Leicester Stanhope. Ένας Άγγλος φιλέλληνας, στην Ελλάδα του 1821

 

Leicester  Stanhope

Ένας  Άγγλος φιλέλληνας, κήρυκας της ενότητας, της δημοκρατίας και της ελευθεροτυπίας,  στην Ελλάδα του 1821

 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1) Εισαγωγή

         1.1)  Το πολιτειακό ζήτημα  στα χρόνια της επανάστασης                                                                            

         1.2) Ο Άγγλος φιλόσοφος και νομομαθής  Ιερεμίας Μπένθαμ                                                                                        

         1.3) Το «Φιλελληνικό Κομιτάτο του Λονδίνου» και ο  Leicester  Stanhope                                                                

2) Leicester Stanhope: “Greece in 1823 and 1824”                                                      

         2.1)  Οι επαφές του L. Stanhope κατά το ταξίδι  προς την Ελλάδα                                                

         2.2) Η δράση του L. Stanhope στην Ελλάδα                                                                          

                  2.2.1) Στο Μεσολόγγι                                                                                                               

                  2.2.2) Οι φιλελεύθερες εκδόσεις  (Τα «Ελληνικά Χρονικά» &  Η «Εφημερίς των Αθηνών»)                                                                                                                                                                                                                                                                               

                 2.2.3) Στη  Βοστίτσα                                                                                                                                            

                  2.2.4) Στην Αθήνα

                  2.2.5) Στην  Ύδρα                                                                                                                                          

                  2.2.6) Στην  Άργο-Ναυπλία                                                                                                

                  2.2.7) Στα  Σάλωνα                                                                                                                                     

                  2.2.8) Στα  Καλάβρυτα                                                                                                                                    

                  2.2.9) Στη  Γαστούνη                                                                                                                                            

                  2.2.10) Στη  Ζάκυνθο - Επίτροπος του δάνειου                                                                            

         2.3)  Επικρίσεις - Η ανάκληση - Η πολιτική παρακαταθήκη του                        

         2.4)  Στο ταξίδι επιστροφής στην Αγγλία                                                                               

3) ΕΚΘΕΣΗ του Συνταγματάρχη STANHOPE για την Πολιτεία της Ελλάδας                                                                    

4) ΥΠΟΜΝΗΜΑ  (APPENDIX)

5)  Ο νεαρός Τούρκος  Mustapha  Ali                                                                                                                                      

6) Leicester Stanhope: Η προσωπική του ζωή                                                                                                                     

7) Αποτίμηση της προσφοράς του Leicester Stanhope

8)  ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

       8.1) Ο Ελληνικός Τύπος στα χρόνια πριν από την Επανάσταση του 1821                                                                        

       8.2) Ο Ελληνικός Τύπος στα χρόνια της Επανάστασης     

       8.3) Η αρθρογραφία του Α. Πολυζωίδη για τον «Μπενθαμικό ωφελιμισμό»                                                        

       8.4) Οι Εθνικές Συνελεύσεις                                                                  

       8.5)   Πρωτόκολλα  &   Συνθήκες  για  την  Ανεξαρτησία  της  Ελλάδας

       8.6)  Τα δάνεια της Ανεξαρτησίας της Ελλάδος                                                                 

       8.7) Το Γαλλικό εκστρατευτικό σώμα του στρατηγού Μαιζόν στην Πελοπόννησο (1828)                                      

 1) Εισαγωγή

1.1)  Το πολιτειακό ζήτημα  στα  χρόνια  της  επανάστασης

        Η Ελληνική επανάσταση του 1821, πρώτο και κύριο σκοπό είχε την απελευθέρωση της χώρας και τη δημιουργία ανεξάρτητου κράτους, όμως αξίωνε και σημαντικές αλλαγές σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας, στους πολιτικοκοινωνικούς θεσμούς, την εκπαίδευση και την οικονομία. Κι’ αυτό γιατί ήταν θεμελιωμένη πάνω στις φιλελεύθερες αρχές της ελευθερίας, της ισότητας και της αδελφότητας των ανθρώπων. Σχεδιάστηκε από τους προδρόμους του νεοελληνικού Διαφωτισμού (Ρήγα Βελεστινλή, Αδαμάντιο Κοραή, Φιλική Εταιρεία, κ.ά.), που αντλούσαν έμπνευση -κυρίως- από το Γαλλικό Διαφωτισμό, τις υψηλές ιδέες του οποίου διέδωσε η Γαλλική Επανάσταση του 1789 και οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι στη συνέχεια.

        Από ιδανικά του φιλελευθερισμού, διαπνέονταν και οι περισσότεροι από τους πρωτεργάτες - λαϊκούς αγωνιστές της εθνεγερσίας, αλλά και η πλειονότητα του απλού λαού (γεωργοί-κτηνοτρόφοι). Και οπωσδήποτε οι σπουδαγμένοι και οι λόγιοι, οι νέοι, η μικρή αλλά ραγδαία αναπτυσσόμενη τάξη των αστών και των εμπόρων, ο κατώτερος κλήρος, οι ξενιτεμένοι κλπ. Είχαν να αντιπαλέψουν τους μακρόχρονους δυνάστες, μια κραταιά, πλην καθυστερημένη, αυτοκρατορία, η ακεραιότητα και ισχύς της οποίας οφείλονταν στην βαρβαρότητα της, αλλά και στον ανταγωνισμό και τη διαπάλη συμφερόντων των Μεγάλων Δυνάμεων.  Όχι μόνον. Σοβαρή αντίδραση οι φιλελεύθερες ιδέες έβρισκαν και από μερίδα εγχωρίων, που, είτε είχαν ενταχθεί στο “Οθωμανικό - φεουδαρχικό σύστημα διοικήσεως” και είχαν δημιουργήσει ισχυρά οικονομικά συμφέροντα, είτε εμφορούντο από οπισθοδρομικές  νοοτροπίες, τοπικιστικό πνεύμα, γενικότερα αναχρονιστικές αντιλήψεις.    

            Ωστόσο, ο φλογερός ενθουσιασμός των πιο ένθερμων επαναστατών,  συμπαρέσυρε και τους, από διάφορους λόγους, διστακτικούς και συγκρατημένους, έτσι ώστε όλο το έθνος να εξεγερθεί και να διεκδικήσει ελευθερία και δίκαιο. Και αυτά αποτυπώνονται και στις διακηρύξεις των αγωνιστών και στα Συντάγματα των πρώτων Ελληνικών Εθνοσυνελεύσεων. 

Ο Ρήγας και  ο Κοραής υποβαστάζουν την Ελλάδα. Του Θεόφιλου

Οι Μεγάλες Δυνάμεις, εκείνη την εποχή, δεν αποδέχονταν αλλαγή συνόρων, εθνικό-κοινωνικές ταραχές και ανακατατάξεις κ.ά. σύμφωνα με τους όρους της “Ιεράς συμμαχίας”, που είχε διατυπώσει ο πρωτοστάτης της καγκελάριος της Αυστρίας Μέττερνιχ, και σκόπευαν να αντενεργήσουν δραστήρια στον απελευθερωτικό μας αγώνα. Στο Συνέδριο της Βερόνας (Οκτ.-Δεκ. 1822), οι “πέντε Αυλές” καταδίκασαν την Ελληνική επανάσταση ως ανταρσία, ως ένα  “ασύνετο και εγκληματικό επιχείρημα”.

        “Ιερά Συμμαχία” ονομάστηκε η μετά την ήττα του Ναπολέοντα (μυστική αρχικά) τριμερής συνθήκη που συνήφθη μεταξύ των νικητών των Ναπολεόντειων πολέμων, Αυτοκρατόρων Αλεξάνδρου Α΄ της Ρωσίας, Φραγκίσκου Α' της Αυστρίας και του Βασιλέα Φρειδερίκου Γουλιέλμου Γ΄ της Πρωσίας. Την συνομολόγησαν και υπέγραψαν αυτοπροσώπως, στο Παρίσι τον  Σεπτέμβρη του 1815, τρεις μήνες μετά το συνέδριο της Βιέννης (Ιούνιος 1815). Στο συνέδριο της Βιέννης ρυθμίστηκαν τα χωροταξικά προβλήματα που είχαν αναδυθεί μεταξύ των Βασιλικών Οίκων της Ευρώπης. Στη “Ιερά συμμαχία” προσχώρησε το ίδιο έτος και η Αγγλία, ενώ το 1818 προσχώρησε και η Γαλλία.

       Οι Μεγάλες Δυνάμεις…… Αγγλία, παγκόσμια αποικιακή δύναμη μέχρι και τις Ινδίες, Γαλλία, με ισχυρό ενδιαφέρον προς την Αίγυπτο του Μεχμέτ Αλή και απασχολημένη στην κατάπνιξη της εξέγερσης των “συνταγματικών” στην Ισπανία (η οποία Ισπανία πολεμούσε να καταπνίξει τις επαναστατημένες αποικίες  της στη Νότιο Αμερική), Αυστρία που, όπως οι Τούρκοι, καταδυνάστευε εξεγερμένους Ευρωπαϊκούς λαούς…… δεν ευνοούσαν αποδυνάμωση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, κυρίως, επειδή ήθελαν για πάντα τα στενά του Βοσπόρου να μείνουν κλειστά για τους Ρώσους.

              Αλλά και οι  Ρώσοι, που είχαν υποχρέωση συμμόρφωσης προς τις αρχές της Ιεράς Συμμαχίας (αρχή της Ιεράς Συμμαχίας ήταν και η αλληλο-υποστήριξη των εστεμμένων), ήσαν αρνητικοί σε μη ελεγχόμενες από αυτούς εξεγέρσεις και σε απελευθερωτικούς αγώνες λαών, διότι φοβόντουσαν ότι ακόμα και ένας μικρός ακρωτηριασμός του Οθωμανικού κράτους, θα προωθούσε στα νότια σύνορα τους, τους ισχυρούς Αγγλο-γάλλους, και οι συνέπειες θα ήταν απρόβλεπτες. 

 

Η Ευρώπη το 1812

Η Ευρώπη το 1815, μετά το Συνέδριο της Βιέννης

        Σταδιακά πάντως οι Μεγάλες Δυνάμεις άρχισαν να μεταβάλουν την αρχικά άκαμπτη θέση τους στο Ανατολικό ζήτημα. Η Οθωμανική αυτοκρατορία ήταν ολοφάνερα παρηκμασμένη, και μια ενδεχόμενη κατάρρευση της θα δημιουργούσε νέα δεδομένα στην περιοχή, που ήταν πολύ σημαντική για το διεθνές εμπόριο και το δρόμο προς τις Ινδίες. Αυτή η προοπτική (διάλυσης μιας αυτοκρατορίας  και διανομής μιας πλούσιας λείας) καθιστούσε τον Ελληνικό χώρο σπουδαίας στρατηγικής σημασίας.  

         Εξάλλου, ήδη από τον 1^ο-2^ο χρόνο η Ελληνική επανάσταση έδειχνε να έχει εδραιωθεί και όλοι τότε  κατανόησαν ότι η ιστορία δεν θα γυρίσει πίσω και οι επαναστατημένες (και ημι-ελεύθερες ήδη) περιοχές δεν γίνεται να ξανά-υποδουλωθούν στους δυνάστες τους.  Έτσι, τα τεράστια γεωστρατηγικά και  εμπορικό-οικονομικά συμφέροντα που διακυβεύονταν στην ανατολική Μεσόγειο, έκαναν τους Μεγάλους να είναι πιο ευέλικτοι στις πολιτικές τους στο Ανατολικό ζήτημα, να τις αναπροσαρμόζουν κατά τις εκάστοτε (ρευστές) περιστάσεις.  

        Κάτω από την πίεση των γεγονότων, ο τσάρος Αλέξανδρος Α΄ πρότεινε  (28 Δεκεμβρίου 1823) το πρώτο ολοκληρωμένο σχέδιο επίλυσης του Ελληνικού Ζητήματος, το σχέδιο των “Τριών Τμημάτων”. Προέβλεπε την ίδρυση τριών αυτόνομων ηγεμονιών  (Ανατολικής - Δυτικής - Νότιας Ελλάδας), στο διοικητικό πρότυπο που ίσχυε στη Μολδαβία και τη Βλαχία, καθώς και ειδικό καθεστώς διοικητικής αυτονομίας για τα νησιά του Αιγαίου Πελάγους. Ο Σουλτάνος θα διατηρούσε επικυριαρχία στις ηγεμονίες αυτές, κατά τόπους τουρκικές φρουρές, θα εισέπραττε και ετήσιο φόρο. Στο Σχέδιο οι Έλληνες, όπως και οι Οθωμανοί υπήρξαν αρνητικοί, ενώ το αποδέχτηκαν η Γαλλία και η Πρωσία. Η  Αγγλία έδειξε επιφυλακτικότητα.

       Λίγο αργότερα, ο υπουργός εξωτερικών της Αγγλίας Georges Canning (1770–1827, διηύθυνε την εξωτερική πολιτική της χώρας του από τον Αύγουστο του 1823, ως τον θάνατο του τον Αύγουστο του 1827) χάραξε νέα πολιτική, που στόχευε στη διείσδυση και τον πολιτικό έλεγχο του απελευθερωτικού κινήματος μας, προς όφελος βέβαια του αγγλικού εμπορικού, βιομηχανικού και τραπεζικού κεφαλαίου. Και πρώτο βήμα του ήταν η αναγνώριση των Ελλήνων επαναστατών ως εμπολέμων (25 Μαρτίου 1823), με τις κατάλληλες οδηγίες προς τις αρχές των Ιονίων νήσων.  Ύπατος Αρμοστής των Ιονίων Νήσων μέχρι τον θάνατο του, στις 17  Ιανουαρίου 1824, ήταν ο Thomas Maitland.  Στην συνέχεια διορίστηκε ο  Frederick Adam.

George Canning (1770 – 1827)

       Με την πεποίθηση ότι η χώρα μας, αργά ή γρήγορα, θα απελευθερωθεί και θα γίνει ανεξάρτητη, πολλές σκέψεις και συζητήσεις - από νωρίς -  γίνονται και για ένα πολίτευμα που να της αρμόζει.  Στις Ελληνικές Εθνοσυνελεύσεις, υπερτερεί δημοκρατικό - φιλελεύθερο πνεύμα.  Όμως και απόψεις φιλομοναρχικές είναι πολύ ισχυρές, μάλιστα ο ιστορικός Παύλος Καρολίδης γράφει ότι: «Η επαναστάσα Ελλάς από της αρχής αυτής επόθη μονάρχην….»  (Υπερβολή οπωσδήποτε! Δεν επαληθεύεται και όχι μόνον από τα Δημοκρατικά  Πολιτεύματα που ψήφισαν οι Εθνικές Συνελεύσεις)  

          Βέβαια, όλοι  σέβονταν τους θεσμούς, τις προσφωνήσεις, το τυπικό της “αριστοκρατίας” της εποχής. Ονομαστή ήταν και η “τιτλομανία” Φαναριωτών, Επτανησίων (Libro D'oro, οικόσημα) κ.ά.  Έξι (τουλάχιστον)  Έλληνες του αγώνα αποκαλούνται “πρίγκηπες”: Καποδίστριας, Α. κ Δ. Υψηλάντης, Μαυροκορδάτος, Καρατζάς, Καντακουζηνός….. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ως «πληρεξούσιος της αοράτου Ανωτάτης Αρχής», «ευφροσύνως» ανεγνωρίζετο παρά πάντων «Αρχηγός», ο δε επίσκοπος Βρεσθένης, τον προσφώνησε και  ευλόγησε το ξίφος (… την «ρομφαία») του κατά τα έθιμα της στέψης Βυζαντινών αυτοκρατόρων! Δεκάδες και οι αρχιστράτηγοι, οι στρατηγοί, όλοι χρυσοποίκιλτα ενδεδυμένοι, με ασημοπίστολα  κλπ.  

       Σημαντικοί Έλληνες, ως Α. Μαυροκορδάτος, Θ. Νέγρης, μητροπολίτης Ιγνάτιος, κ.ά., εκδηλώνουν προτίμηση στην εγκατάσταση ξένου μονάρχη στην Ελλάδα, μάλιστα προτείνουν και συγκεκριμένους.  Κύρια αιτιολογία των υποστηρικτών της μοναρχίας είναι ότι ένα δημοκρατικό - ρεπουμπλικανικό πολίτευμα, που σ΄ όλο το κόσμο μόνον στην Ελβετία και στις ΗΠΑ υπήρχε εκείνο το καιρό, και που οι παρούσες δύσκολες, εσωτερικές και διεθνείς συνθήκες δεν ευνοούσαν γενικά, δεν θα ταίριαζε στον Ελληνικό λαό.  Ο Ελληνικός λαός, έλεγαν, στερείτο παντελώς κάθε παιδείας και είχε  συντηρητικές αντιλήψεις, με τη θρησκεία να διατηρεί κυρίαρχο ρόλο παντού. Με βασιλιά στη χώρα, έλεγαν, θα αποσείονταν και οι αιτιάσεις περί “Καρμποναρισμού” και θα κατευνάζονταν οι Αυλές της Ευρώπης.

         Στην Ευρώπη, ο μεγάλος θεωρητικός των φιλομοναρχικών, βασική μορφή του "Αντί-Διαφωτισμού" στην αμέσως μετά τη Γαλλική Επανάσταση του 1789 εποχή, ήταν ο κόμης Ζοζέφ ντε Μαιστρ (Joseph-Marie Comte de Maistre, 1753 - 1821) από την Σαβοΐα. Το δουκάτο της Σαβοΐας τότε ήταν μέρος του βασιλείου της Πιεμόντε-Σαρδηνίας, και ο Ζοζέφ ντε Μαιστρ το υπηρέτησε ως  πρεσβευτής του στη Ρωσία (1803-1817) μέλος της Γερουσίας της Σαβοΐας και υπουργός στο δικαστήριο του Τορίνο (Ιταλία), παρά τις στενές προσωπικές και πνευματικές του σχέσεις με τη Γαλλία (ήταν γαλλόφωνος). Σπούδασε με τους Ιησουίτες, από τους οποίους βαθιά επηρεάστηκε, υπήρξε εξέχον μέλος του Τεκτονισμού.

        Ως φιλόσοφος και συγγραφέας ο Ζοζέφ ντε Μεστρ υποστήριζε τη κοινωνική ιεραρχία και τη μοναρχία, την οποίαν θεωρούσε ως τη μοναδική σταθερή μορφή διακυβέρνησης. Ζήτησε την αποκατάσταση του Οίκου των Βουρβόνων στο θρόνο της Γαλλίας και τη τελική εξουσία του Πάπα στα κοσμικά θέματα. Υποστήριξε ότι η ορθολογική απόρριψη του Χριστιανισμού ήταν άμεσα υπεύθυνη για τη διαταραχή και την αιματοχυσία που ακολούθησε τη Γαλλική Επανάσταση, την οποίαν ερμήνευσε ως προκλητικό γεγονός, που, αντί να κατευθύνει την επιρροή του γαλλικού πολιτισμού προς όφελος της ανθρωπότητας, προήγαγε τα αθεϊστικά δόγματα του δέκατου όγδοου αιώνα.  Ισχυρίστηκε ότι τα εγκλήματα της περιόδου της Τρομοκρατίας ήταν λογικό επακόλουθο της σκέψης του Διαφωτισμού.

         Μαζί με την Άγγλο-ιρλανδό πολιτικό και φιλόσοφο  Έντμουντ Μπερκ  (Edmund Burke, 1729 – 1797), ο Maistre θεωρείται  ως ένας από τους ιδρυτές του ευρωπαϊκού συντηρητισμού. Αλλά, από τον 19ο αιώνα και μετά, η απολυταρχική αντίληψη συντηρητισμού του Maistre "Throne -and- Altar" («θρόνος -και- βωμός») μειώθηκε σε επιρροή, σε σύγκριση με τον πιο φιλελεύθερο συντηρητισμό του Burke (Για τον Edmund Burke βλ. και στο κεφ.2.2.7).

