Νιάλα Αγράφων - 1947

 

“Νιάλα  Αγράφων - 1947"

 

             Στις αρχές της Άνοιξης του 1947, ισχυρές δυνάμεις του Ελληνικού (Κυβερνητικού) Στρατού ξεκίνησαν με κατεύθυνση τον ορεινό όγκο των Αγράφων, με αντικειμενικό σκοπό να εγκλωβίσουν και εξουδετερώσουν τα τμήματα του Δημοκρατικού Στρατού (Δ. Σ.), που δρούσαν στα βουνά της Κεντρικής Ελλάδας. Κάπου μεταξύ Ευρυτανίας - Καρδίτσας, κατόρθωσαν να περικυκλώσουν ένα τάγμα του Δ. Σ., που είχε διοικητή τον ταγματάρχη  Σοφιανό. Στο ανταρτικό αυτό τάγμα βρισκόταν επίσης ένα κινητό νοσοκομείο με βαριά τραυματίες, μέλη οικογενειών ανταρτών καθώς και πολίτες, που λόγω πολιτικών διώξεων είχαν εγκαταλείψει τις εστίες τους.

          Ο Σοφιανός όταν κατάλαβε πως η μονάδα του ήταν εγκλωβισμένη, κάλεσε σε σύσκεψη, κατά την οποίαν αποφασίστηκε εσπευσμένη διαφυγή μέσω του αυχένα της Νιάλας, που βρίσκεται σε υψόμετρο 2.000 μ. Επρόκειτο για  μια εξαιρετικά δύσβατη κι’  επικίνδυνη διάβαση μέσα από ένα άγριο φυσικό τοπίο, αλλά συνιστούσε την μόνη υπαρκτή διέξοδο από τον εχθρικό κλοιό.

           Ήταν Μεγάλη Παρασκευή, 11 Απρίλη 1947, όταν η φάλαγγα (τρεις λόχοι ανταρτών και  μαζί γυναίκες, παιδιά, τραυματίες) ξεκίνησε για τον μεγάλο δικό της «Γολγοθά». Ανηφοριές, χαράδρες, κατσικόδρομοι, επιδεινούμενες καιρικές συνθήκες. Ξέσπασε τρομερή χιονοθύελλα, το κρύο ήταν διαπεραστικό και μια μεγάλη χιονόπτωση εξαφάνισε κάθε ίχνος μονοπατιού. Πολλοί άνθρωποι, ειδικά οι “ευάλωτοι” (άρρωστοι - γυναικόπαιδα), δεν κατάφεραν να επιβιώσουν. Κατά την διαδρομή, άφησαν την τελευταία πνοή τους, εγκαταλειμμένοι μέσα στα χιόνια, κουτρουβαλιασμένοι μέσα σε βαθείς γκρεμούς….    

          Οι δύο λόχοι της φάλαγγας που προπορεύονταν, έστω με απώλειες, πέρασαν τον αυχένα και βρήκαν σωτηρία. Ο τρίτος λόχος ανταρτών με επικεφαλής τον Γιάννη Παπαϊωάννου (Ερμή), έχασε τον προσανατολισμό του, λοξοδρόμησε, πέρασε το διάσελο από άλλο σημείο και την άλλη μέρα (12/4,  Μεγ. Σάββατο) το βράδυ έπεσε αναπάντεχα πάνω σε καταυλισμό ενός τάγματος…. του Εθνικού στρατού!  Οι οπλίτες του, δεν είχαν στήσει σκοπιές εκείνη τη νύκτα, λόγω του φοβερού-πολικού κρύου, χιονιού και αντάρας. Είχαν χωθεί στις κουβέρτες τους μέσα στις σκηνές τους, για να μην ξεπαγιάσουν.

          Οι άνδρες και γυναίκες του αντάρτικου λόχου, τσακισμένοι από το κρύο και τις κακουχίες της πορείας χώθηκαν, διστακτικά στην αρχή αλλ’ αποφασισμένοι για όλα κι’ αυτοί  μέσα στις σκηνές…… του στρατού των αντιπάλων τους, για να ζεσταθούν!

