόννη, Οξφόρδη/Κέιμπριτζ κ.ά.).

      Τα περισσότερα ποιήματα και τραγούδια C. B. φαίνεται να αποτελούν δημιουργίες των λεγόμενων Goliardi, δόκιμων κληρικών, που σατίριζαν ασύστολα την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Αυτοί, «περιπλανώμενοι κληρικοί»  (clerici vagantes) όπως χαρακτηριστικά ονομάζονταν, ανεξαρτητοποιούνταν από κάθε εκκλησιαστική αρχή, «ακέφαλοι», και με κάθε ευκαιρία ύψωναν φωνή διαμαρτυρίας ενάντια σε κάθε αυθαιρεσία και καταπίεση συνειδήσεων.

       Δάσκαλοι των Goliardi υπήρξαν φωτισμένοι άνδρες των χρόνων εκείνων, μεταξύ των οποίων ο Πέτρος Αβελάρδος (Petrus Abaelardus / Pierre Abelard, 1079-1142). O  Αβελάρδος, τον έχουν χαρακτηρίσει σαν το μεγαλύτερο ελευθερόφρονα φιλόσοφο του Μεσαίωνα, αποτελούσε πρότυπο της ελεύθερης διακίνησης ιδεών και υπήρξε πρόδρομος αγώνων για ελευθερία και δικαιοσύνη. Οι ευαίσθητοι στίχοι του για την πολυαγαπημένη του Ελοΐζα (Héloise) Fulbert, στον μεγάλο, μυθιστορηματικό, έρωτα τους, υπήρξαν σύμβολο στην ποίηση των Goliardi,  οι οποίοι απευθύνονταν σε υψηλού πνευματικού επιπέδου κοινό, όπως ήταν κι οι ίδιοι.

      Η πρωτοπόρα ποίηση των Goliardi αντλεί στοιχεία από την Ελληνική μυθολογία, την κλασσική και μεσαιωνική παράδοση, από τους Οβίδιο, Βιργίλιο, Οράτιο από την εκκλησιαστική παιδεία όπως τις Sequentiae (Ακολουθίες), την καθημερινή ζωή της εποχής κλπ.  Απορρίπτει τον ασκητισμό και τον ιπποτισμό, εναντιώνεται σε κάθε στείρα ιδεολογία, αγαπά τις ομορφιές της Φύσης, την Ζωή. 

      Στα  Veris  et  amoris  τραγούδια των C. B.  η γυναίκα λατρεύεται  «ειδωλολατρικά».  Ο Έρωτας εξυμνείται ως “cupiditas” (επιθυμία) και ως  “voluptas” (ηδονή σώματος και ψυχής) κατά το πρότυπο του Οβίδιου, σ’ αντίθεση με τους άλλους ποιητές ιπποτικών έργων, και  βιώνεται ως “militia amoris” (θητεία/υπηρεσία στην αγάπη), σ’ αντιδιαστολή με την τότε κυρίαρχη αντίληψη ότι οι Χριστιανοί όφειλαν να θεωρούν την ζωή τους ως “militia Christi” (θητεία/υπηρεσία στον Χριστό).

       Ο Έρωτας για τους Goliardi είναι είτε έρωτας αγνός, αυτός που δεν φθάνει στην ολοκλήρωση (“amor purus”), είτε σαρκικός-ολοκληρωμένος που αποβλέπει στην απόλαυση των αισθήσεων και διαρκεί λίγο  (“amor mixtus”). Σε κάθε περίπτωση η γυναίκα παρουσιάζεται ευγενής, δυσπρόσιτη, συνεσταλμένη, ενάρετη, ενώ οι ποιητές εκφράζουν απέχθεια στις εταίρες, τις διεφθαρμένες, αλλά και για τις παντρεμένες ….γιατί είναι ξεδιάντροπη η ηδονή σ’ εκείνες…. (14 (88)). Η νεότητα είναι μοναδική και υπέροχη και πρέπει όλοι να την χαρούν όσο διαρκεί…