         Ο Κοραής, παρ’ όλα αυτά, ο μεγάλος  του νεοελληνικού διαφωτισμού, σε επιστολή του (8/3/1822) αναφερόμενος στον “πρίγκηπα Μαυροκορδάτο”, γράφει: «Συλλογίσου ότι οι πρόεδροι των Αμερικανών ονομάζονται πολίται και ο ημέτερος Πρίγκιψ. Και πρίγκιψ τουρκικής γενέσεως».

       Για ένα Ελληνικό στέμμα, ήδη από το 1821 ο Α. Μαυροκορδάτος είχε προτείνει τον πρίγκιπα Eugène Rose de Beauharnais, γιό της Ιωσηφίνας, της 2^ης γυναίκας του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, ο οποίος και τον είχε υιοθετήσει. Ο Νέγρης το 1823 είχε προτείνει, κι ο Κολοκοτρώνης είχε συμφωνήσει, τον Ιερώνυμο Βοναπάρτη (Jérôme Bonaparte), αδελφό του Μεγάλου Ναπολέοντα και άλλοτε βασιλιά της Βεστφαλίας.  Ο μητροπολίτης Ιγνάτιος προτιμούσε, καθώς είπε στον Λ. Στάνχοπ το 1823, (βλ. κεφ. 2.1), τον Γουσταύο των Βάσα (Gustav, Prinz von Wasa, 1799 - 1877) γιό του εκθρονισθέντα το 1809 βασιλιά της Σουηδίας Γουσταύου Δ΄ Αδόλφου.  Ανάμεσα στους υποψήφιους που προτείνονται είναι και ο Λεοπόλδος του Saxe – Coburg  (Αρνήθηκε το Ελληνικό στέμμα το 1830, που μετά προσφέρθηκε στον Όθωνα, προτίμησε να γίνει βασιλιάς του Βελγίου), ο Πορτογάλος δον Ευάρεστος Μιγκέλ κ. ά.          

       Οι πρώτες επιτυχίες της Ελληνικής επανάστασης, με το κλίμα αισιοδοξίας που δημιουργούν για την τελική έκβαση του αγώνα, ενισχύουν τις φιλελεύθερες αντιλήψεις. Όταν όμως οξύνονται οι εμφύλιες διαμάχες, πολλοί συντάσσονται με την ιδέα ότι μόνο μια δεσποτική εξουσία θα ένωνε τη διχασμένη χώρα, τερματίζοντας την αναρχία που επικρατούσε και θα ήταν μια λύση διεξόδου από τα δεινά του τόπου…..     

       Ο επιφανής προεστός της Γαστούνης Γεώργιος Σισίνης, καθώς ανέβαινε, κρατούμενος από τους κυβερνητικούς, στο μοναστήρι του Άη Λιά της Ύδρας, είπε στον Alerino Palma, τον νομομαθή – φιλέλληνα Ιταλό κόμη (και συνοδό της γ΄ δόσης του α΄ Αγγλ. δανείου): «Πες στον Ορλάνδο - τον επίτροπο της κυβέρνησης στο Λονδίνο - να μας στείλει ένα πρίγκιπα, γιατί δεν μπορούμε να κυβερνηθούμε μόνοι μας».

       Έτσι, κατά τα έτη 1824 και ’25, στη κορύφωση της εμφύλιας διαμάχης και όταν έρχονται τα “δύσκολα” με τον Ιμπραήμ, με τα Αγγλικά δάνεια που φθάνουν στην ρημαγμένη Ελλάδα να έχουν εκμαυλίσει τους αγωνιστές, με αυξανόμενο το ενδιαφέρον των Μεγάλων δυνάμεων για επεμβάσεις στη χώρα, η ιδέα για μια βασιλεία στην Ελλάδα κερδίζει έδαφος μεταξύ των Ελλήνων (ούτε λόγος ότι και οι βασιλικοί οίκοι της Ευρώπης πολύ θα ήθελαν να δουν κάποιο γόνο τους με κορώνα στο κεφάλι)  και το πολιτειακό ζήτημα μπαίνει σε νέα φάση και αποκτά οξύτητα.   

        Οι Έλληνες είχαν προσδοκίες από τις Μεγάλες Δυνάμεις για συμπαράσταση στον αγώνα τους, και ανάλογα στρέφονταν και οι συμπάθειές τους. Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες διαμορφώθηκαν οι πυρήνες των τριών κομμάτων, αγγλικό, γαλλικό και ρωσικό. Εκείνη την εποχή, εντείνεται και η δράση μερικών “δήθεν” φιλελλήνων, κ.ά. αξιωματούχων, στην ουσία καθαρά πρακτόρων ανακτοβουλίων των Μεγάλων Δυνάμεων, οι οποίοι προωθούν “πολύφερνους μνηστήρες” για τον Ελληνικό θρόνο, αλλοεθνείς, μιας και στην Ελλάδα εξέλειπαν οι βασιλικές οικογένειες.

            Η τελευταία αυτοκρατορική οικογένεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (Η Ελλάς εθεωρείτο η νόμιμη διάδοχος της) ήταν η Δυναστεία των Παλαιολόγων, της οποίας ο πρώτος της δυναστείας, ο Μιχαήλ Η´ Παλαιολόγος, στέφθηκε αυτοκράτορας το 1261, όταν ανακατέλαβε την Κωνσταντινούπολη από τους Λατίνους (Φράγκους) σταυροφόρους της Δ΄ Σταυροφορίας που την κατείχαν από το 1204.  (Ο Μιχαήλ Η´ Παλαιολόγος είχε παραμερίσει τον ανήλικο νόμιμο διάδοχο του θρόνου Ιωάννη Δ' Λάσκαρη, του οποίου ήταν κηδεμόνας…… Αργότερα, στην επέτειο των ενδέκατων γενεθλίων του, και ημέρα Χριστουγέννων, διέταξε να τον τυφλώσουν!).  Η Παλαιολόγια δυναστεία  διατηρήθηκε μέχρι την 29η Μαΐου 1453, όταν οι Οθωμανοί, υπό τον Μωάμεθ Β', άλωσαν την Πόλη και έπεσε ο τελευταίος αυτοκράτορας της Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος. 

Τo έμβλημα της δυναστείας των Παλαιολόγων

            Οι συγγενείς του θεωρήθηκαν συνεχιστές της δυναστείας των Παλαιολόγων, πλέον ως “τιτουλάριοι” (σημαίνει «ἐπί ψιλῷ ὀνόματι». Τιτουλάριος  καλείται αυτός  που έχει μόνο τον τίτλο, χωρίς ενεργό αντικείμενο, χωρίς ουσιαστική εξουσία). Έτσι, διάδοχος του Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου, θεωρήθηκε ο Θωμάς, αδελφός των προηγούμενων δύο αυτοκρατόρων (Ιωάννη Η΄ και Κωνσταντίνου ΙΑ΄), ο μικρότερος γιος του αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου και της Ελένης Δραγάση, θυγατέρας του Κωνσταντίνου πρίγκιπα της Σερβίας.  Ο Θωμάς Παλαιολόγος (1409 - 1465) το 1460 θα καταφύγει στη Ρώμη, υπό την προστασία του πάπα Πίου Β΄ και του  καρδινάλιου Βησσαρίωνα, όπου και θα πεθάνει αργότερα.

           - Η κόρη του Θωμά Παλαιολόγου Ζωή Παλαιολογίνα παντρεύτηκε τον Ιβάν Γ΄, μέγα δούκα της Μοσχοβίας, μετονομάστηκε σε Σοφία (…. και η Μόσχα ονομάστηκε τότε…. “Τρίτη Ρώμη”!) και υπήρξε γιαγιά του Ιβάν Δ' του Τρομερού, που άλλαξε τον τίτλο του σε…. «Τσάρο - Καίσαρα (tsar), και Κυβερνήτη πασών των Ρωσιών», υιοθετώντας τον δικέφαλο αετό ως θυρεό της Ρωσίας.

           - Ο γιός του Θωμά Παλαιολόγου Ανδρέας Παλαιολόγος (1453 - 1502), θα γίνει, μετά το θάνατο του πατέρα του (1465), αυτός ο (τιτουλάριος) αυτοκράτορας των Ρωμαίων (και δεσπότης του Μωρέως).  Το 1494 ο Ανδρέας πώλησε τον τίτλο του “Αυτοκράτορα των Ρωμαίων” στον βασιλιά της Γαλλίας Κάρολο Η΄ Βαλουά. Τον τίτλο θα το φέρουν και οι επόμενοι βασιλείς της Γαλλίας ως τον Κάρολο Θ΄ (1574)…..

        Σε πιο παλιά, από την εποχή που εξετάζουμε, χρόνια υπήρξαν πρίγκηπες, που θεωρώντας πως έχουν βασιλική καταγωγή από το Βυζάντιο, και τα απορρέοντα εξ αυτής δικαιώματα,  επιχείρησαν να ενεργοποιηθούν και να τα υλοποιήσουν. Τέτοιος, στις αρχές του 17^ου αιώνα, υπήρξε ο Κάρολος Γ΄ δούκας του Νεβέρ και του Ρετέλ, Κάρολος Α΄, ως δούκας της Μάντουα και δούκας του Μομφερράτου, (Carlo Gonzaga, 1580–1637),  ο οποίος διεκδίκησε τον “αυτοκρατορικό θρόνο του Βυζαντίου”, διότι ο πατέρας του Λουδοβίκος ήταν γιος της Μαργαρίτας Παλαιολογίνας…… 7ης απογόνου του Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου και του Θεόδωρου Κομνηνού Δούκα Άγγελου δεσπότη της Ηπείρου!.... Ο Κάρολος έστελνε ακόλουθους στις αυλές της Ευρώπης ζητώντας υποστήριξη,  στρατολογούσε  ιππότες, έστελνε κληρικούς μορφωμένους στην Ελλάδα που έσπερναν τον σπόρο της επανάστασης….  

         Οι αρχιεπίσκοποι Μητροφάνης Μονεμβασίας, Διονύσιος Λακεδαιμονίας, Χρύσανδρος Λάσκαρις, Διονύσιος Τυρνάβου και πάσης Βουλγαρίας, Νεόφυτος Μαΐνης και Γαβριήλ Βλάσιος Ναυπάκτου περιόδευσαν στην Ελλάδα υποδαυλίζοντας εξεγέρσεις των ραγιάδων. Παρακινημένος από αυτόν και ο αρχιεπίσκοπος Τρίκκης (Λαρίσης-Τρικάλων) Διονύσιος, ο φιλόσοφος (“Φιλόσοφος” εκλήθη λόγω της ευρυμάθειας του, είχε σπουδάσει στην Πάδοβα. “Σκυλοφιλόσοφος” για τους εχθρούς του),  σχεδίασε εξέγερση στην Ήπειρο το 1611, όμως, όπως και μια προηγούμενη, της οποίας είχε ηγηθεί τότε μαζί με τον επίσκοπο Φαναρίου (Φαρσάλων) Σεραφείμ (Ο Σεραφείμ βρήκε τραγικό θάνατο κατ’ αυτήν), και η δεύτερη εξέγερση του 1611 καταπνίγηκε στο αίμα, ο δε Διονύσιος ο φιλόσοφος, συλληφθείς, γδάρθηκε ζωντανός.

        Το 1612 ο Κάρολος αποβιβάστηκε με μικρό στόλο στην Ελλάδα και εξήψε επανάσταση εναντίον των Τούρκων ιδίως στη  Μάνη και την Ήπειρο. Οι Έλληνες τον υποδέχτηκαν θερμά και τον αποκαλούσαν «Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο»!  Οι Τούρκοι έστειλαν είκοσι χιλιάδες στρατιώτες και εβδομήντα καράβια και κατέλαβαν την Μάνη, στους δε Μανιάτες επέβαλαν βαρείς φόρους. Το 1619 στρατολόγησε έξι καράβια, αλλά τα δραματικά περιστατικά στην Ευρώπη με τον “Τριακονταετή  πόλεμο” (1618-1648) του κατέστρεψαν τα σχέδια……  

           Στον 18^ο αιώνα οι Έλληνες είχαν εναποθέσει τις ελπίδες τους στην ομόδοξη Ρωσία. Εικόνες του Μεγάλου Πέτρου, τσάρου από το 1682 έως το 1725,  και φυλλάδες με τα κατορθώματα του κυκλοφορούσαν σ’ όλη τη χώρα.  Στην εποχή της Μεγάλης Αικατερίνης (1762 - 1796)  μιλούσαν για παλινόρθωση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, ενώ σε στεριά και θάλασσα Έλληνες πολέμησαν σε όλους τους Ρώσο-τουρκικούς πολέμους.

         Στις αρχές του 19^ου αιώνα οι Έλληνες προσβλέπουν, σαν σωτήρα, στον Μ. Ναπολέοντα. Σε εικονίσματα Μανιάτισσες κρεμούν τη ζωγραφιά του. Η παρουσία των Γάλλων στα Επτάνησα, 1797 - 1799  και 1807 - 1809 (στην Κέρκυρα 1807 - 1814)  ενθουσιάζει το δημοκρατικό λαό και δημιουργεί την εντύπωση πως και για την Ελλάδα ήρθε η ώρα να ξεσκλαβωθεί.  Παράλληλα, Γάλλοι στρατιωτικοί σχεδιάζουν μια «Χριστιανική αυτοκρατορία» στην Ανατολή - ανάχωμα στους Ρώσους. Πριν δε ακόμα  συμπληρωθεί ένας χρόνος από την έναρξη του αγώνα μας, δυο εφημερίδες του Παρισιού  οραματίζονται “ανασύσταση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας” υπό πρίγκηπα Κομνηνό, είτε υπό τον βασιλέα της…. Βυρτεμβέργης! (Königreich Württemberg‎: Γερμανικό κράτος που υπήρχε από το 1805 μέχρι το 1918).                      

         Στα πρώτα χρόνια της επανάστασης, η πιο σοβαρή προσπάθεια, σχετικά με την επιβολή μοναρχίας στην Ελλάδα, (Όλοι πίστευαν ότι θα ελευθερωθεί η χώρα), γίνεται από μια γαλλόφιλη κλίκα, που κατευθύνει ο δραστήριος Γάλλος στρατηγός Roche, η οποία προωθεί (ως βασιλέα) τον 11ετή πρίγκηπα Λουδοβίκο του Νεμούρ (Louis d' Orléans, duc de Nemours, 1814 -1896),  γιό του δούκα της Ορλεάνης και   κατοπινού Γάλλου βασιλιά Λουδοβίκου – Φίλιππου…..

         Ο Λουδοβίκος - Φίλιππος (1773–1850) ήταν γιος του (δούκα της Ορλεάνης) Φιλίππου, αυτού που είχε ονομαστεί "Φίλιππος- Ισότητα" και καρατομήθηκε κατά τη Γαλλική Επανάσταση. Ο  Λουδοβίκος - Φίλιππος θα στεφθεί βασιλιάς στη Γαλλία  το 1830, μετά την Ιουλιανή επανάσταση που θα ανατρέψει τον Κάρολο Ι (1824 - 1830) και θα βασιλεύσει ως το 1848.

       Ήδη από το 1823, οι Ζακυνθινοί αδερφοί Γεώργιος και Σπυρίδων Βιτάλης είχαν έρθει σε επαφή με τον Λουδοβίκο Φίλιππο. Τον Νοέμβριο του 1824 οι Βιτάληδες συναντήθηκαν και με τον Γάλλο πρωθυπουργό Joseph de Villèle  (1873-1854, κυριάρχησε στην πολιτική ζωή της Γαλλίας 1822-1828), ο οποίος τους ενθάρρυνε, τους υποσχέθηκε και οικονομική βοήθεια για την πραγμάτωση του σχεδίου τους. Ιδρύθηκε - όψιμα, αρχές 1825 και με δράση μόνον φιλανθρωπική - και γαλλικό φιλελληνικό κομιτάτο.  Κατόπιν οι αδερφοί  Βιτάλη, μαζί με τον Γάλλο στρατηγό Roche, τον Απρίλιο του 1825, έφθασαν στο Ναύπλιο με βασική αποστολή την οργάνωση κόμματος και στη συνέχεια την επίσημη πρόσκληση προς τον δούκα του Nemours να αναλάβει τον ελληνικό θρόνο.

           Ο στρατηγός Roche συνεπικουρείτο από τον διοικητή της γαλλικής ναυτικής μοίρας στο Αιγαίο ναύαρχο De Rigny, παρ’ όλο που αυτός (ο De Rigny δηλ.) προτιμούσε η Ελλάδα να καταστεί “κοινό προτεκτοράτο”….….Ο  De Rigny μαζί με τον Άγγλο Codrington και τον Ρώσο Hayden θα γίνουν οι τρεις νικητές ναύαρχοι της ναυμαχίας στο Ναβαρίνο, Οκτώβρη του 1827…..  κατόρθωσε, ακόμα και δωροδοκώντας ασύστολα με το άφθονο χρήμα που σκορπούσε παντού, να κερδίσει αρκετούς φίλους. Από την Κυβέρνηση, τους Κωλέττη, Παπαφλέσσα κ.ά., όχι όμως, όπως φάνηκε στην αρχή, και τους Υδραίους, τον Μαυροκορδάτο, τον Σπ. Τρικούπη κ. ά., που - τελικά -  στράφηκαν σε  Αγγλική λύση.  Ο Roche έλεγε:  «Αν οι Έλληνες δεχτούν ως ηγεμόνα τους τον (11ετή – παιδί) δούκα του Nemours, η νίκη τους θα είναι εξασφαλισμένη». Υποσχόταν, ότι ο 11χρονος δούκας θα έφερνε στην Ελλάδα μυθώδη πλούτη και δύναμη 12.000 αντρών οι οποίοι θα εκδίωκαν από την Πελοπόννησο τον Ιμπραήμ πασά ….. του οποίου το στρατό  βέβαια είχε εξοπλίσει και οργανώσει η (“διπρόσωπη”) Γαλλία.

         ….. Οι ανήλικοι βασιλείς είχαν πλεονέκτημα, διότι μέχρι την ενηλικίωση τους οι Μεγάλες Δυνάμεις θα είχαν δυνατότητα να ελέγχουν τη χώρα μέσω των διορισμένων (απ’ αυτές) επιτρόπων-αντιβασιλέων και παιδαγωγών….. 

       Η υποψηφιότητα του δούκα του Nemours υποστηρίχθηκε κι από το Καποδίστρια, που επιθυμούσε την αποδυνάμωση της Αγγλικής επιρροής στην Ελλάδα……. την ίδια εποχή που, παράλληλα, ένας (άλλος) κύκλος Ελλήνων, ρωσόφιλος, (Ι. Θεοτόκης, Αλ. Ζαΐμης, Ιγνάτιος Ουγγροβλαχίας, Θ. Κολοκοτρώνης κ.ά.) ευνοούσε τον διορισμό του Ι. Καποδίστρια ως ηγέτη (ακόμα και σε θρόνο) του νεότευκτου κράτους, υπολογίζοντας σε βοήθεια από την ομόδοξη υπερδύναμη του Βορρά.

        Αλλά και η Ρωσική Αυλή δεν θα μπορούσε να υπολειφτεί, πόσο μάλλον που θεωρούσε ότι της  έπρεπε πρώτος ρόλος στην Ελληνική υπόθεση, ως προστάτιδα των Ελλήνων λόγω της κοινής (Ορθόδοξης) πίστης των δύο λαών,  αλλά και κατόπιν της συνθήκης του “Κιουτσούκ Καϊναρτζή” (1774).