          Συνέβη το αναπάντεχο! Το μεγαλειώδες! Μοναδικό περιστατικό στα πολεμικά χρονικά της Ελλάδας. Οι άνδρες (στρατιώτες και αντάρτες) βρέθηκαν αίφνης συμφιλιωμένοι!  Σαν να ήταν παλιοί γνώριμοι, σαν μην ήταν εχθροί!  Οι στρατιώτες πρόσφεραν στ’ “αδέλφια” τους, τους αντάρτες της άλλης πλευράς, κουραμάνα, σταφίδες και κονιάκ. “Άναψαν” και συζητήσεις αναφορικά με τα δεινά του πολέμου……

          Τα “όνειρα” δεν κρατάνε για πολύ, όταν η νύχτα περάσει διαλύονται.  Σαν ήρθε το πρωί, όλοι κατάλαβαν ότι δεν “τους έπαιρνε άλλο”. Η άτυπη ανακωχή είχε τελειώσει και καθένας έπρεπε να πάρει τον δρόμο του. Μέσα σε κλίμα συγκίνησης, οι αντάρτες αποχαιρετούν τους στρατιώτες που τους είχαν φιλοξενήσει  και ετοιμάζονται γρήγορα για αναχώρηση. Τότε επισυμβαίνει κάτι θλιβερό, κάτι που με κανένα τρόπο δεν έπρεπε να είχε γίνει….

          Ο αποχωρών επικεφαλής των ανταρτών Γ. Παπαϊωάννου (Ερμής) έρχεται σε λογομαχία και διαπληκτίζεται με τον ταγματάρχη διοικητή της στρατιωτικής μονάδας, ο οποίος προηγούμενα είχε μέσω ασυρμάτου επικοινωνήσει με τους ανωτέρους του για να λάβει ενισχύσεις και οδηγίες για την αιχμαλωσία των ανταρτών. Οι δύο άνδρες τραβούν και τα  περίστροφα τους, πυροβολούν ο ένας τον άλλο…. Το αποτέλεσμα είναι να σκοτωθεί ο ταγματάρχης του Εθνικού στρατού!

          Το σώμα των ανταρτών φεύγει συντεταγμένα, όμως 31 άτομα απ’ αυτούς που τους ακολουθούσαν (άοπλοι πολίτες και μία γυναίκα) που εκείνο το βράδυ έτυχε να έχουν  κατασκηνώσει σε απομακρυσμένες σκηνές, δεν αντελήφθησαν σωστά την διαταγή αναχώρησης. Καθυστερούν, με αποτέλεσμα να συλληφθούν από νέα τμήματα του κυβερνητικού στρατού, που στο μεταξύ είχαν καταφθάσει.

          Αυτοί οι τελευταίοι, αιχμάλωτοι πια, οδηγούνται στο στρατοδικείο Λαμίας. Απ’ αυτούς δέκα (10)* καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν στις 9/5/1947 από εκτελεστικό απόσπασμα αποτελούμενο από ΜΑΥ-δες (μέλη της παραστρατιωτικής οργάνωσης ΜΑΥ/Μονάδες Ασφαλείας Υπαίθρου), γιατί οι στρατιώτες του τοπικού τάγματος αρνήθηκαν να σηκώσουν τα όπλα!  Οι υπόλοιποι καταδικάσθηκαν σε ισόβια κάθειρξη…..         

       * … Και αυτή πάλι, η φρικτή αναλογία “αντιποίνων” θανάτου: 10 προς 1! Τυχαία; ή απομεινάρι  απ’ τη Ναζιστική κατοχή;               

           Υ/Γ: Για την “Συμφιλίωση και Τραγωδία της Νιάλας” έχουν γραφτεί πολλά σημειώματα και βιβλία από ανθρώπους που έζησαν τα γεγονότα. Οι περιγραφές είναι σπαρακτικές, συγκλονίζουν κάθε ανθρώπινη ψυχή. Υπάρχουν και οι αναφορές του ΓΕΣ. Η «Μηχανή του Χρόνου» έχει αφιερώσει ειδική τηλεοπτική εκπομπή. Στο τόπο της τραγωδίας, έχουν τοποθετηθεί μικρές-σεμνές αναμνηστικές πινακίδες.

          Στην έξοχη τριλογία του Γιώργου Μιχαηλίδη: «Της επανάστασης της μοναξιάς και της λαγνείας» το περιστατικό της Νιάλας έχει ενταχθεί στην μυθιστοριογραφία του (Β΄ βιβλίο: Ο Λαβύρινθος, σελ. 471).