      Παραθέτω αποσπάσματα τεσσάρων ποιημάτων «Carmina  Burana» σε μετάφραση της Καθηγήτριας κ. Στέλλας Γεωργαλά – Πριόβολου, προέδρου στο Τμήμα Ιταλικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, από το εξαίρετο (ομότιτλο) επιστημονικό σύγγραμμα της.  Από το βιβλίο αυτό, όπως και από το: «Sequentiae» της καθηγήτριας της Λατινικής Κλασικής και Μεσαιωνικής Φιλολογίας  κ. Μαρίας Βουτσίνου-Κικίλια, άντλησα τις περισσότερες από τις πληροφορίες που παρουσιάζω.

 

Ποίημα αρ:   12 (83)

Μαίνεται η πνοή τ’ ανέμου

και τα δέντρα απ’ τη στολή τους ο χιονιάς απογυμνώνει.

Και τα δάση από τραγούδια, παύουν πια να αντηχούνε.

Τώρα, ο έρωτας των ζώων, που την Άνοιξη μονάχα είναι διάπυρος, μερεύει!

Συνεχώς ερωτευμένος, να συμμορφωθώ αρνούμαι,

όπως κάνουν τ’ άγρια ζώα στου καιρού τη νέα όψη!

(Επωδός) Πόσο ευχάριστη θητεία και μακάρια ευδαιμονία

είν’ αυτές οι ώρες τώρα με την όμορφη μας Φλώρα!

( Φλώρα/Flore: Ρωμαϊκή θεότητα, προστάτιδα των φυτών και της Άνοιξης)

 

Ποίημα αρ:  20 (108)

Όπως το φύλλο σιγοτρέμει στο δέντρο

κι’ όπως στη μέση του πελάγου δονείται  ασταθές καράβι

απ’ αντίθετη πνοή συνταραγμένο, όταν του λείπει η σιγουριά της άγκυρας του,

 έτσ’ ακριβώς κι’ εμένα κλυδωνίζει σε δίνη αμφιβολίας,

 με στροβιλίζει, απ’ τη μια πλευρά ο Έρως κι απ’ την άλλη αντίκρυ ο Λόγος (Ratio)…..

.…. Μα συ, Λόγε, φύγε μακριά! Της Αφροδίτης η δύναμη θα σε νικήσει!

 

Ποίημα αρ:   27 (120 α)

Vincit Amor quemque,   sed numquam vincitur ipse.

 Νικά ο Έρως τον καθένα, μα δεν νικιέται από κανένα.

 

Ποίημα αρ:   35 (157)

  Με το άστρο της αυγής βγαίνει κόρη βιαστική, μ’ ανοιξιάτικη μορφή, έχοντας την εντολή να οδηγεί τα πρόβατα της με ποιμενικό ραβδί.

  Το ακτινοβόλο του ήλιου πυρώνει φεγγοβόλημα. Η κόρη η πεντάμορφη το  θάμπος του αποφεύγει στου δέντρου τη σκιά.

  Με δισταγμό ζυγώνοντας τη, λύνω τους κόμπους της λαλιάς μου: «Κόρη αντάξια βασιλέα, χαίρε κι εκλιπαρώ σε, εμέ το δούλο σου άκουσε και τη στοργή σου δος μου».

  «Γιατί χαιρετάς μια κόρη, που από τότε που ‘γεννήθη, άνδρα δεν έχει γνωρίσει; Μάρτυρας μου ας είν’ ο Δίας!  Δε συνάντησα κανένα μες σε τούτα τα λιβάδια».

  Κατά τύχη ένας λύκος που τον είχε σπρώξει η πείνα της αχόρταγης κοιλιάς του φάνηκε πάνω στην ώρα. Πρόβατο άρπαξε και τρέχει το στομάχι να χορτάσει.