       Σύμφωνα με την Ρωσοτουρκική συνθήκη του “Κιουτσούκ Καϊναρτζή” (1774), πέραν πολλών άλλων, κατοχυρώθηκε δικαίωμα χρήσης της ρωσικής σημαίας και από Έλληνες πλοιοκτήτες. Έκτοτε ο εμπορικός τους στόλος αναπτύχθηκε θεαματικά. Αργότερα, με τους Ναπολεόντειους πόλεμους (1803-1815) και τη διάσπαση του ηπειρωτικού αποκλεισμού που είχαν επιβάλλει οι Άγγλοι στα γαλλικά λιμάνια, διάσπαση (πειρατικό λαθρεμπόριο κατά μία εκδοχή) που πραγματοποιούσαν παράτολμοι Έλληνες ναυτικοί για τον επισιτισμό της Γαλλίας, η Ελληνική ναυτιλία θα γνωρίσει και νέα περίοδο άνθισης.  

          Υπ’ όψιν ότι, για τον φόβο της πειρατείας στις θάλασσες, τα εμπορικά πλοία έφεραν (και με την έγκριση της Υψηλής Πύλης) πυροβόλα όπλα, έτσι με την έκρηξη της επανάστασης τα εμπορικά αυτά πλοία χρησιμοποιήθηκαν και ως πολεμικά, στις ναυτικό-πολεμικές επιχειρήσεις του αγώνα (βλ. και στο κεφ.2.2.5)……  

        Η Ρωσία επεδίωκε να επεκταθεί σε εδάφη Οθωμανικά και οραματιζόταν - μεγαλοϊδεατικά - την κατάκτηση της βασιλίδας των πόλεων, της Κωνσταντινούπολης. Πιο πάνω σημειώσαμε την,  από την εποχή του τσάρου Ιβάν Δ΄ του τρομερού, ιδιοποίηση των βυζαντινών τίτλων και συμβόλων). Και βέβαια, ο ηγεμόνας της Ελλάδας θα έπρεπε να τυγχάνει της δικής της εγκρίσεως και επιρροής. Μάλιστα, ο νεογέννητος δούκας Κωνσταντίνος Νικολάγιεβιτς, δευτερότοκος γιος του τσάρου Νικολάου Α΄(1825-1855), συζητήθηκε ως ιδανικός γι’ αυτό το αξίωμα….. αφού το όνομα του παρέπεμπε στις πιο λαμπρές Βυζαντινές δόξες.

         Οι Οθωμανοί απαγόρευαν να βαπτίζονται “Κωνσταντίνος” τα παιδιά των Ρωμιών……  Ο Μ. δούκας Κωνσταντίνος Νικολάγιεβιτς δεν θα γίνει ο ίδιος ποτέ βασιλιάς, ωστόσο, η κόρη του Όλγα (Κωνσταντίνοβνα), το 1867 θα γίνει βασίλισσα των Ελλήνων, λόγω  του γάμου της με τον Γεώργιο Α΄ της Ελλάδας (1863-1913), ενώ ο απόγονος του Κάρολος - πρίγκιπας της Ουαλίας, είναι σήμερα (Σεπτ. 2021) κληρονόμος του βρετανικού θρόνου.  Ο Κάρολος έχει παππού τον πρίγκιπα Ανδρέα της Ελλάδος, εγγονό του Κωνσταντίνου Νικολάγιεβιτς.    

       Ωστόσο, τόσο η Γαλλική, όσο και η Ρωσική ίντριγκες  σύντομα θα ναυαγήσουν, λόγω της Αγγλικής αντίδρασης, η οποία προήλθε - άμεσα - από τον Ύπατο Αρμοστή των Ιονίων Νήσων Frederic Adam. …….  Ο Στάνχοπ αποκαλούσε τον Άνταμ «Αγγλότουρκο»!......   Ο Adam, στέλνοντας στ’ Ανάπλι τον Hamilton, διοικητή της Αγγλικής ναυτικής μοίρας του Αιγαίου, να παραδώσει στην ελλ. κυβέρνηση τα χρήματα της πρώτης δόσης (40.000 λίρες) του πρώτου Αγγλικού δανείου συν άλλα πολεμοφόδια, ανοικτά προειδοποιεί εκβιαστικά (βλέπε και κεφ.8.6.3):  «Δεν πρόκειται να δημιουργηθεί γαλλικό βασίλειο στην Ανατολή με  Εγγλέζικο χρήμα».

      Τις επιδιώξεις του αρμοστή Φρ. Adam  στήριζε και μια ομάδα δραστήριων αγγλόφιλων Ζακυνθινών (η “τριανδρία”: Δ. Ρώμας, Μ. Στεφάνου, Κ. Δραγώνας), οι οποίοι κατάφεραν να προσηλυτίσουν ως και τον Θ. Κολοκοτρώνη,  και ασφαλώς ο εγκαταστημένος στη Κέρκυρα φημισμένος λόρδος  Guilford.   

                Frederic North, 5th Earl of Guildford (1766 – 1827). Το 1824 με προσωπικά του έξοδα ίδρυσε την Ιόνιο Ακαδημία στην  Κέρκυρα, ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα το οποίο αποτέλεσε και το πρώτο ελληνικό πανεπιστήμιο στη νεότερη εποχή και στο οποίο δίδαξαν δάσκαλοι του Γένους όπως ο Νεόφυτος Βάμβας,ο Ανδρέας Κάλβος, ο Νικόλαος Πίκκολος, ο Πέτρος Βραϊλας-Αρμένης κι ο Θεόκλητος Φαρμακίδης. Η διδασκαλία γινόταν στη νέα ελληνική γλώσσα κι υπήρχαν τέσσερεις σχολές: Θεολογίας, Νομικής, Ιατρικής και Φιλοσοφίας. Γραμματέας του Φρέντερικ Νορθ - Guildford ήταν ο νεαρός τότε Σπυρίδων Τρικούπης.

         Έτσι, με τους εκβιασμούς των Άγγλων και την στρατιά του Ιμπραήμ, εκπαιδευμένη και εξοπλισμένη  από τους Γάλλους, να προελαύνει και να κατακαίει τον Μωριά, πολλοί Γαλλόφιλοι δεν μπορούσαν παρά να μεταστραφούν. Η Κυβέρνηση, πανικοβλημένη τότε από τις εξελίξεις, έστειλε στο Λονδίνο τον  Γεώργιο Σπανιολάκη ν’ αντικαταστήσει τον Ιωάννη Ζαΐμη από μέλος της τριμελούς επιτροπής του δανείου, και να συναντήσει τον G. Canning για να του επιδώσει μια πολύ σημαντική επιστολή.

        Πρόκειται για την, ως ονομάστηκε, “Αίτηση προστασίας” (ή “Πράξη Υποταγής”- Act of Submission, 1/8/1825). Επίσημη, εγκεκριμένη και από το Βουλευτικό και από το Νομοτελεστικό.  Στην επιστολή αυτή  περιγράφονται διάφοροι λόγοι, που γι’ αυτούς το Έθνος αποφάσισε να θέσει εκούσια…. «την ιεράν παρακαταθήκην της αυτού Ελευθερίας, Εθνικής Ανεξαρτησίας και της πολιτικής αυτού υπάρξεως υπό την μοναδικήν υπεράσπισιν της Μεγάλης Βρετανίας».

       Σ’ αυτήν την αίτηση αναφέρεται και ότι είναι προς το συμφέρον της Αγγλίας να αναλάβει την προστασία της Ελλάδας, με την Ελλάδα να προστατεύει τα εμπορικά συμφέροντα της Αγγλίας στο δρόμο προς τις Ινδίες.  Επίσης, καλούσε την Αγγλία να επιλέξει το νέο ηγεμόνα της Ελλάδας και πρότεινε τον Λεοπόλδο της Σαξονίας – Κόμπουργκ.  Εναλλακτικά υπήρχε πρόταση και για τον (50ετή πρίγκηπα)  Δούκα του Σάσεξ  (Augustus Frederick, Duke of Sussex), ο οποίος ήταν αδελφός του Άγγλου βασιλιά George IV (Ο George IV  ήταν στο θρόνο από το 1820 έως το 1830).   

         Στον  Λεοπόλδο του Saxe–Coburg (1790-1865), οι Μεγάλες Δυνάμεις, στο τέλος της Ελληνικής Επανάστασης, προσέφεραν τον ελληνικό στέμμα, όμως εκείνος, παρά την αρχική του αποδοχή, τελικά απέρριψε την πρότασή. Αντίθετα, αποδέχτηκε το 1831 αυτό του νεοσύστατου βελγικού κράτους. Ο Λεοπόλδος ορκίστηκε ως ο πρώτος Βασιλιάς των Βέλγων. Για την Ελλάδα, μετά απ’ αυτήν την άρνηση, επιλέχτηκε ο  Όθων / Otto von Wittelsbach (1815 - 1867).

       Το πρωτότυπο αυτής της “Πράξης Υποταγής” γράφτηκε στην αγγλική, κατόπιν μεταφράστηκε στα ελληνικά, για να υπογραφεί από τους πιο σημαίνοντες πολιτικούς και στρατιωτικούς αρχηγούς.  Υπογράφτηκε, είπαν, από πρόσωπα, διότι οι Ευρωπαϊκές αυλές δεν αναγνώριζαν, επίσημα, καμία Ελληνική Διοίκηση. Συντάκτης της φέρεται ο Μαυροκορδάτος (ο ιστορικός Σπ. Τρικούπης πιθανολογεί τον ίδιο τον Άγγλο αρμοστή και τους συμβούλους του). Λίγοι ήσαν αυτοί, όπως οι: Κουντουριώτης, Κωλέττης, Υψηλάντης, Γκούρας και 2-3 βουλευτές, που για διάφορους λόγους (και προσωπικούς ακόμα), δεν ενέκριναν την (επαίσχυντη) επιστολή, έναντι των….. 2.000 υπογραφών των πιο γνωστών προσώπων από τους Έλληνες, που συγκέντρωσε.

       Με την αίτηση προστασίας («συμφωνητικό της πωλημένης Ελλάδος» τη χαρακτήρισε ο γαλλόφιλος υπουργός Δικαιοσύνης Ιω. Θεοτόκης, με αποτέλεσμα να φυλακισθεί στο Μπούρτζι με άλλους ομοϊδεάτες του!) οι  Έλληνες ταπεινώθηκαν, η Γαλλική και η Ρωσική επιρροή καταβαραθρώθηκαν, το κύρος της Βρετανίας “εκτοξεύτηκε στα ύψη”.  Η Αγγλική κυβέρνηση, πάντως, θα απορρίψει αυτή τη «Πράξη Υποταγής», για να μην προκαλέσει τις ανταγωνίστριες Μ. Δυνάμεις.  Παρέμενε, ακόμα, στη  γραμμή ουδετερότητας της.  Θα δέχονταν, μόνο, να μεσολαβήσει προς την “Μεγάλη Πόρτα”, για ένα καθεστώς υποτέλειας, δηλ. για μια αυτονομία «Βλαχομπογδανικού» τύπου, με καταβολή ετήσιου φόρου. (ΒΛΑΧΟΜΠΟΓΔΑΝΙΑ: Μια περιοχή της χάρτας του Ρήγα Βελεστινλή).

       Ωστόσο, απέναντι στη Πράξη Υποταγής προς την Αγγλία, οι άλλες ξενόφιλες ομάδες σύντομα θα αντιδράσουν. Τον Νοέμβρη του 1825 ο Κολοκοτρώνης  (που μόλις πριν λίγους μήνες είχε υπογράψει υπέρ της Αγγλικής προστασίας), ο Νικηταράς, ο Υψηλάντης κ.ά. θα υπογράψουν αίτημα Ρωσικής προστασίας.  Τον ίδιο μήνα ο Γάλλος στρατηγός Roche, στην Αθήνα, θα συγκεντρώσει κάποιες υπογραφές από την Α. Στερεά (όπως του Γκούρα, ο οποίος πριν λίγους μήνες είχε δολοφονήσει τον Οδυσσέα) υπέρ του 11χρονου δούκα του Nemours, που καπεταναίοι θα σπεύσουν να αναγορεύσουν …. «βασιλέα της Ελλάδος»! Για τον δούκα - “Ορλεάν” θα προσυπογράψουν λίγο αργότερα, Μάρτης του ’26, και οι Πετρόμπεης, Κωλέττης, Λόντος και Ζαΐμης, παρακινημένοι από τον δραστήριο Βιτάλη…… Ο κύκλος του εξευτελισμού της αναζήτησης ξένου προστάτη έχει συμπληρωθεί.

            Τα τρία ξενοκίνητα κόμματα έχουν σχηματοποιηθεί. «Αρχηγοί» αυτών των τριών κομμάτων φέρονται οι: Μαυροκορδάτος του Αγγλικού, Κωλέττης του Γαλλικού και Ανδρ. Μεταξάς – Θ. Κολοκοτρώνης του Ρωσικού. (Γεωγραφικά, ως επί το πλείστον, τα νησιά έκλιναν προς την Αγγλία, οι κοτζαμπάσηδες του Μωριά προς την Ρωσία και η Στερεά προς την Γαλλία)…… Και η ανείπωτη τραγωδία να πέσει το Μεσολόγγι, προδομένο-αβοήθητο, δεν αργεί….  (Έξοδος του Μεσολογγίου: Σάββατο προς Κυριακή των Βαΐων, 10 Απρίλη 1826). 

           Την ίδια περίοδο (2/8/1825),  ο σοφός  Αδαμάντιος Κοραής  (1748 – 1833. Πίστευε ότι  «Ἡ ἐπανάστασις τῆς Ἑλλάδος ἦτο δικαιοτάτη, ἀλλὰ ἔγινεν ἀκαίρως») από το Παρίσι θα στείλει το δραματικό μήνυμα του:    «Μόναρχος και μοναρχική Αυλή, εις δύο πιθαμών, να είπω ούτως  γην, την Ελλάδα  κατοικουμένην από ολίγους και πτωχούς ανθρώπους, είναι νέα της Ελλάδος “άλωσις”».

         Οι φεουδαρχικές-μοναρχικές αντιλήψεις κερδίζουν, λοιπόν, οι φιλελεύθερες-δημοκρατικές υποχωρούν…… Ο πόλεμος για την ανεξαρτησία είχε τις συνέπειες του…. Δημιούργησε μια γενικευμένη «κρίση», η οποία αναπόφευκτα συνοδεύτηκε από οικονομικούς και κοινωνικούς μετασχηματισμούς.  Ο λαός στο σύνολο του υποφέρει από έλλειψη αγαθών, ανεργία, ασθένειες. Όμως, η τάξη των γαιοκτημόνων (προεστών-κοτζαμπάσηδων) ενισχύεται, καθώς μετά την (βίαιη ή εκούσια) αποχώρηση των Τούρκων πασάδων αύξησε καταπληκτικά την γαιοκτησία της, επιπλέον συμμάχησε και με τους σπουδαιότερους οπλαρχηγούς. Αντίθετα οι έμποροι και οι ναυτικοί (η αστική τάξη, η οποία είχε δώσει το χρήμα της στον αγώνα) υπέστησαν καθίζηση, αφού το εμπόριο, εσωτερικό και εξωτερικό, εκλείπει στα χρόνια του πολέμου.  Όλες αυτές οι αλλαγές είχαν αντίκτυπο και στο «πολιτειακό»……                    

        Θα χρειαστούν αμέτρητοι αγώνες, και να περάσουν 150 χρόνια, να έρθει το 1974 (Μεταπολίτευση - Δημοψήφισμα 8/12/1974), για να φτάσουμε, όσον αφορά το «πολιτειακό ζήτημα», στο σημείο που είχαν οραματισθεί οι πρωτοπόροι του Ελληνικού Διαφωτισμού…. Και δύο ξένοι, οι  Μπένθαμ και Στάνχοπ, που γι’ αυτούς  θα γράψουμε ευθύς στη συνέχεια……… 

 1.2) Ο Άγγλος φιλόσοφος και νομομαθής  Ιερεμίας Μπένθαμ

       Απέναντι στα ελεεινά σενάρια για μοναρχία στην Ελλάδα ορθώνεται μια προσωπικότητα παγκοσμίου κύρους. Ο Άγγλος φιλόσοφος και νομομαθής Ιερεμίας Μπένθαμ (1748-1832), ο ιδρυτής της σύγχρονης θεωρίας του “Ωφελιμισμού”, του οποίου ωφελιμισμού η βασική έννοια ευρίσκεται στην ηθική θεωρία του μεγάλου Έλληνα φιλόσοφου Επίκουρου (341-270 π.Χ.). 

                                               Jeremy Bentham (1748-1832)                        Colonel Leicester Stanhope (1784 - 1862)                                        

         Βασικοί υποστηρικτές της σπουδαίας θεωρίας του ωφελιμισμού, μετά τον ιδρυτή της Jeremy Bentham, υπήρξαν: ο John Stuart Mill (1806 – 1873), ο Henry Sidgwick (1838 – 1900), ο R. M. Hare  (1919 – 2002), ο Peter Singer (γεν. 1946) κ.ά.

         Ο Μπένθαμ υπήρξε κορυφαία καθοδηγητική προσωπικότητα στα ριζοσπαστικά κινήματα, όχι μόνο της πατρίδας του, αλλά και όλου του κόσμου. Η διδασκαλία του ήταν με δυο λέξεις: «Ελευθερία και Ωφελιμισμός». Ως ένθερμος υποστηρικτής κάθε προσπάθειας χειραφέτησης υπόδουλων λαών, σε Ευρώπη, Αμερική και Ασία χωρίς εξαιρέσεις, και δημιουργίας Συνταγματικών θεσμών πάνω σε ορθολογικές και φιλελεύθερες βάσεις, έδειξε μεγάλη συμπάθεια και για την υπόθεση της Ελληνικής ανεξαρτησίας, ως σημαίνον μέλος του «Φιλελληνικού Κομιτάτου του Λονδίνου» (The Greek Committee in London).

        Ο Μπένθαμ, έστειλε συγγράμματα του και επιστολές σε κορυφαίους εκπροσώπους του αγώνα μας (Αδαμάντιο Κοραή, Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, Θεόδωρο Νέγρη, Οδυσσέα Ανδρούτσο). Στον Κοραή (ήταν και οι δύο τους 73 χρονών το 1821) πρότεινε να μεταφράσει κάποια  έργα του στα Ελληνικά, κάτι που δεν έγινε. Σε πραγματείες και επιστολές του σε ηγέτες της χώρας μας, άσκησε κριτική στο «Σύνταγμα της Επιδαύρου» και εργάστηκε, κάνοντας ουσιώδεις υποδείξεις, για τη προσαρμογή του προς γνήσια δημοκρατικούς θεσμούς, ώστε να αντιμετωπιστεί κίνδυνος διολίσθησης του στον αυταρχισμό, όπως θα συνέβαινε - έγραφε - αν ήθελε επιβληθεί μοναρχία, αλλά και να διασφαλισθεί ότι:  «Ο μέγιστος αριθμός πολιτών θα απολαμβάνει τον μεγαλύτερο αριθμό ωφελημάτων».

       Οι παραινέσεις του Ιερεμία Μπένθαμ δεν έτυχαν της προσοχής που άξιζαν και δεν αξιοποιήθηκαν. Παρ’ όλα αυτά, ο Μπένθαμ έστειλε και εντεταλμένους του στη μαχόμενη χώρα μας, με σκοπό τη διάδοση και εφαρμογή της ωφελιμιστικής φιλοσοφίας στο λαό. Έτσι οπαδοί του βρέθηκαν να εργάζονται για τη διάδοση δημοκρατικών ιδεών στην Ελλάδα, ιδίως μέσα από τις σελίδες της εφημερίδας του Μεσολογγίου «Ελληνικά Χρονικά», τη σπουδαιότερη του αγώνα, και της «Εφημερίδος των Αθηνών».

       Ο άνθρωπος που εργάστηκε σκληρά για την έκδοση των πιο πάνω εφημερίδων υπήρξε ο αντισυνταγματάρχης του Αγγλικού στρατού Leicester Stanhope. Ο ίδιος, επίσης, θα αναπτύξει εντυπωσιακή δραστηριότητα στη προώθηση της δημοκρατικής - αντιμοναρχικής ιδεολογίας στην επαναστατημένη Ελλάδα το έτος 1824, όπως στην συνέχεια του παρόντος άρθρου μας θα δούμε……

1.3)  Το «Φιλελληνικό Κομιτάτο του Λονδίνου»  και  ο Συνταγματάρχης  Leicester  Stanhope

            Ο Leicester Stanhope (1784 - 1862) ήταν μαθητής και μεγάλος θαυμαστής (ardent adherent =  ένθερμος οπαδός) του Jeremy Bentham. Εμπνεόταν από τις δημοκρατικές αντιλήψεις του δασκάλου του και  αγωνιζόταν γι’ αυτές.  Ήταν ένθερμος, έως “ουτοπικός”, υποστηρικτής του φιλελευθερισμού και της ελευθεροτυπίας, σφοδρά αντιμοναρχικός, διαπρύσιος κήρυκας, παντού στον κόσμο, όλων των υψηλών ιδανικών στα οποία πίστευε, αν και στρατιωτικός καριέρας και υψηλής τάξεως αριστοκράτης στην καταγωγή…… “Απορίας άξιον”, βέβαια, πως συνδύαζε τις πιο πάνω ιδιότητες!

      Το 1797 ο Leicester Stanhope κατατάχθηκε στον Βρετανικό στρατό και υπηρέτησε διαδοχικά στη Μητρόπολη, τη Νότια Αμερική και τις Ινδίες. Υπέρμαχος του διαφωτισμού της κοινής γνώμης μέσω του Τύπου, υποστήριξε την άρση της λογοκρισίας ακόμα και στη Βρετανική Ινδία, μάλιστα το 1823 δημοσίευσε το βιβλίο του: “A Sketch of the History and Influence of the Press in British India”.

       Ο Leicester Stanhope  τον Ιούνιο  του 1823, έχοντας τον βαθμό του Αντισυνταγματάρχη, τέθηκε σε διαθεσιμότητα. Ήταν ηλικίας 40 ετών και ανύμφευτος.  Όντας δραστήριο μέλος του «Φιλελληνικού Κομιτάτου του Λονδίνου», τον Σεπτέμβριο του ιδίου έτους εστάλη από το Κομιτάτο στη μαχομένη Ελλάδα, και θα ήταν ο πρώτος επίσημος  εκπρόσωπος του.  

       Το «Φιλελληνικό Κομιτάτο του Λονδίνου» (London Greek Committee ή London Philhellenic Committee, 1823-1826) ήταν ένα νέο-ιδρυμένο σωματείο, πολλά μέλη του οποίου ήταν εξέχουσες προσωπικότητες, όπως φιλελεύθεροι βουλευτές, εκπρόσωποι της ελληνικής παροικίας στο Λονδίνο κ.ά. Σημαντικά στελέχη του Κομιτάτου εφέροντο οπαδοί του Ι. Μπένθαμ και αγωνίζονταν για την εφαρμογή των προοδευτικών ιδεών του. Βεβαίως, διακηρυγμένος σκοπός του Κομιτάτου ήταν η υποστήριξη της Ελληνικής Επανάστασης, η απελευθέρωση των Ελλήνων από τον οθωμανικό ζυγό. Και για την επίτευξη του σκοπού αυτού επιδίωκε την εξεύρεση χρημάτων, την αγορά εφοδίων και στρατιωτικών προμηθειών, την αποστολή εθελοντών στρατιωτικών στην Ελλάδα και τη σύναψη δανείων, με σκοπό την σταθεροποίηση της νεοσυσταθείσης ελληνικής κυβερνήσεως.   

       Εν τούτοις, δεν ήσαν λίγοι από τα μέλη του, ακόμα και μεταξύ των πιο διακεκριμένων απ’ αυτά, που ήσαν ιδιωφελείς και άρπαγες, ραδιούργοι και ραντιέρηδες του Χρηματιστηρίου, γεγονός που δεν διέφυγε, ήδη εξ αρχής, από την αντίληψη των Ιω. Ορλάνδου και Ανδρ. Λουριώτη,  πληρεξουσίων του Ελλ. δανείου. Χαρακτηριστικά, στις επιστολές τους προς τους Κουντουριωταίους   (Ο Ιω. Ορλάνδος είχε νυμφευθεί αδελφή των Λάζαρου και Γεώργιου Κουντουριώτη, προέδρου του Εκτελεστικού), περιγράφεται η…… «αχρειότητα του εδώ Κομιτάτου, μερικά κατάρατα μέλη του οποίου, ήσαν λύκοι υπό το σχήμα προβάτων, φιλελεύθεροι το όνομα και το πράγμα αισχροκερδείς», ενώ άρθρο των Times (22/1/1824), χαρακτηρίζει το δάνειο της Ελλάδας, που πάνω του ασύστολα κερδοσκοπούσαν ακόμα και οι πιο επιφανείς Άγγλοι φιλέλληνες, «ριψοκίνδυνη κερδοσκοπία που εξυπηρετεί τοκογλυφικά συμφέροντα».     

       Οι επιδιώξεις του Κομιτάτου δεν ήταν, και δεν θα μπορούσαν να είναι, ενάντια στις γενικότερες επιδιώξεις της Αγγλικής διπλωματίας, την οποίαν από τον Αύγουστο του 1823, και ως τον θάνατο του τον Αύγουστο του 1827, διηύθυνε ο George Canning. Δεν θα γίνονταν επιτρεπτό να δυσκόλευαν ή να  ανταγωνίζονταν τα “συμφέροντα” της Αγγλίας, η οποία κατ’ εκείνη την εποχή είχε αρχίσει έντονα να απασχολείται με το Ανατολικό ζήτημα.

        Πάγια εξωτερική πολιτική της Αγγλίας τα τελευταία 30 χρόνια, αποτελούσε το δόγμα της ακεραιότητας της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, εξαιτίας του Ρωσικού κινδύνου.  Ήταν η πολιτική που είχε χαράξει το 1792 ο William Pit: “H άρκτος του βορρά δεν πρέπει να κατέβει στο Αιγαίο.… Για να μην γίνει η Μεσόγειος Ρωσική θάλασσα και αποκοπεί ο δρόμος προς τις Ινδίες….”. Μετά το 1823, με τον Canning, κάτι φαίνονταν ν’ αλλάζει….

       Ο απεσταλμένος του Κομιτάτου Leicester Stanhope, σε όλο το ταξίδι του για να φτάσει στην Ελλάδα, καθώς και σε όλη τη διάρκεια της εδώ παραμονής του, θα κρατήσει αναλυτικές σημειώσεις. Θα διατυπώσει οξυδερκείς κρίσεις για τα Ελληνικά πράγματα και θα στείλει σειρά ενημερωτικών επιστολών (Letters) από τις επαφές και την όλη δράση του που αφορά τη συμμετοχή του στον απελευθερωτικό μας αγώνα, προς τον γραμματέα του Φιλελληνικού Κομιτάτου του Λονδίνου Τζον Μπάουριγκ (John Bowring).

John Bowring (1792–1872)

 

      Sir John Bowring, (1792–1872) Βρετανός πολιτικός οικονομολόγος, πολύγλωσσος συγγραφέας και ο 4ος Κυβερνήτης του Χονγκ Κονγκ (1854-1858). Ο Τζον Μπάουριγκ μαζί με τον Έντουαρντ Μπλακιέρ (Edward Blaquiere, 1779 – 1832), ήσαν οι κύριοι παράγοντες ίδρυσης της Φιλελληνικής Επιτροπής του Λονδίνου που συστάθηκε, τον Μάρτιο του 1823 με σκοπό την υποστήριξη της ελληνικής Επανάστασης. Οι Μπάουριγκ και Μπλακιέρ ήταν μαθητές και ένθερμοι οπαδοί του Ιερεμία Μπένθαμ και εργάστηκαν για να προωθήσουν τις ιδέες του Μπένθαμ, θεωρητικού του φιλελευθερισμού, στην Ισπανία, τη Πορτογαλία, τη Γαλλία, τη Λατινική Αμερική και την Ελλάδα.

         Είναι βέβαιο -κοινό μυστικό- ότι η Αγγλική διπλωματία ελάμβανε αμέσως αντίγραφα, ακόμα και από τα λαζαρέτα (λοιμοκαθαρτήρια) των Ιονίων νήσων όπου οι ταξιδιώτες παρέμειναν υποχρεωτικά κάποιο διάστημα ως ενδιάμεσο σταθμό προς και από την Αγγλία και οι επιστολές ανήγοντο υποχρεωτικά,  συνεπώς είχε πλήρη πληροφόρηση για το περιεχόμενο αυτών των επιστολών, από την αρχή.

       Όταν ο Στάνχοπ επιστρέψει (καλοκαίρι 1824) στην Αγγλία, , θα δημοσιεύσει (1825) ένα βιβλίο, 328 σελίδων, με τίτλο: “Greece in 1823 and 1824”, το οποίον θα περιλαμβάνει:

α) Όλες τις Επιστολές (87 σε αριθμό) που έστειλε από την Ελλάδα, στο χρονικό διάστημα από 14/9/1823 έως 29/6/1824, (βλ. κεφ. 2).

β) Έκθεση για την πολιτεία της Ελλάδος (Report  on the State of Greece) (βλ. κεφ. 3)  

γ) Υπόμνημα (Appendix), όπου παραθέτει 52 σε αριθμό διάφορα έγγραφα ή επιστολές (βλ. κεφ. 4).   

δ) Αναφορά σε ένα ορφανό παιδί, Οθωμανό, που πήρε μαζί του στην Αγγλία, τον Μουσταφά Αλί (βλ. κεφ. 5).  

       Το βιβλίο του Leicester Stanhope: “Greece in 1823 and 1824” δεν έχει μεταφραστεί στα Ελληνικά. Οι περιγραφές, διηγήσεις, απόψεις, εκθέσεις, υπόμνημα, κλπ. του παρόντος άρθρου προέρχονται από το πιο πάνω βιβλίο, που ελεύθερα “κατέβασα” από το διαδίκτυο και παρουσιάζω τώρα. Παρέθεσα ενδιάμεσα πολλές δικές μου σημειώσεις, φωτογραφίες κλπ. ειλημμένες από την Wikipedia, από ιστορικούς συγγραφείς, διάφορες πηγές, καθώς και πολλά δικά μου σχόλια. Στο τέλος του άρθρου παρέθεσα δικό μου ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ (βλ. κεφ. 7) για σχετικά με την Ελληνική επανάσταση του 1821 θέματα.

       Οι εκθέσεις και αναφορές του Leicester Stanhope, που αφορούν θέματα στρατιωτικά, εξοπλιστικά και πολεμικά -κατά κανόνα- παραλείπονται στο παρόν άρθρο μου, που κύριο στόχο έχει να αναδείξει το μέρος, από το όλο έργο του, που αφορά τη προώθηση της Ενότητας των Ελλήνων, της Ελευθεροτυπίας, της Παιδείας και της (αβασίλευτης) Δημοκρατίας στην επαναστατημένη Ελλάδα.  

       Όσα χωρία από το βιβλίο του Stanhope: “Greece in 1823 and 1824” παραθέτω στο παρόν, την ευθύνη της μετάφρασης - απόδοσης έχω εγώ. Μεταξύ πιστής μετάφρασης και ελεύθερης απόδοσης επέλεξα τη “πιστή μετάφραση” του Αγγλικού κειμένου.  Δίδω πάντως και τα χωρία αυτά στην Αγγλική γλώσσα, όπως δηλαδή υπάρχουν στη πρωτότυπη έκδοση του βιβλίου, σε μικρότερη γραμματοσειρά και με πράσινο χρώμα.

        Ο Stanhope  διακήρυττε ότι ο μεγάλος σκοπός του Κομιτάτου ήταν να δώσει απελευθέρωση και παιδεία στην Ελλάδα, απ’ όπου πηγάζουν η τάξη, η ηθική, η ελευθερία, η ισχύς. Επίσης θα γράψει πως είχε κατά νουν, ότι θα μπορούσε επωφελώς να χρησιμοποιηθεί κάτω από τον λόρδο Βύρωνα, σε συνεννόηση με την Ελληνική κυβέρνηση. (….. I said that the grand object of the Committee was to give freedom and knowledge to Greece……, to communicate knowledge to the Greeks was an object the Committee had near at heart. From this source spring, order, morality, freedom, and power.… On my arrival in Greece I might be usefully employed under Lord Byron in conferring with the government…..).

       Συγχρόνως, ο Στάνχοπ επεδίωκε να προωθηθούν και οι ιδέες του φιλελευθερισμού, της ελευθεροτυπίας, του ωφελιμισμού και της ριζοσπαστικής ιδεολογίας του μεγάλου διανοητή και ανθρωπιστή Ιερεμία Μπένθαμ, νυχθημερόν εργαζόμενου για την Ελληνική υπόθεση. Τις “Μπενθαμικές” αντιλήψεις, άλλωστε, συμμερίζονταν και η πλειοψηφία των μελών του Φιλελληνικού Κομιτάτου του Λονδίνου……  «Ο σεβάσμιος Μπένθαμ, μ’ ένα θερμό πνεύμα φιλανθρωπίας και με την μεγάλη του διάνοια, όπως πάντα, είχε αφιερώσει τις μέρες και τις νύχτες του να σχεδιάζει και να γράφει σχετικά με το σύνταγμα της Ελλάδας και τη διαμόρφωση ενός σώματος ορθολογικών νόμων, του περισσότερο χρήσιμου από τις ανθρώπινες προσφορές. Η ισχυρή δύναμη του Τύπου της Αγγλίας είχε ασκηθεί υπέρ της Ελλάδας…… (“The venerable Bentham, with a spirit of philanthropy as fervent, and a mind as vast as ever, had employed his days and his nights in contemplating and writing on the constitution of Greece, and in framing for her a body of rational laws, the most useful of human offerings. The mighty power of the press of England had been exerted in favour of Greece”.).         

 2) Leicester Stanhope:  “Greece in 1823 and 1824”   

(Η δράση του στην Ελλάδα, μέσω της σειράς των επιστολών του)

2.1)  Οι επαφές του L. Stanhope κατά το ταξίδι προς την Ελλάδα  (Φθινόπωρο του 1823)

           Ο Stanhope ταξιδεύοντας προς την Ελλάδα, το φθινόπωρο του 1823, πρώτα θα επισκεφθεί τα δραστήρια φιλελληνικά κομιτάτα της Ελβετίας και της Γερμανίας (Γενεύη, Ζυρίχη, Βέρνη, Ντάρμσταντ) για επαφές και συντονισμό των προσπαθειών σε Ευρωπαϊκή κλίμακα, καθώς γράφει στον Bowring:  (….to establish an efficient system of co-operation, without shackling' our efforts….). Στη διάρκεια του ταξιδιού του, θα ερευνήσει, θα μάθει, θα συναντηθεί και θα ανταλλάξει απόψεις για τα πολλά και μεγάλα θέματα που αφορούν τον αγώνα της Ελλάδας  με εξέχουσες προσωπικότητες, Έλληνες και ξένους. Και κάτι που  ιδιαίτερα και διαρκώς τον απασχολεί είναι ο Μπένθαμ,  για τα έργα του του οποίου,  θα γράψει, ότι θαυμάζονται πολύ στην Ευρώπη  (“…. Bentham's works are much admired on the continent…”).  

           Διαπιστώνοντας ότι οι Φιλελληνικές  επιτροπές, στις Ευρωπαϊκές πόλεις που επισκέφτηκε, διέκειντο  πολύ δυσμενώς έναντι  των καπεταναίων και του λαού της Ελλάδας, θεώρησε έργο δικό του να  εξηγήσει ότι ένας λαός, από καιρό υποδουλωμένος, δεν θα μπορούσε να είναι ενάρετος, ότι από πολεμιστές και αρχηγούς, που με ηρωικές πράξεις είχαν σώσει την πατρίδα τους, δεν μπορούσε ν’ αναμένεται να  έχουν περιορίσει ακόμη τις φιλοδοξίες τους. Και ότι μια κυβέρνηση τόσο πιεσμένη, πάντως ευγενών προθέσεων, απαιτείται να ελίσσεται κατά τις περιστάσεις………. Εν ολίγοις, γράφει, η απελπισία που επικρατούσε έχει μετατραπεί σε ελπίδα και ζήλο, που θα πυροδοτήσει νέους αγώνες.…                              .           (I found the Committees very much irritated against the Gapitani and the people of Greece. It was my business to show them that a people long enslaved could not be all virtuous; that the warriors and chiefs whose heroic conduct had saved their country could not be expected to have yet limited their ambition; and that a government so situated must bend to circumstances, however noble its intentions…... In short, the despondency which prevailed is changed into hope and zeal, which will heget fresh efforts.…).

           Στη Λωζάννη, κατόπιν και στη Γενεύη, θα συναντηθεί εγκάρδια (with great kindness) με τον κόμη Καποδίστρια (Count Capo D' Istria), μάλιστα έμεναν στο ίδιο πανδοχείο, και θα διαπιστώσει μ’ ευχαρίστηση ότι οι απόψεις τους ταυτίζονταν (…. It will be gratifying to the Committee to learn that all his ideas are in coincidence with their own…….).  Προηγούμενα ο Stanhope είχε απέναντι στον Καποδίστρια επιφυλάξεις, μην τυχόν υποχρεώσεις του προς τη Ρωσία, μπορούσαν να θέσουν την Ελλάδα κάτω από την προστασία της δύναμης αυτής, προστασία που θα συνεπαγόταν εξάρτηση.

           «Όχι»!, θα του πει ο Monsieur Fellenberg  (Philipp Emanuel von Fellenberg, ονομαστός Ελβετός εκπαιδευτικός και γεωπόνος) που συνάντησε στο Hofwill, «αυτός είναι ένας Έλληνας». Θα το διαπιστώσει και ο ίδιος ο Στάνχοπ στις μεταξύ τους συζητήσεις.

                           Ιωάννης Καποδίστριας (1776 – 1831)                          

            Ο Καποδίστριας σκιαγράφησε στον Στάνχοπ την διπλωματική και ιστορική κατάσταση της σύγχρονης Ελλάδας. Είπε ότι η πολιτική του Λονδίνου απέβλεπε να καταστήσει την Ελλάδα όσο το δυνατόν πιο ασήμαντη και αβλαβή και να κάνει τους ανθρώπους της σαν τους “ανέγγιχτους” αυτόχθονες του Hindoostan.  Και πρόσθεσε ότι η Φιλελληνική Επιτροπή του Λονδίνου μπορεί και πρέπει να μην προσπαθήσει να κάνει Αγγλία την Ελλάδα. Ο Στάνχοπ του απάντησε ότι πιθανότατα (η Επιτροπή) θέλει να την “Αμερικανικοποιήσει”.      (….. to make Greece as insignificant and harmless as possible, and make its people like the untouched natives of Hindoostan….…. should not try to anglicize Greece. I replied that we he probably wanted to Americanize it).