  Βλέποντας τότε η κόρη το αρνί πως έτσι χάνει, δυνατά πολύ φωνάζει:  «Το αρνί όποιος γλυτώσει την αγάπη μου θα νοιώσει!»

  Τις φωνές μόλις ακούω, ξεγυμνώνω το σπαθί μου και ευθύς το λύκο σφάζω. Το αρνί φέρνω στην κόρη, λυτρωμένο απ’ το χαμό του.

 

O Fortuna/ Ω τύχη

        Το 1937 ο Γερμανός μουσικοσυνθέτης Καρλ Ορφ (Carl Orff, 1895 – 1982)  συνθέτει την καντάτα «Carmina  Burana» και σημειώνει μεγάλη επιτυχία στην χώρα του, την οποίαν καπηλεύεται το ναζιστικό καθεστώς……  Στην δεκαετία του 1980, πολιτικό κίνημα στην Ελλάδα αναγορεύει περίπου ως ύμνο του το χορικό άσμα  «O Fortuna! / Ω Τύχη!»  απ’ αυτή την καντάτα και επενδύει μουσικά μ’ αυτήν τις μαζικές του συγκεντρώσεις μ’ εντυπωσιακή επιτυχία επίσης. Πραγματικά, το συγκεκριμένο τραγούδι με τον γρήγορο ρυθμό του, φαινομενικά επαναστατικό, προκαλεί ενθουσιασμό σ’ όποιον τ' ακούει.  Στα πλήθη προκαλεί  φρενίτιδα…….  Όμως, που να ‘ξεραν ότι το ποίημα είναι φιλοσοφικό με απαισιόδοξη διάθεση και αναφέρεται στην ευμεταβλητότητα των ανθρωπίνων πραγμάτων!......Μάλιστα, οι  τελευταίοι στίχοι του (εκεί ακριβώς όπου η έξαρση του παραληρούντος πλήθους φθάνει σε ντελίριο) είναι:….. mecum omnes plangite!  /…… όλοι μαζί μου κλάψτε!..... 

Το ποίημα των Carmina  Burana: «O Fortuna! / Ω Τύχη!»

O Fortuna/ Ω τύχη

velut luna/ σαν το φεγγάρι

statu variabilis,/ άστατη

semper crescis/ πρώτα μεγαλώνεις

aut decrescis;/ κι ύστερα μικραίνεις

vita detestabilis/ ζωή μισητή

nunc obdurat/ πότε μας βαραίνεις

et tunc curat/ πότε μας ξαλαφρώνεις

ludo mentis aciem,/ όπως κάνεις κέφι

egestatem,/ φτώχια

potestatem/ εξουσία

dissolvit ut glaciem./ τα λιώνεις σαν πάγο.

Sors immanis/ Απάνθρωπη

et inanis,/ και κενή

rota tu volubilis,/ στρίβεις κατά πώς θέλεις

status malus,/ κακόβουλη

vana salus/ ματαιόδοξη

semper dissolubilis,/ εξατμίζεσαι

obumbrata/ μες στη σκιά

et velata/ μες στα πέλαγα

michi quoque niteris;/ κι εμένα σκιάζεις

nunc per ludum/ στα παιχνίδια σου

dorsum nudum/ γυμνή η πλάτη μου

fero tui sceleris./ υποκύπτω σ' ότι διαλέξεις.

Sors salutis/ Η Υγεία

et virtutis/ κι η αρετή

michi nunc contraria,/ είναι εναντίον μου

est affectus/ άγονται

et defectus/ και φέρονται

semper in angaria./ σκλαβωμένες

Hac in hora/ Πάμε λοιπόν

sine mora/ μην αργούμε

corde pulsum tangite;/ αγγίξτε τις χορδές

quod per sortem/ αφού κι εμάς

sternit fortem,/ η μοίρα ορίζει

mecum omnes plangite!/ όλοι μαζί μου κλάψτε!