            Τέλος, ο κόμης σκέφτηκε ότι πρέπει να διαφωτίσουμε την Ελλάδα και να ενεργήσουμε με βάση χρήσιμες αρχές. (The Count thought of us Finally, we must enlighten Greece and act in a useful way principles). «Ναι, του είπε ο Στάνχοπ.  Όμως πιστεύετε ότι η Ιερά Συμμαχία θα επιτρέψει στην Ελλάδα να δημιουργήσει μια ενάρετη Δημοκρατία (a virtuous Democracy);». Η εξοχότητα του (ο Καποδίστριας) μίλησε όσο θα μπορούσε να αναμένεται. “Κόμπιασε” (he hit the bush) και μετά είπε:  

           «Δεν ήταν μέσα στη φύση των πραγμάτων το να ενθαρρύνουν οι μονάρχες τις δημοκρατίες».  Πρόσθεσε, ότι αν η Αγγλία ενεργήσει φιλικά και ενδιαφερθεί για την Ελλάδα, καμία δύναμη δεν θα μπορούσε να έχει επιτυχία εναντίον της.  (….. His excellence spoke as well as could be expected; he hit the bush and then said he was not inside the nature of things that monarchs should encourage democracies……. he added, that if England acted kindly and took care Greece, no force could succeed against it).  Εδώ ο Στάνχοπ παρατήρησε ότι, αν και έχει θετική γνώμη για την εντιμότητα του κ. Canning,  νιώθει ότι, όσον αφορά την Ελλάδα, αυτό δεν ισχύει για την (Αγγλική) κυβέρνηση και ότι αυτός (ο Στάνχοπ δηλ.)  εμπιστεύεται μόνον το ελεύθερο και πολεμικό φρόνημα της Ελλάδας  (my only trust was in free and warlike spirit of Greece)

           Μεγάλης σπουδαιότητας ζήτημα και η απελευθέρωση της Κρήτης, κατά τον κόμη Καποδίστρια. (The Count told me that he considered the conquest of Candia of immense importance).  Επίσης, είπε ότι ήταν θέμα ύψιστης σημασίας να σταλεί στα Ιόνια Νησιά ένας φωτισμένος άνθρωπος, όπως ο Λόρδος Χέιστινγκς …… και ότι αν το Κομιτάτο μπορέσει να πετύχει αυτό το στόχο, και ακόμα να εξασφαλίσει ένα δάνειο, τότε το Κομιτάτο μπορεί να αποδειχτεί σωτήρας της Ελλάδος».  ("If", said he, "your Committee can effect this object, and obtain a lone, they may prove themselves the saviours of Greece”      

            (Frank Abney Hastings, ο οποίος το 1823 σχεδίασε και παρουσίασε στον Lord Byron ένα πολύ εμπεριστατωμένο μνημόνιο (a very able memorandum) το οποίον κατέθεσε ενώπιον της ελληνικής κυβέρνησης το 1824).

              Όλοι οι δημόσιοι φορείς και οι επιφανείς άντρες, με τους οποίους μίλησε ο Στάνχοπ, συμφωνούν ως προς τη σκοπιμότητα αλλαγής του χαρακτήρα της κυβέρνησης των Ιονίων Νήσων.                                  (All the public bodies and eminent men I have conversed with agree in the expediency of changing the character of the government of the Ionian Islands).

            Ο Στάνχοπ στο Μιλάνο θα συναντηθεί με τον Ανδρέα Μουστοξύδη. Ο Κερκυραίος διανοούμενος θα του εκθέσει τη άποψη του για τις διαθέσεις των μεγάλων δυνάμεων στο Ελληνικό πρόβλημα.  Στην Φλωρεντία  ο λόγιος Ιακωβάκης Ρίζος (Νερουλός)  θα ενημερώσει κι’ αυτός τον Άγγλο συνταγματάρχη για τις διαμάχες των νησιωτών καραβοκύρηδων (Υδραίων και Σπετσιωτών) με τους Μοραΐτες οπλαρχηγούς (Κολοκοτρώνη), και θα τον προτρέψει, σαν θέμα μέγιστης σπουδαιότητας, να προωθήσει την ομόνοια μεταξύ των καπεταναίων και την υποταγή τους στην κυβέρνηση, έχοντας προσωπικές επαφές με τους αρχηγούς….. (Rizo thinks it a matter of the greatest importance to promote concord among the Capitani, and their subordination to the government. To this end he recommends my having personal conferences with the chiefs….).

           Στην Πίζα, ο Μητροπολίτης Ιγνάτιος, ο Ουγγροβλαχίας λεγόμενος, κατά τη συνομιλία τους, ζήτησε από την Φιλελληνική Επιτροπή του Λονδίνου, να κάνει ό,τι μπορεί προκειμένου να επηρεάσει την Βρετανική κυβέρνηση υπέρ της Ελλάδας. Και το θεωρεί πρωταρχικής σημασίας, λόγω της ναυτικής υπεροχής της Αγγλίας έναντι όλων. Ο Μητροπολίτης Ιγνάτιος αναφανδόν τάσσεται υπέρ του μοναρχικού πολιτεύματος. Μάλιστα προτιμά ο μονάρχης να είναι ξένος και ως τέτοιο προτείνει τον Γουσταύο των Βάσα (Gustav, Prinz von Wasa) μόνο γιό του εκθρονισθέντα το 1809 βασιλιά της Σουηδίας Γουσταύου Δ΄ Αδόλφου, του Οίκου: Holstein-Gottorp.

           Ο Στάνχοπ παρατηρεί ότι το μοναρχικό πνεύμα κυριαρχεί στους Έλληνες, με πολλούς διαπρεπείς συγγραφείς να πιστεύουν ότι οι δημοκρατίες δεν ταιριάζουν σε μεγάλες πολιτείες, διότι έχουν λιγότερη δύναμη και ταχύτητα. Μιλούν για την ευημερία των μικρών δημοκρατιών και για παρακμή και πτώση των μεγάλων. Ξεχνούν, γράφει ο Στάνχοπ, τη διαφθορά και την αναποτελεσματικότητα (anti-effeminacy), τις διαταραχές και τις αναστατώσεις, στις οποίες υπόκεινται μεγάλες μοναρχίες και τη σταθερότητα και το μεγαλείο της Αμερικής……

              (….I have observed that this monarchical spirit is prevalent among the Greeks. With many eminent writers, they think that democracies are not suited to large states, because they possess less vigour and promptness. They talk of the prosperity of the small republics, and the decline and fall of the large ones. They forget to cite the corruption and effeminacy, the disorders and convulsions, to which large monarchies are subject, and the stability and grandeur of America ;).

            Ο Στάνχοπ στις 22 Νοέμβρη 1823, ερχόμενος από Αγκόνα, θα αποβιβασθεί στη Κεφαλονιά. Διοικητής του νησιού ο συνταγματάρχης Charles James Napier. 

              Sir Charles James Napier (1782 – 1853). Το 1820 διορίστηκε στην υπηρεσία του Λόρδου Ύπατου Αρμοστή των Ιονίων Νήσων Thomas Maitland, αναλαμβάνοντας την Διοίκηση της Κεφαλλονιάς. Εκεί, το 1823, γνωρίστηκε με τον Λόρδο Βύρωνα, ο οποίος εντυπωσιασμένος από τη προσωπικότητα του, ολόθερμα τον συνέστησε στην Ελληνική Επιτροπή για την θέση του Αρχιστρατήγου του Ελληνικού στρατού (θέση όπου στην Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας του 1827 θα διορισθεί ο Sir Richard Church). Το 1842, στην ηλικία των 60, ο Napier διορίστηκε Γενικός Διοικητής στην Ινδία. Επίτευγμα του η κατάκτηση της επαρχίας Σινδ (Sindh), σήμερα, του Πακιστάν. Άγαλμα του έχει στηθεί σε μια από τις 4 γωνίες κάτω από την Στήλη του Νέλσωνα στην πλατεία Trafalgar, Λονδίνο.

            Στο χωριό Μεταξάτα της Κεφαλονιάς, με μόνη συντροφιά τον φίλο του κόμη Gamba (Pietro Gamba, 1801–1828), διαμένει ήδη από τρείς μήνες ο λόρδος Βύρων, ο οποίος, ως διαπιστώνει ο Στάνχοπ, είναι αγαπητός από όλους. (His lordship is beloved by Cefalonians, by English, and by Greeks)

George Gordon Byron (1788 – 1824)

          Οι εκθέσεις που έχουν φθάσει στο νησί σε σχέση με τα Ελληνικά πράγματα, τις οποίες υιοθετούν ο λόρδος Βύρων και ο συνταγματάρχης Napier, δεν είναι ευνοϊκές και ο Στάνχοπ θεωρεί καθήκον του να αναφέρει όλη την αλήθεια (στο από 26/11/1823 γράμμα του) στον Bowring  (….. The accounts received here about Greek affairs are not favourable. It is my duty to speak the whole truth to the Committee)……  

              Καθώς Βύρων και Napier δέχονται….. «το Εκτελεστικό σώμα στερείται της δημόσιας αρετής και ενεργοποιείται από φιλαργυρία ή ταπεινή φιλοδοξία, ενώ το Νομοθετικό ενεργούσε πάντα με μεγάλη διακριτικότητα……. Στρατός και ναυτικό νοσούν, καθώς λέγουν όλοι οι Ευρωπαίοι, ωστόσο γνωρίζουν να φέρνουν πάντα επιτυχίες…… Πολλοί από τους προεστούς ανάγουν την εξουσία τους στους Τούρκους και γενικά είναι μοχθηροί και ανήθικοι, ο κλήρος είναι αμόρφωτος και δεν διακρίνεται για την ηθική του…… Αλλά αυτό που είναι πιο σημαντικό είναι ο χαρακτήρας των ανθρώπων. Λέγεται ότι έχουν πολλά από τα κακά των ασιατικών εθνών· όμως διαθέτουν λογική, ευφυΐα, οξυδέρκεια, ανυπόμονοι για απόκτηση γνώσης και συμμετοχή σε κράτος δικαίου».

             (Lord Byron, Colonel Napier, all, in fact, concur in representing the executive body as devoid of public virtue, and actuated by avarice or low ambition. The legislative body have always acted with great discretion……. Τhe armies and navies are ill spoken of by all Europeans: they, however, possess this redeeming quality, they are invariably successful…… The primates have many of them exercised power under the Turks, and are, generally, vicious and devoid of honour. The clergy are illiterate, and not distinguished for their morality…… But what is most important is the character of the people. They are said to possess many of the vices of Asiatic nations; but they are sensible, shrewd, discriminating, anxious to acquire knowledge, and attached to the legislative body).

               Για τον Μαυροκορδάτο ο Στάνχοπ εξακριβώνει ότι οι Υδραίοι και οι Σπετσιώτες είναι πολύ συνδεδεμένοι μαζί του, αλλά και όλο το έθνος φαίνεται να προσβλέπει σ’ αυτόν σαν φίλο.  (Τhe Hydriots and Spezziots are also much attached to Mavrocordato. In short, the whole nation seem to look up to him as their friend). 

            Ο Μαυροκορδάτος από 15/1/1822 – 25/4/1823 ήταν πρόεδρος του Εκτελεστικού. Τον Δεκέμβριο του 1823 πήγε στο Μεσολόγγι ως Διευθυντής των περιοχών της (πρώην) Δυτικής Χέρσου Ελλάδος….. Μετά τον Μαυροκορδάτο πρόεδροι του Εκτελεστικού έγιναν διαδοχικά οι  Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, Γεώργιος Κουντουριώτης και Ανδρέας Ζαΐμης, διάδοχος του οποίου ο Ιωάννης Καποδίστριας….

           Σε συζήτηση με τον γραμματέα του Μαυροκορδάτου, σχετικά το θλιβερό διχασμό των Ελλήνων και τις ενδοκυβερνητικές διαιρέσεις, του διεμήνυσε, πως όσο η κυβέρνηση διατελούσε σ’ αυτή τη κατάσταση αναρχίας, με τις ολέθριες συνέπειες της, όσο δεν υπήρχε συμφιλίωση μεταξύ των μερών (reconciliation between the parties)  ας μην περίμεναν κανένα δάνειο  (….. Ι told the secretary that, while the government remained in this state of anarchy, they could expect no loan).  Πρότεινε στον λόρδο Βύρωνα ανάλογα να ενεργήσει.

            Στην ίδια πιο πάνω επιστολή του ο Στάνχοπ, πέραν άλλων στρατιωτικής φύσεως πληροφοριών που παραθέτει, διατυπώνει και κάποιους στόχους που έχει κατά νουν, σαν φθάσει στην επαναστατημένη Ελλάδα. Και αυτοί είναι η ίδρυση ταχυδρομικής υπηρεσίας, που χωρίς αυτήν ούτε οι στρατιωτικές, ούτε οι εμπορικές, ούτε οι πολιτικές υποθέσεις μπορούν να ευδοκιμήσουν, νοσοκομείων και πάνω απ’ όλα ενός τύπου (τυπογραφίας),  προσεκτικά κατευθυνόμενου. Για το Μεσολόγγι  θεωρεί ότι πρέπει να μένει ασφαλές και -πιθανόν προς το παρόν- να είναι εκεί το αρχηγείο του Φ. Κομιτάτου. (I have a plan in my mind for the establishment of a post. Without the means of conveying ideas, neither military, nor commercial, nor political affairs can prosper. I also wish to establish hospitals and a dispensary. What is most wanted in Greece is a press, cautiously directed…… Should Missolonghi be in security that will probably become our head-quarters for the present).

            Ο Στάνχοπ, μετά τη Κεφαλονιά, θα επισκεφθεί την Ζάκυνθο, τελευταίο σταθμό του ταξιδιού του πριν αποβιβαστεί στο Μεσολόγγι. Από εκεί, στις 7 Δεκέμβρη 1823, θα απευθυνθεί στον Μαυροκορδάτο (….to his Excellency Prince Alexander Mavrocordato….) υποβάλλοντας, ως επίσημος εκπρόσωπος του Φιλελληνικού Κομιτάτου του Λονδίνου, τα διαπιστευτήρια του για να εργαστεί σε συνεννόηση με τον λόρδο Βύρωνα υπέρ της Ελλάδος.  Και για την επίτευξη αυτού του στόχου θεωρεί αναγκαίο να μην προσκολληθεί σε καμιά παράταξη, αλλά να ενεργήσει, σε κάθε περίπτωση σε αρμονική συνεργασία με την κυβέρνηση, για την προαγωγή του μεγαλύτερου καλού στον μεγαλύτερο αριθμό πολιτών του Ελληνικού έθνους.  

            (….. to act in concert with Lord Byron, and to further his views in favour of Greece. For the attainment of this object, I think it necessary not to attach myself to any party whatever, but to act in every case in concert with the government, for the advancement of the greatest good of the greatest number of the Greek nation).

2.2)  Η δράση του L. Stanhope στην Ελλάδα   (12/12/1823  –  29/6/1824)

2.2.1) Ο L. Stanhope στο Μεσολόγγι   (12/12/1823 – 21/2/1824)

Η "Έξοδος του Μεσολογγίου" (Θεόδωρος Βρυζάκης)

            Ο Στάνχοπ έφθασε στο Μεσολόγγι στις 12 Δεκεμβρίου 1823….. σε μια χώρα όπου «…..κανείς δεν μιλάει Αγγλικά» (……. no one speaks English in this country) …..Όλες οι συνεννοήσεις και τα έγγραφα που θα απευθύνει του Στάνχοπ στους Έλληνες θα γίνονται στην Ιταλική ή την Γαλλική γλώσσα…….και αμέσως καταπιάστηκε με την εκπλήρωση της αποστολής του. Δραστήριος, αποφασιστικός, συσκέπτεται με Έλληνες και ξένους, προτείνει για το στρατό πλάνα εξοπλιστικά και σχέδια εκστρατειών, για τη κοινωνία μεγαλόπνοα προγράμματα “ωφελιμιστικού” χαρακτήρα.

            «Το Μεσολόγγι -γράφει λίγες μόλις ημέρες μετά την εκεί άφιξη του- βρίσκεται σε δύσκολη κατάσταση. Η γύρω περιοχή έχει καταστραφεί από δύο τουρκικές εκστρατείες. Οι προμήθειες είναι, κατά συνέπεια, πολύ ακριβές. Η πόλη είναι γεμάτη με προεστούς, καπετάνιους και τους ακολούθους τους. Εν τω μεταξύ οι Έλληνες στρατιώτες και ο στόλος μουρμουρίζουν για τη πληρωμή τους. Ο Μαυροκορδάτος τους λέει ότι θα τους πληρώσει με την λήψη δάνειου του Λόρδου Μπάιρον»……  «Και οι δύο: στόλος και στρατός είναι πεινασμένοι και ανενεργοί».…… θα  σημειώσει στην από 28/12/1823 επιστολή του.

           (Missolonghi is placed in a state of difficulty. The neighbourhood has been ruined by two Turkish campaigns. Provisions are, consequently, very dear. The town is filled with the Primates, Capitani, and their followers.  Meanwhile the Greek soldiers and fleet murmur for pay. Mavrocordato tells them that he will pay them on receiving Lord Byron's loan…….both fleet and army are hungry and inactive).  

           Ο Στάνχοπ, με οξυδέρκεια, δεν θα βραδύνει να κατανοήσει τις δυσκολίες του Ελληνικού προβλήματος...… «Η Ελλάδα είναι πλήρης γεγονότων. Κάθε μέρα λαμβάνουμε κάποιες σημαντικές ειδήσεις, και ο χρόνος μας περνάει σε μια διαρκή κρίση…….» (……. Greece is big with events; every day we receive some important intelligence, and our time passes away in a perpetual crisis……) Και συνεχώς θα ενημερώνει, στις επιστολές του, το Λονδίνο, γράφοντας πολλές και διάφορες ειδήσεις και πληροφορίες για τις στρατιωτικές και ναυτικές δράσεις, τους πολεμικούς σχεδιασμούς, για την κακή κατάσταση που επικρατεί στη χώρα, για τις βαθιές εσωτερικές διαμάχες που οδήγησε στην εμφύλιο-πολεμική σύρραξη των ετών 1824 - 1825. Θα ασκεί θαρραλέα κριτική σε πολιτικά πρόσωπα και στρατιωτικούς ηγέτες, σχόλια για τα τρέχοντα ζητήματα κ.ά.……. Οι εντυπωσιακές παρατηρήσεις του είναι, κατά κανόνα εύστοχες, και η εξέλιξη των γεγονότων θα τον επαληθεύσει …….

           Για τον  Ύπατο Αρμοστή των Ιονίων Νήσων Thomas Maitland, αναφέροντας ενέργειες του ενάντια στον αγώνα των Ελλήνων, θα γράψει στον Bowring στις 6/1/1824:

           «…… Και γι’ αυτές τις πράξεις ο Sir T. Maitland βίαια επιτίθεται στο Ελληνικό έθνος. Πότε επιτέλους αυτός ο άνθρωπος θα σταματήσει να διώκει ένα λαό που αγωνίζεται ένδοξα για τη ζωή και τις ελευθερίες του;»……  Ανησυχεί δε ότι ο Maitland θα καταδικάσει την εφημερίδα του, «Ελληνικά Χρονικά», σε διαρκή απομόνωση.     (…… And for these acts Sir T. Maitland fulminates against the Greek nation. When will this man cease to persecute a people gloriously struggling for their lives and liberties? ...….. We are apprehensive that Sir Thomas Maitland will doom the Greek Chronicle to an everlasting quarantine).

          Για τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο γράφει:      «Ο Μαυροκορδάτος είναι αγαπητός στα νησιά, τους κατοίκους της Δυτικής Ελλάδας και το νομοθετικό σώμα. Είναι τώρα πρόεδρος αυτού του σώματος και έχει σταλεί εδώ για να διευθετήσει τις υποθέσεις αυτού του τριμήνου. Τον βρίσκω καλό από τη φύση του, έξυπνο, συμβιβαστικό και διατεθειμένο να κάνει καλό. Δαιμόνιος μάλλον παρά βαθύ μυαλό. Φαίνεται, ανά πάσα στιγμή, πρόθυμος να παραχωρεί και να προωθεί κάθε καλό μέτρο. Και το θεωρώ μεγάλο πλεονέκτημα για την Ελλάδα που είναι τώρα στην εξουσία στο Μεσολόγγι……».

           Και μετά από λίγες ημέρες: Ο πρίγκηπας Μαυροκορδάτος είναι καλός άνθρωπος. Μην φανταστείς ωστόσο ότι είναι φίλος της ελευθερίας υπό ευρεία έννοια. Δεν είναι. Όμως αυτοί δεν είναι καιροί για μια διαφωνία επί συναισθημάτων εχθρικών προς την ελευθερία…..

           (Mavrocordato is a favourite with the islands, the people of Western Greece, and the legislative body. He is now president of that body, and is being sent here to settle affairs in this quarter. I find him good natured, clever, accommodating, and disposed to do good. He has rather an ingenious than a profound mind. He seems, at all times, disposed to concede, and to advance every good measure; and I consider it a grand advantage for Greece that he is now in power at Missolonghi…… Prince Mavrocordato is a good man. Do not imagine, however, that he is a friend of liberty in a large sense. He is not: but these are no times for an avowal of sentiments hostile to freedom).

               Αλλά,  όταν στις 31/1/1824 θα τον έχει γνωρίσει πιο καλά θα γράψει:

           «Ο Μαυροκορδάτος είναι ένας έξυπνος, πανούργος, ύπουλος και ευγενικός άνθρωπος. Κερδίζει τους ανθρώπους με το πρώτο, με το “ναι” του και το χαμόγελο του. Είναι προσιτός και ανοιχτός σε καλή συμβουλή. Όμως ακολουθεί μια καιροσκοπική πολιτική, και δεν υπάρχει τίποτα μεγάλο ή βαθύ στο μυαλό του. Έχει τη φιλοδοξία, αλλά όχι την τολμηρή αυτοπεποίθηση που απαιτείται για να παίξει πρώτο ρόλο στην πολιτεία. Το παιχνίδι του, επομένως, είναι να εξασφαλίσει τον δεύτερο ρόλο, είτε  υπό την πολιτεία, είτε κάτω από έναν βασιλιά. Το σύνταγμα λέγεται ότι είναι το παιδί του, αλλά φαίνεται ότι δεν έχει καμία πατρική προτίμηση υπέρ του (συντάγματος). Και, τελικά, τι μπορείτε να περιμένετε από ένα Τούρκο,  ή Έλληνα της Κωνσταντινούπολης;  Όλοι οι άνθρωποι επηρεάζονται λίγο πολύ από τις περιστάσεις και την κοινωνία που τους περιβάλλει, και ο Μαυροκορδάτος, στη θέση  ενός βεζίρη, θα μπορούσε να εγκωμιασθεί από τον ιστορικό ως ημίθεος».

           Στις 5/2/1824 συμβουλεύει τον Μαυροκορδάτο:…. «Η Επιτροπή σε αυτό, όπως και σε όλα τα μέτρα της, ανυπομονεί να προωθήσει τη γνώση και την ελευθερία της Ελλάδας……. και να προτείνει έναν αριθμό από τους πιο φωτισμένους και ενάρετους άνδρες για να σχηματίσουν επιτροπές και να προετοιμάσουν εκθέσεις για την έγκριση της Γενικής Συνέλευσης…… 

                (Mavrocordato is a clever, shrewd, insinuating, and amiable man. He wins men, at first, by his yes's and his smiles. He is accessible and open to good counsel; but he pursues a temporizing policy, and there is nothing great or profound in his mind. He has the ambition, but not the daring self-confidence required to play a first part in the state. His game, therefore, is to secure the second character either under the commonwealth or under a king. The constitution is said to be his child, but he seems to have no parental predilections in its favour. And what, after all, can you expect from a Turk or Greek of Constantinople? All men are more or less influenced by the circumstances and the society that surround them; and Mavrocordato, in the office of a vizier, might be eulogized by the historian as a demigod……… To Prince Mavrocordato. Missolonghi, 5^th February, 1824………. The Committee in this, as in all its measures, is anxious to promote the knowledge and freedom of Greece..…..  I have, also, advised him to propose a number of the most enlightened and virtuous men to form committees, and to prepare reports for the approval of the General Assembly….).

            Για τον Ιωάννη Κωλέττη, πως είναι «έξυπνος, αλλά ραδιούργος πολιτικός» (….. Jean Coletti, a clever but intriguing politician…..)

            Για τον Οδυσσέα Ανδρούτσο «μιλά για ένα συνέδριο στα Σάλωνα στην Ανατολική Ελλάδα.  Αυτός ο ισχυρός αρχηγός λέγεται ότι είναι προς τη Δημοκρατική πλευρά»  (Ulysses talks of a congress at Salona in Eastern Greece. This powerful chief is said to be in the democratic interest).

Αλ. Μαυροκορδάτος                Ιω.  Κωλέττης                            Οδ. Ανδρούτσος 

              Για τον λόρδο Βύρωνα:  «Όλοι περιμένουν την άφιξη του ως Μεσσία»!....  Και στις 5 Γενάρη 1824 φθάνει στο Μεσολόγγι «εν θριάμβω_ι»….. «με στρατιωτικές τιμές και λαϊκές επευφημίες»   (All are looking forward to Lord Byron's arrival as they would to the coming of a Messiah….. Lord Byron was received here in triumph…… He was received with military honours and popular applause)…….. 

«Η υποδοχή του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι».  Θεόδωρου Βρυζάκη

           Στις  21/1/1824 γράφει: «……. Ο Λόρδος Μπάιρον έχει όλα τα μέσα να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ένδοξη Ελληνική επανάσταση. Είναι ταλαντούχος, πρεσβεύει φιλελεύθερες αρχές, έχει χρήματα και εμπνέεται από φλογερά και ευγενή αισθήματα. Ξεκίνησε με δύο καλά μέτρα: 1ο, προτείνοντας ένωση, και δηλώνοντας τον εαυτό του έξω από κάθε  κόμμα και 2ο, παίρνοντας  500  Σουλιώτες με μισθό και ενεργώντας ως ηγέτης τους. Αυτές οι πράξεις δεν μπορούν να αποτύχουν να καταστήσουν την εξοχότητα του παγκοσμίως δημοφιλή και, τηρουμένων των αναλογιών, ισχυρή…... Η φήμη του, όπως και αυτή άλλων διακεκριμένων αντρών, πρέπει να εξαρτάται από την διαγωγή του»   

             (Lord Byron possesses all the means of playing a great part in the glorious revolution of Greece. He has talent; he professes liberal principles; he has money; and is inspired with fervent and chivalrous feelings. He has commenced his career by two good measures: —1st, by recommending union, and declaring himself of no party and 2dly, by taking 500 Saliots into pay, and acting as their chief. These acts cannot fail to render his Lordship universally popular, and proportionally powerful…….. His fame, like that of other prominent men, must depend on his conduct).

           Ως προς το συζητούμενο Αγγλικό δάνειο προειδοποιεί ξανά τους ιθύνοντες: «…..Τα κεφάλαια λοιπόν δεν θα πρέπει να πάνε σε κάποια χέρια, αλλά στην κυβέρνηση - μια κυβέρνηση εννοώ με  ομαλή  νενομισμένη διαχείριση και όχι σε δύο φατρίες…….Γιατί ποιος θα δανείσει όταν δεν ξέρει σε ποιόν δανείζει, και από ποιον θα ζητήσει το κεφάλαιό του;»  (….. the funds should then be placed in no hands but those of the government —by government I mean a regular established administration, and not two factions….…. For who would lend when he knows not to whom he lends, and whom to look to for his capital?).

           Πολύ μεγάλο ενδιαφέρον δείχνει στα Κοινωνικά ζητήματα και την Εκπαίδευση, που θέλει να τα προωθήσει προς ωφέλεια του απλού λαού. Κύρια επιδίωξη του Στάνχοπ είναι,  όπως φαίνεται μέσω των  επιστολών που γράφει προς τον πρόεδρο του Φιλελληνικού Κομιτάτου του Λονδίνου J. Bowring, προς τη Γενική Κυβέρνηση της Ελλάδας και μέσω των Εγκυκλίων που εκδίδει, «…….η δημιουργία μιας ωφελιμιστικής κοινωνίας με σκοπό τη διάδοση της γνώσης και κάθε πράγμα που συμβάλλει στην καλή διακυβέρνηση. Ο διαλογισμός και η εμπειρία με έχουν πείσει ότι μια τέτοια κοινωνία είναι πολύ επιθυμητή».  (…… forming a utilitarian society for the purpose of spreading knowledge and everything that contributes to good government. Reflection and experience have convinced me that such a society is much wanted).

           «Το νοσοκομείο και το ιατρείο θα δημιουργηθούν αμέσως …… Και λίγες ημέρες μετά την άφιξη του στο Μεσολόγγι θα γράψει: «Το ιατρείο τώρα είναι πραγματικότητα υπό την ευθύνη του Dr. Μίλινγκεν  …… Στις 4/2/1824 θα γράψει:  «Το ιατρείο πέτυχε. Οι εύποροι πληρώνουν μια μέτρια τιμή για τα φάρμακά τους· οι άποροι λαμβάνουν τα δικά τους δωρεάν.  Για αυτή την αρχή, με το μηδαμινό κεφάλαιο των 40 λιρών και τη βοήθεια ενός ατόμου ιατρού, αυτή η φιλανθρωπία μπορεί, σε οποιαδήποτε σημαντική πόλη, να καθιερωθεί και επεκταθεί.  (The Dispensary has succeeded…. The Dispensary is now established under charge of Dr. Millingen…. The affluent pay a moderate price for their medicines; the indigent have theirs for nothing. On this principle, with the trifling capital of 40 l. and the aid of a medical man, this charity may, in any considerable town, be established and perpetuated).

           Αρχές Γενάρη του 1824 θα γράψει στον Bowring:

           «……Επικοινωνήστε με όλους τους συλλόγους που μπορεί να είναι χρήσιμοι στην Ελλάδα. Η Βιβλική Εταιρεία μπορεί να τους στείλει τις Γραφές στα νέα Ελληνικά. Οι Σχολικές Εταιρείες, δασκάλους και βιβλία. Η Αγροτική Εταιρεία, υποδείξεις και βιβλία. Η Benevolent Society, χρήματα ή πληροφορίες, κλπ. Νομίζω ότι εσύ θα πρέπει να προμηθεύσεις μερικές σύντομες βασικές πραγματείες για την ελευθερία, τη δημοσιότητα, για τη δικαιοσύνη και τη γεωργία, μεταφρασμένες σε σύγχρονα Ελληνικά. Οι γνώσεις που περιέχονται σ’ αυτά μπορεί τότε να διαδοθούν μέσω των εφημερίδων   (…… I beg of you to address all the societies which can be useful to Greece. The Bible Society can send them the scriptures in modern Greek; the School Societies, masters and books; the Agricultural Society, models and books; the Benevolent Society, money or information, &c. I think you should get some short elementary tracts on freedom, on publicity, on justice, and on agriculture, translated into modern Greek. The intelligence contained in them might then be spread through the medium of the newspapers).        

           «Μην μας στείλετε άλλα άτομα ή πράγματα. Στείλτε μας λίγα χρήματα και αν τα σπαταλήσουμε ή σας τα κλέψουμε, τότε καταδικάστε μας και γίνετε πιο προσεκτικοί στο μέλλον…… Χρήματα είναι αυτό που θέλω εδώ. Σχολεία, πρέσες, ταχυδρομεία, νοσοκομεία, όλα στη συνέχεια θα τροφοδοτούνται. Λίγα από την Επιτροπή, λίγα από τους Κουάκερους  (Quakers:  η γνωστή Χριστιανική εταιρεία). Η βοήθειά τους (των Κουάκερων) είναι πολύ επιθυμητή, και θα εφαρμοστεί πιο ωφέλιμα και αποτελεσματικά και στην ίδια τη χώρα».  (….. Do not send any more persons or things; send us a little money, and if we squander it or rob you, then condemn us, and be more prudent in future….. Their aid is much wanted, and it will be most usefully and effectually applied in the country itself).

           Πιστεύω ότι δεν υπάρχουν σχολεία στην Ελλάδα. Σε συνεργασία όμως με μερικούς καλούς ντόπιους, ελπίζω να δημιουργηθούν…… Αυτό που θέλουμε είναι σύντομα απλά δοκίμια, για την ελευθερία, το νόμο, τη δικαιοσύνη, τη δημοσιότητα, τις εκλογές, την εκπαίδευση κλπ.…… Στοιχειώδη βιβλία για την εκπαίδευση, ο πόλεμος, η γεωργία, οι εφημερίδες, χρήσιμα φυλλάδια, Ελληνικές Βίβλοι, το Μηνιαίο Ταμείο, ιατρικά καταστήματα, κουβέρτες, επίδεσμοι, τυπογραφική ύλη, και δύο σχολικοί δάσκαλοι για να διδάξουν κατά το “Λανκαστεριανό σύστημα”, είναι όλα πολύ απαραίτητα……… «Είμαι υπεύθυνος της Επιτροπής της Αγγλίας για τη δημιουργία Σχολών στην Ελλάδα προκειμένου να εξαπλωθεί το φως….. Νομίζω ότι με τέτοια μέσα, τοποθετημένα σε συνετά χέρια, αυτό το έθνος μπορεί να αναγεννηθεί»

           (…… What we want are short plain essays, on liberty, on law, on justice, on publicity, on elections, on education, &c. …… Money is what I want here: a little from the Committee, a little from the Quakers; schools, presses, posts, hospitals, all will then nourish; elementary books on education, war, agriculture, &c. newspapers, useful pamphlets, Greek Bibles, the Monthly Repository, medical stores, blankets, bandages, matter for the press, and two schoolmasters, to teach the Lancasterian system, are all much required)……..(Je suis charge du Comite d'Angleterre pour etablir Des  ‘ecoles en Grece en but de repandre les lumieres….. I think with such means, placed in judicious hands, this nation might be regenerated).

             Το “Λανκαστεριανό σύστημα” ήταν μια μέθοδος εκπαίδευσης στις αρχές του 19ου αιώνα, που απέκτησε κύρος και εφαρμοζόταν σε χώρες επέκτασης (αποικίες) των μεγάλων κρατών. Αυτή η μέθοδος ήταν επίσης γνωστή ως «αμοιβαία διδασκαλία» ή «μέθοδος Bell-Lancaster» από τους Βρετανούς εκπαιδευτικούς Andrew Bell και Joseph Lancaster, που και οι δύο την ανέπτυξαν ανεξάρτητα. Η μέθοδος βασιζόταν στο να χρησιμοποιούνται οι μαθητές, που ήταν σε θέση, ως «βοηθοί» στον δάσκαλο, δηλαδή να μεταβιβάζουν τις γνώσεις που είχαν μάθει σε άλλους μαθητές. Το σύνθημα του Τζόζεφ Λάνκαστερ για τη μέθοδο του ήταν “Qui docet, discit” - "Αυτός που διδάσκει, μαθαίνει", κατά την λατινική παροιμία “Docendo discimus” που σημαίνει "Μαθαίνουμε διδάσκοντας". Αντίθετο ήταν το "Σύστημα της Γλασκώβης" του David Stow, το οποίο συνηγορούσε υπέρ της χρησιμοποιήσεως εκπαιδευμένων εκπαιδευτικών με υψηλότερους στόχους.

           Στις 4/2/1824 θα γράψει:  «Έφτασαν οι Ελληνικές Βίβλοι. Θα σώσουν τον ιερέα από τον μπελά να φωτίσει το σκοτάδι των ποιμνίων του. Κοπάδια πραγματικά!  Με τον Τύπο και τις Βίβλους ολόκληρο το μυαλό της Ελλάδας μπορεί ν’ αρχίσει να δουλεύει.  (The Greek Bibles have arrived. They will save the priest the trouble of enlightening the darkness of their flocks. Flocks indeed! With the press and the Bibles the whole mind of Greece may be put in labour).

              Ο Stanhope, παράλληλα με την δραστηριότητα του στην έκδοση εφημερίδων και ίδρυση ιατρείων και σχολείων κλπ., θα τον απασχολήσουν και τα πολιτικά ζητήματα της Ελλάδας, θαρραλέα πάντα  παίρνοντας θέσεις δημοκρατικές – φιλελεύθερες, σαν θερμός υποστηρικτής της ιδεολογίας που εκφράζει ο Ιερεμίας Μπένθαμ.  Ακούει, ήδη από τις πρώτες ημέρες στο Μεσολόγγι ότι: «Οι Μοραΐτες, λέει ο Dr. T. φωνάζουν για βασιλιά, αλλά τον θέλουν να είναι ξένος. Γίνεται μνεία για Bernadotte. Γιατί όχι ο δούκας του Sussex;». (The Moreots, Dr. T. says, are crying out for a king, but he must be a foreigner. Bernadotte is mentioned. Why not the Duke of Sussex?)…………

              Ο Οίκος των Μπερναντότ ιδρύθηκε από τον Jean Baptiste Jules Bernadotte, Γάλλο στρατηγό του Ναπολέοντα Α', που βρέθηκε βασιλιάς της Σουηδίας και Νορβηγίας (1818-1844)!  Για τον δούκα του Sussex, αδελφό του Άγγλου βασιλιά βλ. κεφ 1.1

           Στην εγκύκλιο (CIRCULAR)  που ο Στάνχοπ θα δημοσιοποιήσει στις 8/1/1824 θα γράψει…. «Όλα τα έσοδα, αντί να τ' αρπάζουν οι Καπεταναίοι για την πληρωμή των στρατιωτών τους, να πηγαίνουν στα ταμεία της Κυβέρνησης. Αυτό θα τους επιτρέψει να πληρώσουν και να ελέγξουν τον στρατό, και να θέσουν σε ισχύ το σύνταγμα  (All the revenues, instead of being seized by the Capitani for the payment of their troops, are to be placed in the coffers of the government. This will enable them to pay and control the army, and to put the constitution in force). 

           Στην από 14/1/1824 επιστολή του αναφέρει:

           «…..Η συμπεριφορά της Ιεράς Συμμαχίας κατά των Νοτιοαμερικανικών κρατών με κάνει  να τρέμω για την Ελλάδα. Δεν έχουμε να χάνουμε ούτε στιγμή. Σε ικετεύω να στείλεις στον Dr. Meyer (τον συντάκτη των «Ελληνικών Χρονικών») υλικό για την εφημερίδα, στα ιταλικά, γερμανικά ή γαλλικά. Για όλα τα πράγματα που συνδέονται με την Ελλάδα συμβουλευτείτε αυτούς τους Άγγλο-Ινδούς που κατανοούν τον χαρακτήρα των ασιατικών εθνών. Είναι γιατί στην Ελλάδα βρίσκω τον εαυτό μου σαν στο σπίτι μου».  (The conduct of the Holy Alliance against the South American States makes me tremble for Greece. We have not a moment to lose. Pray send to Dr. Meyer matter for the Gazette, in Italian, German, or French. In all things connected with Greece consult those Anglo-Indians who understand the character of Asiatic nations. It is thus that I find myself quite at home in Greece).

          Αναφορικά με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση, όπως την είδε στη χώρα μας, στην από 27/1/1824 επιστολή του θα γράψει:  «…..Η αγροτιά ζει άσχημα». (The peasantry live ill). Ο Στάνχοπ υπολήπτεται τον λαό μας.  «Οι χωρικοί της Ελλάδας είναι καλοί» (The peasantry of Greece are good)   θα γράψει στις 21/2/1824 και επανειλημμένα. 

       «Έχουν ογδόντα εννέα μέρες νηστεία το χρόνο, εκτός από τις κανονικές νηστείες, που είναι κάθε Παρασκευή και Σάββατο. Τις άλλες μέρες τρώνε τυρί, βούτυρο και ψωμί. Και τις Κυριακές και τις γιορτές, κρέας. Οι γυναίκες αντιμετωπίζονται σαν σκλάβες και εκτελούν όλη τη σκληρή δουλειά. Οι οπλαρχηγοί και οι προεστοί  λίγο περισσότερο σέβονται τις συζύγους τους από τους υποτελείς τους. Όταν ένας ξένος εμφανίζεται, οι γυναίκες φιλούν το χέρι του και του φέρνουν νερό. Δεν εμφανίζονται στο τραπέζι με τους κυρίους τους……».    

          (They have eighty-nine fast-days in the year, in addition to the regular fasts, which are every Friday and Saturday. On other days they eat cheese, butter, and bread; and on Sundays and festivals, meat. The women are treated like slaves, and perform all the hard labour. The Capitani and Primates pay little more respect to their wives than to their vassals. When a stranger appears, the women kiss his hand, and bring him water. They do not appear at table with their lords……).

             «Σε μια οδοιπορία, οι υπεύθυνοι των χωριών από τα οποία περνούν, πρέπει να τους εφοδιάσουν με τα καταλύματα, και οι ιδιοκτήτες των σπιτιών όπου στεγάζονται, πρέπει να τους παρέχουν τροφή και ό,τι απαιτούν. Αν δεν το κάνουν, είναι σίγουρο ότι θα υποστούν κακομεταχείριση. Ωστόσο, τα στρατεύματα δεν μπορούν να παραμείνουν πάνω από τρεις ή τέσσερις ημέρες στο ίδιο χωριό. Υπάρχει ένας προεστός (ή πρόκριτος, ή κοτζαμπάσης, λεγόμενος) σε κάθε χωριό. Αυτοί οι προεστοί βρίσκονται υπό τον έλεγχο των Καπεταναίων, οι οποίοι είναι οι πρίγκιπες της χώρας».

                 (When on a march, the officers of the villages through which they pass, must furnish them with quarters, and the owners of the houses where they lodge, must provide them with food and whatever they demands if they do not, they are sure to be ill-treated. The troops cannot, however, remain above three or four days in the same village…… There is a Primate in each village. These Primates are under the control of the Capitani, who are the princes of the country).

             Οι προεστοί / προεστώτες, ή πρόκριτοι, ή κοτζαμπάσηδες, ή δημογέροντες, ή πρωτόγεροι ήταν κοινοτικοί άρχοντες, οι επικεφαλής σε επίπεδο επαρχίας των ελληνικών χριστιανικών κοινοτήτων (ως δεύτερη βαθμίδα της αυτοδιοίκησης), επί Τουρκοκρατίας. Είτε διορίζονταν από την οθωμανική διοίκηση είτε εκλέγονταν από τους δημογέροντες των κατά τόπους χωριών. Δεν υπήρχε ομοιόμορφη νομοθεσία ή πρακτική. Συνήθως προέρχονταν από εύπορες οικογένειες, γαιοκτημόνων ή εμπόρων, καραβοκύρηδων στα νησιά, που συνδύαζαν ικανότητα, τιμιότητα, ώριμη ηλικία και διασυνδέσεις με τους Οθωμανούς της περιοχής. Στο μπεηλίκι της Μάνης και στην Κρήτη οι προεστοί αποκαλούνταν συνηθέστερα καπετάνιοι, ή καπεταναίοι και εκλέγονταν με κριτήριο την αντρειοσύνη και το μέγεθος της φαμίλιας.  Στην Κύπρο ο τίτλος δινόταν στους αρχιερείς, ίσως διότι στην Κύπρο οι αρχιερείς εκλέγονταν από το λαό.

               Οι προεστοί εκπροσωπούσαν τις χριστιανικές κοινότητες σε όλες τις σχέσεις που αφορούσαν την οθωμανική εξουσία· μεταξύ αυτών οι διοικητικές, οικονομικές και διαδικασίες τήρησης της τάξης. Ο θεσμός καταργήθηκε από την Αντιβασιλεία του Όθωνα το 1833 με την έκδοση του νόμου «περί των Δήμων» του κράτους, με τον οποίο θεσμοθετήθηκαν ως άρχοντες της τοπικής αυτοδιοίκησης οι Δήμαρχοι οι οποίοι αντικατέστησαν τους προκρίτους. 

Έλληνας  χωρικός    &    Έλληνας πρόκριτος  (Ο Ιωάννης Λογοθέτης της Λιβαδειάς σε πίνακα του Λουί Ντυπρέ)

          Κάθε χωριό διαθέτει γενικά δύο ή τρεις ιερείς, οι οποίοι λαμβάνουν ετησίως από 100 έως 600 πιάστρα. (πιάστρο: νομισματική μονάδα, συνήθως ισοδύναμη με το ένα εκατοστό της αιγυπτιακής λίρας. Κοινή ονομασία: γρόσι) Οι άνθρωποι είναι πολύ θρησκευόμενοι και φοβούνται τους ποιμένες τους…… Οι ιερείς γενικά δεν είναι πλούσιοι……… «Δικαιοσύνη δεν υπάρχει. Οι ιερείς, οι πρόκριτοι, ή οι καπεταναίοι, αποφασίζουν αυθαίρετα σε όλες τις περιπτώσεις. Οι γυναίκες των στρατιωτών παραμένουν στα χωριά κατά τη διάρκεια της απουσίας των συζύγων τους, για να φροντίζουν τις οικογένειες και τα κοπάδια τους».    (Each village is generally provided with two or three priests, who receive from 100 to 600 piastres yearly. The people are very religious, and fear their pastors….. The priests are not generally rich…… Justice there is none. The Priests, the Primates, or the Capitani, decide arbitrarily in all cases. The wives of the soldiers remain in the villages during their husband's absence, to look after their families and flocks).

              Σαν μεγάλος ιδεαλιστής που είναι ο Στάνχοπ και που τον διακρίνει μεγάλη οξυδέρκεια, στις 31/1/1824, γράφει σε επιστολή του:  

           «Φοβούμαι ότι η ξένη επιρροή θα εμφανιστεί σύντομα σε εχθρική παράταξη εναντίον των ελευθεριών της Ελλάδας. Οι κυρίαρχοι, με τη μεγάλη και άπειρη καλοσύνη τους, θα μας στείλουν έναν κυβερνήτη της κάστας τους. Εάν ο αυτοκράτορας του Βορρά πρόκειται να μας στείλει, από την ερημιά, μια τραχιά ρωσική αρκούδα, υπάρχουν εκείνοι που θα την αγκαλιάσουν….. Θυμηθείτε, αυτή είναι η άποψη μου, και όλες οι προσπάθειες μου κατευθύνονται, όχι προς αποτροπή ενός τέτοιου κακού, γιατί αυτό είναι αδύνατο, αλλά προς το μπόλιασμα του μυαλού των πολιτών με τέτοιες αντιλήψεις και την εγκαθίδρυση τέτοιων θεσμών, που τελικά θα εμποδίσουν τις προσπάθειες του δεσποτισμού. Εκπαίδευση και δημοσιότητα θεωρώ ότι είναι το πιο αποτελεσματικό μέσο προώθησης αυτού του σκοπού».

               (Foreign influence will, I fear, soon show itself in hostile array against the liberties of Greece. The sovereigns, in their great and infinite goodness, will send us a ruler of their caste. If the Emperor of the North should send us, from the wilderness, a rugged Russian bear, there are those here that would embrace it. Remember, this is my opinion, and all my exertions are directed, not towards averting such an evil, for that is impossible, but towards ingrafting such maxims on the public mind, and establishing such institutions as will eventually thwart the efforts of despotism. Education and publicity I hold to be the most effectual means of promoting this object).

             «Το Ελληνικό σύνταγμα έχει πολλά ελαττώματα. Ποιό σύνταγμα δεν έχει; Αλλά παρ’ όλα τα λάθη του, οι φίλοι της ελευθερίας πρέπει να προσκολληθούν σ’ αυτό, μήπως η Ιερά Συμμαχία εκμεταλλευτεί τις διαφορές του, μπει μέσα και αφανίσει το έργο της προόδου».   Γράφει στα «Ελληνικά Χρονικά»:   «Ο πρώτος μεγάλος σκοπός του Φιλελληνικού Κομιτάτου της Αγγλίας είναι να δώσει εκείνη τη πολιτική και στρατιωτική γνώση στην Ελλάδα, την οποία στερήθηκε κάτω από τη σατανική κυβέρνηση των Τούρκων. Ο δεύτερος στόχος είναι να δίνει σταθερότητα-διάρκεια σε όλες τις πράξεις τους….».   

               (The Greek constitution has many defects. What constitution has not?  But with all its faults, the friends of liberty should cling to it, lest the Holy Alliance should take advantage of their dissensions, step in, and mar the work of improvement……I have inserted the following parapraph in the Greek Chronicle. “The first great object of the Greek Committee in England is to give that civil and military knowledge to Greece of which she has been deprived under the satanic government of the Turks. The second object is to give permanency to all their acts”).          

               Για να προωθήσει τη στρατιωτική εκπαίδευση στη χώρα το Κομιτάτο δημιουργεί στο Μεσολόγγι, ήδη από τις πρώτες ημέρες της εκεί άφιξης του Στάνχοπ, ένα σώμα πυροβολικού. Το σώμα πυροβολικού θα σχηματιστεί από τον αρχιπυροτεχνουργό W. Parry, που φθάνει στο Μεσολόγγι στα μέσα Γενάρη του ’24, δραστήριος και όλο ζωή, και εξ αρχής - φαίνεται - να σημειώνει μεγάλη πρόοδο.  (The artillery corps will be formed by Parry….. Parry is all life and activity…..The artillery corps makes great progress…..).   

              William Parry: Άγγλος τεχνικός πυροβόλων, οπλουργός, πυριτιδοποιός. Θα παραμείνει στην Ελλάδα τρεις μήνες περίπου, ως τον θάνατο του φίλου του, λόρδου Βύρωνα. Χαρακτηρίζεται αγροίκος, αμαθής, μέθυσος, βάρβαρος…… Στο Λονδίνο, σαν επανέλθει,  θα τυπώσει ένα  - πολύ αμφιλεγόμενο -  χρονικό, με βάση το ημερολόγιο που τηρούσε.….Βλ. κεφ.7) 

           Στο Μεσολόγγι, επίσης, εγκαθιδρύεται κι’ ένα εργαστήριο….«προς μεγάλη τιμή του Κομιτάτου». Και για να δοθεί συνέχεια σ΄ αυτή την υπηρεσία επιδιώκεται να προσληφθούν είκοσι μαθητευόμενοι, από 16 έως 20 χρονών. Αυτοί οι νέοι θα απασχοληθούν σε διυλιστήρια, σε εργαστήρια, σαν ξυλουργοί, χύτες, τενεκετζήδες, σιδηρουργοί, τορναδόροι, ή κατασκευαστές αμαξών

          (….The establishment does great honour to the Committee…..To promote the military knowledge of the Greeks the Committee have established a laboratory at Missolonghi: to give permanency to this department they wish to obtain twenty apprentices, from sixteen to twenty years of age. These youths will be employed as refiners, laboratorians, carpenters, founders, tinmens, smiths, turners, or carriage-makers).

               Στην από 18/2/1824 επιστολή του περιγράφει έναν σοβαρό παροξυσμό (σπασμό, κρίση) του λόρδου Βύρωνα (θα αποβιώσει σε λιγότερο από δύο μήνες, στις  7 Απριλίου), ενώ αισιοδοξεί ότι:

           «Κάθε μέρα οι Έλληνες αποκτούν γνώση και οι Τούρκοι γίνονται πιο ανίσχυροι.  Και απαιτεί περισσότερη σοφία από όση πέφτει στο μερίδιό μου να σας πω κάτω από ποια διοίκηση οι Έλληνες -τελικά- θα υποταγούν, αλλά γι' αυτό είμαι βέβαιος - ότι δεν μπορούν ποτέ ξανά να είναι σκλάβοι».  Στη συνέχεια της ίδιας  επιστολής, αναφέρει επίσης:  «Ο Μαυροκορδάτος είναι της γνώμης ότι οι Έλληνες προχωρούν στη γνώση.  Στην πρώτη εθνική συνέλευση, είπε ότι,  όχι περισσότερα από τρία ή τέσσερα μέλη μπορούσαν να εκφραστούν με επιτυχία, ενώ στη δεύτερη συνάντηση, υπήρχαν τριάντα ή σαράντα που μίλησαν με σωστό μερίδιο εξυπνάδας. Εκφράστηκε υπέρ μιας ομοσπονδιακής κυβέρνησης…..»       

              (Lord Byron was seized, on the 15th instant, with a severe fit……. Every day the Greeks acquire knowledge and the Turks become more impotent. It requires more wisdom than falls to my share to tell you under what rule the Greeks will eventually fall, but of this I am certain—that they can never again be slaves…… Mavrocordato is of opinion that the Greeks are advancing in knowledge. At their first national assembly, he said that not more than three or four members could express themselves with success; whereas, at the second meeting, there were thirty or forty that spoke with a fair share of intelligence. He expressed himself in favour of a federal government……).  

2.2.2)  Ο L. Stanhope και οι φιλελεύθερες εκδόσεις

           Πρώτη προτεραιότητα του Λέστερ Στάνχοπ είναι η έκδοση εφημερίδων στην  Ελλάδα….. «Ο  λαός της οποίας δεν γνωρίζει τίποτα από ελευθερία. Και πως θα μπορούσε μετά από αιώνες Τουρκικής δεσποτείας;  Απαιτείται να διδαχθούν και τα στοιχειώδη  -το Α Β Γ- της καλής διακυβέρνησης»……   Κατά τον Στάνχοπ: «Το πλέον σημαντικό μέτρο που πρέπει να επιβληθεί στον κοινό  νου των Ελλήνων είναι η δημοσιότητα…..Παιδεία και δημοσιότητα….»

          (…. The people of Greece know nothing of liberty. How should they, after centuries of Turkish domination? They require to be taught the elements—the A B C of good government…….  The most important measure to impress on the public mind in Greece is publicity……. Education and publicity……).   

            Γι’ αυτό το σκοπό ο Στάνχοπ κινήθηκε από την πρώτη ημέρα και αναζήτησε πρόσωπα άξια και μορφωμένα που θα ανελάμβαναν το έργο αυτό στη συνέχεια. Και επειδή ο Τύπος πρέπει να διανέμεται γρήγορα - παντού ο Στάνχοπ γράφει προς τους ιθύνοντες της κυβέρνησης:

           «Εξοχότατοι: Έχοντας με στείλει εδώ, για να προωθήσω τα συμφέροντα της Ελλάδας μια Επιτροπή από την Αγγλία, παρακαλώ να μου επιτρέψετε να προτείνω στη γενική κυβέρνηση την δημιουργία Ταχυδρομικής Υπηρεσίας για τη μεταφορά επιστολών και δεμάτων σε όλο το Μωριά. Σε όλες τις χώρες, η γρήγορη κυκλοφορία των ιδεών συμβάλλει στο κοινό καλό, ειδικότερα σε ένα ελεύθερο και εμπορικό κράτος. Έχοντας αυτή την πεποίθηση, αν άλλος δεν αναλάβει αυτό το έργο (καθήκον), προσφέρομαι εγώ να μεταφέρω το ταχυδρομείο, με δικό μου κίνδυνο και δαπάνη……           Το κέντρο του Ταχυδρομείου θα βρίσκεται στην Τριπολιτζά, έχοντας ανταποκριτές στη Γαστούνη, τ'  Ανάπλι και την Κόρινθο.  Από τη Γαστούνη θα γίνεται η ανταπόκριση με τη Δυτική Ελλάδα, τα νησιά του Ιονίου και την Ευρώπη. Από το Ναύπλιο, θα επεκτείνεται μέχρι τα νησιά του Αρχιπελάγους και από την Κόρινθο, στην Ανατολική Ελλάδα».  ».

             (Excellent Sirs, "A Committee in England having sent me here to promote the interests of Greece, I beg leave to recommend to the general government the establishment of a post for the conveyance of letters and parcels across the Morea. In all countries, the quick circulation of ideas must be conducive to the public good, but more especially so in a free and commercial state. Impressed with this conviction, if none other will undertake the task, I offer to convey the mails, at my own risk and expense…… The centre of the post will be at Tripolitza, having correspondents at Gastouni, Napoli, and Corinth. From Gastouni the correspondence with Western Greece, the Ionian Isles, and Europe will be conducted; from Napoli, it will extend to the Isles of the Archipelago; and from Corinth, to Eastern Greece).

           Η πιο κάτω, από 7/1/1824, επιστολή προς την Γενική Κυβέρνηση της Ελλάδος, στο Κρανίδι και στο Μεσολόγγι, για το θέμα του Τύπου, είναι ενδεικτική του σκοπού του Στάνχοπ……

           «Η Αγγλική Επιτροπή έστειλε εδώ αρκετές πρέσες, με σκοπό να διαδώσει το φως του 19 ^ου αιώνα και να το ωθήσει να δράσει για τα πεπρωμένα του ελληνικού έθνους. Μακρόχρονη εμπειρία στην Αγγλία, στην Ελβετία και στις Ηνωμένες Πολιτείες της Άγγλο-Αμερικής, έχει αποδείξει σε όλους ότι η δημοσιότητα των δικαστικών, κοινοβουλευτικών και όλων των άλλων διαδικασιών, είναι απαραίτητη για τη δικαιοσύνη, την ελευθερία και την καλή διακυβέρνηση, και κατά συνέπεια για την ειρήνη και την ευτυχία όλων των εθνών. Για το λόγο αυτό, επιθυμώ να δώσω μια από τις εν λόγω πρέσες στην εξοχότατη Γενική Κυβέρνηση της Ελλάδας, βλέποντας ότι έχει τόσο τη θέληση όσο και τα μέσα για να την θέσει σε κατάσταση χρήσιμης δραστηριότητας.

         Έχω γράψει στον κύριο Ψύλλα, στην Αθήνα, για να μάθω αν προτίθεται να διευθύνει την εν λόγω Τυπογραφία πάνω σε απόλυτα φιλελεύθερες και ακομμάτιστες αρχές, στην έδρα της κυβέρνησης. Καθώς ελπίζω να ξεκινήσω το συντομότερο δυνατό για την Πελοπόννησο, σας παρακαλώ να μου δώσετε μια πρώτη απάντηση σε αυτήν την επικοινωνία.  Έχω την τιμή να δηλώσω τον εαυτό μου, Ο  πιο ταπεινό Σας υπηρέτης,  L. S.   Εκπρόσωπος της Ελληνικής Επιτροπής στο Λονδίνο».

              (The following is a copy of my letter to the general government of Greece on the subject of the press.  “To the most excellent the General Government of Greece in Cranida. Missolonghi, January 7th, 1824. “The English Committee has sent hither several presses, for the purpose of spreading the light of the nineteenth century, and causing it to act on the destinies of the Greek nation. Long experience in England, in Switzerland, and in the United States of Anglo-America, has proved to all that the publicity of judicial, parliamentary, and all other proceedings, is necessary to justice, liberty, and good government, and consequently to the peace and happiness of all nations. For this reason I am desirous of lending one of the said presses to the most excellent General Government of Greece, seeing that it has both the will and the means of putting it into a state of useful activity. I have written to Signor Psylas, at Athens, to know if he is disposed to conduct the said press on perfectly liberal and impartial principles, at the seat of government. As I am in hopes of setting out as soon as possible for the Peloponnesus, I beg of you to give me an early answer to this communication.  I have the honor to profess myself, Your most humble servant, L. S.  Agent of the Greek Committee in London”.

            Το Φιλελληνικό Κομιτάτο του Λονδίνου διέθεσε τον τυπογραφικό κ.ά. εξοπλισμό, ο Στάνχοπ από την πρώτη ημέρα κινήθηκε δραστήρια, κι’ έτσι, άμεσα  εκδόθηκαν δύο εφημερίδες: Τα «Ελληνικά Χρονικά» (στο Μεσολόγγι) και η «Εφημερίς των Αθηνών».  

 1^η/ Τα «Ελληνικά Χρονικά»

 

Η  ιστορία της σημαντικής αυτής εφημερίδας, της σπουδαιότερης εφημερίδα του αγώνα, έχει ως εξής: Στα τέλη του 1823, μαζί με τον Λέστερ Στάνχοπ,  έφθασε στο Μεσολόγγι το πιεστήριο και ο αναγκαίος τυπογραφικός εξοπλισμός. Στις 18 Δεκεμβρίου ‘23 κυκλοφόρησε το φυλλάδιο αναγγελίας  ίδρυσης εφημερίδας: «Ελληνικά Χρονικά», το οποίο περιελάμβανε και ένα απόσπασμα του δοκιμίου «Περί ελευθεροτυπίας» του, Τζέρεμι Μπένθαμ.  Από τη 1η Ιανουαρίου 1824 αρχίζει η τακτική έκδοση της εφημερίδας, με συντάκτη τον  Ιωάννη - Ιάκωβο Μάγερ, Ελβετό φιλέλληνα που  ο Στάνχοπ γνώρισε στο Μεσολόγγι.

 

                    Ο Ιωάννης - Ιάκωβος Μάγερ (Johann Jacob Meyer, 1798-1826)  είχε σπουδάσει φαρμακευτική και λίγη ιατρική και είχε έλθει στην Ελλάδα από τους πρώτους μήνες της Επανάστασης, για να βοηθήσει στη περίθαλψη των αγωνιστών. Με διευθυντή τον Γερμανό γιατρό Γιόχαν Έλστερ άνοιξε μικρό νοσοκομείο, στο οποίο νοσηλεύονταν οι τραυματίες του πολέμου. Ο Μάγερ είχε πάρει την Ελληνική υπηκοότητα, είχε παντρευτεί και μια Μεσολογγίτισσα, ασπασθείς το Ορθόδοξο δόγμα. Ο Stanhope στο πρόσωπο του Μάγερ είδε ένα “έξοχο Ελβετό” διαπνεόμενο από  ιδέες, αντίστοιχες με τις δικές του, άνθρωπο που τον εντυπωσίασε. Έτσι τον όρισε υπεύθυνο συντάκτη των «Ελληνικών Χρονικών», που κυκλοφόρησαν, όπως είπαμε, στο Μεσολόγγι από τη Πρωτοχρονιά του 1824. Το όνομα του Μάγερ θα συνδεθεί με τα πρώτα βήματα της ελληνικής δημοσιογραφίας.

            Την επιμέλεια έκδοσης της εφημερίδας “Ελληνικά Χρονικά” ανέλαβε ο Θεσσαλονικιός, έμπειρος τυπογράφος και θερμός πατριώτης, ο Δημήτριος Μεσθενεύς, ο οποίος σ’ αυτήν είχε τυπώσει, μάλιστα με δικά του έξοδα, το “Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος”, που επικυρώθηκε από τη δεύτερη εθνοσυνέλευση του Άστρους, μαζί με τη μετάφραση του αμερικανικού και βρετανικού συντάγματος από τον Αναστάσιο Πολυζωίδη.  

          Το επώνυμο «Μεσθενεύς» το είχε επιλέξει ο ίδιος……  Ας μην συγχέεται με τον Ομηρικό ήρωα «Μενεσθέα», τον γιό του Πετεού, από το βασιλικό γένος των Ερεχθειδών  (Παυσ. Β,25,6), εκ των αρχηγών των Αθηναίων, που συμμετείχε στην Πανελλήνια εκστρατεία κατά της Τροίας οδηγώντας 50 πλοία, και που ο Όμηρος προσαγορεύει “δίο = θεϊκό”, “μεγάθυμο” κ.ά. Βλ. Ιλιάδα: Β 553, Δ 327, Μ 331, 373, Ν 195, 690, Ο 331.

          Τα «Ελληνικά Χρονικά» δημοσίευαν ειδήσεις από τα πολεμικά μέτωπα, τις στρατιωτικές προπαρασκευές και τις πολιτικές εξελίξεις. Έτσι, αποτελούν πολύτιμη πηγή για την ιστορία της Επανάστασης και ειδικότερα για τις επιχειρήσεις της δεύτερης πολιορκίας του Μεσολογγίου.  Αναδημοσιεύονταν (σε μετάφραση) και άρθρα από εφημερίδες της Δυτικής Ευρώπης και της Αμερικής που αφορούσαν την Ελληνική υπόθεση. Η εφημερίδα κυκλοφορούσε δύο φορές την εβδομάδα και η τριμηνιαία συνδρομή της κόστιζε έξι ισπανικά τάλαρα.  

           Δεν δημοσιεύονταν μόνον ειδήσεις. Η ύλη της εφημερίδας, διαπνεομένη από γνήσια φιλελεύθερο πνεύμα, περιλάμβανε άρθρα στα οποία αναπτύσσονταν όλες οι απόψεις για τα πολιτειακά και άλλα θέματα. Άρθρα πολιτικής θεωρίας (από τον Θ. Νέγρη, τον Σπ. Τρικούπη και άλλες  προσωπικότητες), στα οποία εξετάζονταν έννοιες όπως η δημοκρατία, η μοναρχία, η ελευθερία, η αναρχία, ο δεσποτισμός, η ελευθεροτυπία. Ο συντάκτης Μάγερ ήταν υποστηρικτής των Αγγλόφιλων πολιτικών Γεωργ. Κουντουριώτη και Αλέξ. Μαυροκορδάτου και στήριζε το κύρος της Διοίκησης. Σε πολλές όμως περιπτώσεις επέκρινε τις ενέργειες της. Για τον Μάγερ η ελευθερία του Τύπου ήταν αδιαπραγμάτευτη και δεν δίσταζε να ασκεί κριτική ακόμη και στους πολιτικούς που υποστήριζε.

           Στην πρώτη σελίδα των «Ελληνικών Χρονικών»,  για να τονισθεί ο φιλελεύθερος χαρακτήρας της και ο προσανατολισμός της προς τις αρχές του Άγγλου φιλοσόφου Τζέρεμι Μπένθαμ, τον ωφελιμισμό, ήταν τυπωμένο το γνωμικό του Βενιαμίν Φραγκλίνου:  «Τα πλείω οφέλη τοις πλείοσι».  Στα «Ελληνικά Χρονικά» θα  αρθρογραφήσει και ο Αναστάσιος Πολυζωίδης, προβάλλοντας τις αρχές του ριζοσπαστικού και φιλελεύθερου «Μπενθαμικού ωφελιμισμού». (Βλ. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ, κεφ.8.3).   

            Εν τούτοις, στις 8 Μαρτίου 1824, σημειώθηκε σοβαρό επεισόδιο “λογοκρισίας”, όταν ο λόρδος Βύρων με υπόδειξη του Μαυροκορδάτου, απαγόρευσε την κυκλοφορία της εφημερίδας και διέταξε να κατασχεθούν και καταστραφούν τα τεύχη του 20^ου της φύλλου, διότι ο Μάγερ  δημοσίευσε ένα σύντομο σημείωμα  για τον φιλελληνισμό των Ούγγρων, ο οποίος, όπως υπονοούσε, οφείλετο στο ότι και οι Ούγγροι, όπως οι Έλληνες, διεκδικούσαν κι αυτοί την ανεξαρτησία τους (από τους Αυστριακούς). Μαυροκορδάτος και Βύρων δικαιολόγησαν τη λογοκρισία τους, με το ότι ένα τέτοιο κείμενο θα προκαλούσε οργή στη Βιέννη, που ήδη ήταν πολύ  αρνητικά διακείμενη απέναντι στην Ελλάδα.

           Δεν ήταν λίγοι και οι αγράμματοι Σουλιώτες οπλαρχηγοί που ασκούσαν πίεση στον εκδότη Μάγερ, όπως γλαφυρά περιγράφει ο Μακεδόνας αγωνιστής Νικόλας Κασομούλης:….. «Εσύχναζαν πολλοί εις το κατάστημα της Τυπογραφίας, και πολλάκις κενόδοξοι τον ενοχλούσαν χωρίς λόγον, ζητώντες επιμόνως να φαίνωνται τα ονόματά των και τα ονόματα των πληγωμένων συγγενών των καταλεπτώς».            

               Αξίζει να αναφερθεί και το εξής όμορφο περιστατικό:….. Κατά τη διάρκεια της δεύτερης πολιορκίας του Μεσολογγίου στα χέρια των Ελλήνων επαναστατών έπεσε επιστολή του Κιουταχή πασά προς τον υποπρόξενο της Αυστρίας στη Ζάκυνθο, που τον ευχαριστούσε για τις ελληνικές εφημερίδες και ιδιαίτερα για τα Μεσολογγίτικα  «Ελληνικά Χρονικά» που του είχε στείλει.  Τον παρακαλούσε, μάλιστα ο Κιουταχής, να εξακολουθεί να του στέλνει ελληνικές εφημερίδες...... Τότε, οι συντάκτες των «Ελληνικών Χρονικών», με πολύ χιούμορ ομολογουμένως, διεμήνυσαν στον Τούρκο αρχιστράτηγο ότι… για να μη καθυστερούν να φθάνουν οι εφημερίδες στα χέρια του μέσω Ζακύνθου, αναλάμβαναν οι ίδιοι να του στέλνουν τακτικά τη εφημερίδα τους, αρκεί - βέβαια - να πλήρωνε την καθιερωμένη συνδρομή της!

               Η δεύτερη μεγάλη πολιορκία του Μεσολογγίου ξεκίνησε στις 25 Απριλίου του 1825 από τον Τούρκο αρχιστράτηγο Μεχμέτ Ρεσίτ πασά (Κιουταχή). Από τον Δεκέμβριο του 1825 οι πολιορκητές ενισχύθηκαν και με τα Αιγυπτιακά στρατεύματα του Ιμπραήμ. Τερματίστηκε με την ηρωική έξοδο, στις 10 Απριλίου του 1826.

           Για τον μέγα του στόχο, αυτόν της ελεύθερης προοδευτικής δημοσιογραφίας – δημοσιότητας, ο Στάνχοπ έγραψε χαρακτηριστικά:  «…… Το πλέον σημαντικό μέτρο που πρέπει να επιβληθεί στο νου των Ελλήνων είναι η δημοσιότητα.  Για αυτόν το σκοπό ανέθεσα τη μετάφραση πολλών άρθρων σχετικών με αυτό το ζήτημα, των Bentham, Dumont, κ.ά., τα οποία θα δημοσιευτούν στα Ελληνικά Χρονικά». (….. To this end, I have caused many articles on the subject, from Bentham, Dumont, and others, to be translated for insertion in the Greek Chronicle).

               André Dumont (1764-1838), Γάλλος κοινοβουλευτικός, της πολιτικής ομάδας των “Ορεινών” (“les montagnards”), πρόεδρος της “Συμβατικής Εθνοσυνέλευσης”.  Ο André Dumont, βασιλοκτόνος, ψηφίζει θάνατο για το βασιλιά Louis XVI με αυτά τα λόγια:  "Είναι μεγάλη η τιμή  για τον Louis να τον θεωρήσουμε σαν πολίτη.  Οι συνωμότες πολίτες τιμωρούνται με θάνατο. Ψηφίζω για θάνατο". («C'est faire beaucoup d' honneur à Louis que de le regarder comme citoyen. Les citoyens conspirateurs sont punis de mort.  Je vote pour la mort»).

              Η “Συμβατική Εθνοσυνέλευση” (“Convention nationale‎”) ήταν η πρώτη Γαλλική συνέλευση που εκλεγόταν μέσω ψηφοφορίας χωρίς ταξικές διακρίσεις. Απετέλεσε την τρίτη κυβέρνηση της Γαλλικής Επανάστασης (1792-1795), την πρώτη Γαλλική κυβέρνηση οργανωμένη ως δημοκρατική, παραμερίζοντας τη μοναρχία. Διαδέχθηκε την διετούς διάρκειας “Εθνική Συντακτική Συνέλευση” (Assemblée nationale constituante) και την μονοετούς διάρκειας “Νομοθετική Συνέλευση” (Assemblée nationale législative).

            Στις 21 Ιανουαρίου 1824  ο Στάνχοπ, συνημμένα σε επιστολή του προς το Κομιτάτο, θα στείλει και το τρίτο τεύχος των «Ελληνικών Χρονικών», γράφοντας, πέραν των πολεμικών ειδήσεων και των αναγκών σε εξοπλισμό της Ελλάδας, και τα εξής:

           «….Η γλώσσα της (της εφημερίδας «Ελληνικά Χρονικά»)  είναι τολμηρή και αληθινή. Αμφιβάλλω, ωστόσο, εάν είναι σοφό να κάνεις εχθρούς από μια παράταξη τόσο ισχυρή. Η πολιτική μου σ’ αυτή τη χώρα, και σ’ αυτή τη περίοδο, θα ήταν να προσπαθήσω να μην προσβάλουμε κανέναν, αλλά, αντίθετα, να τους κάνουμε όλους φιλικούς προς τον Τύπο. Ωστόσο, συγχρόνως, θα αγωνιστώ για την απόλυτη ελευθερία του Τύπου και για κάθε μορφής δημοσιότητα.  (Its language is bold and true. I doubt, however, whether it is wise to make enemies of a party so powerful. My policy in this country, and at this period, would be to strive to offend no one, but, on the contrary, to make all friendly to the press. I would, however, at the same time, contend for the absolute liberty of the press, and for publicity in every shape).

            Στο τεύχος αυτό της εφημερίδας βρίσκεται δημοσιευμένο και άρθρο για τον κ. Bentham   «….. που αποσκοπεί να κάνει τους ανθρώπους να διαβάσουν και μελετήσουν τα έργα του. Ακολουθεί η αντίληψη….». Για τον Bentham, έμπλεος θαυμασμού γράφει (18/1/1824):

           «Ευχαριστούμε τους συμπατριώτες μας που έχουμε ένα τέτοιο φίλο όπως ο Bentham.  Από την έναρξη του αγώνα μας, έχει βαθύ και ενεργό ενδιαφέρον για τη σωτηρία μας. Και τον τελευταίο καιρό, ακούμε, έγραψε ένα σχόλιο για το εξαιρετικό μας σύνταγμα. Αυτές οι πράξεις αποκτούν παραπάνω λάμψη από το χαρακτήρα του κ. Bentham.  Είναι ο μεγαλύτερος πολίτης αυτής, ή ίσως, οποιασδήποτε εποχής, και είναι γνωστός σε όλο τον κόσμο σαν ένας μεγάλος ευεργέτης των λαών».  

           (The last article in the Chronicle is on Mr. Bentham, Its object is to dispose the people to read and contemplate his works. Conviction follows……. We felicitate our countrymen on having such a friend as Bentham. From the commencement of our struggle, he has taken a deep and active interest in our salvation; and he has lately, we hear, written a commentary on our excellent constitution. These acts acquire additional lustre from Mr. Bentham's character. He is the greatest civilian of this, or perhaps, of any age, and is renowned all over the world as a great public benefactor").

           Για το έργο του σχετικά με τις εκδόσεις στην Ελλάδα, ο Στάνχοπ, ήδη από τις πρώτες ημέρες, θα αντιμετωπίσει δυσπιστία και αντιδράσεις.  Του λένε:  «Οι αρχηγοί δεν θα επιτρέψουν στον Τύπο να καθιερωθεί, καθώς θα καταστρέψει την επιρροή τους.  Λένε είναι πρόωρο….. Θα δούμε»…… Ο Στάνχοπ δεν θα αργήσει να διαπιστώσει πόσο δύσκολο έργο έχει να εκπληρώσει, στη προώθηση των ελευθεριών της Ελλάδας. (….. that the chiefs will not allow a press to be established, as it would destroy their influence. They say it is premature….  Nous verrons!……. How difficult a task I have to fulfil, in promoting the liberties of Greece).  

               Άνθρωποι του περιβάλλοντος του Μαυροκορδάτου «…….με πανουργία ενεργούσαν σαν λογοκριτές στον Τύπο, προσπαθώντας να καταστείλουν τις σκέψεις της εξοχότερης ιδιοφυΐας της πιο φωτισμένης εποχής - τις σκέψεις του αθάνατου Μπένθαμ».  Και διαμαρτυρόμενος στον ίδιο τον Μαυροκορδάτο θα του πει:  «….. ότι κανενός ανθρώπου η υπόληψη δεν μπορεί να είναι ασφαλής χωρίς ελεύθερο τύπο, και σαν παράδειγμα του ανέφερα ότι ο ίδιος κατηγορήθηκε ότι θέλει να πουλήσει τον Μωριά στην Αγγλία, και φιλοδοξεί εξ αυτού το θρόνο της Ελλάδας».   (…..slily acting as censor over the press, and attempting to suppress the thoughts of the finest genius of the most enlightened age— the thoughts of the immortal Bentham…..….I told him, further, that no man's reputation could be safe without a free press: and, as an instance of it, I mentioned that he was accused of wishing to sell the Morea to England, and of aspiring to the throne of Greece).

          Πολύ χαρακτηριστικός ένας διάλογος του με τον λόρδο Βύρωνα, όπως τον περιγράφει στην από 24/1/1824  επιστολή του:

           «Η Εξοχότητα σας δήλωσε χθες το απόγευμα ότι είπατε στον πρίγκιπα Μαυροκορδάτο ότι:  “Eάν ήσασταν στη θέση του, θα θέλατε τον Τύπο κάτω από λογοκρισία”, και απάντησε: «Όχι, η ελευθερία του Τύπου είναι εγγυημένη από το σύνταγμα». Τώρα θέλω να μάθω αν η Εξοχότητα σας ήταν σοβαρή όταν κάνατε την παρατήρηση, ή αν το είπατε μόνο για να με προκαλέσετε;…… Σ’ αυτή την ερώτηση ζητώ γραπτή απάντηση, μήπως παρουσιάσω εσφαλμένα την γνώμη της Εξοχότητας σας και τα αισθήματα…..».    (Your Lordship stated yesterday evening that you had said to Prince Mavrocordato that, "were you in his place, you would have placed the press under a censor," and that he replied," No; the liberty of the press is guaranteed by the constitution." Now I wish to know whether your Lordship was serious when you made the observation, or whether you only said so to provoke me? ........ To this question I solicit a written answer lest I should misrepresent your Lordship's opinion and sentiments….)

               Ο λόρδος Μπάιρον αναγκάστηκε να συζητήσει το θέμα με το Στάνχοπ, και του είπε  «ότι υπήρξε (ο Μπάιρον) ένθερμος φίλος της δημοσιότητας και του Τύπου, αλλά φοβόταν ότι δεν θα μπορούσε να εφαρμοστεί σ’ αυτήν την κοινωνία, στη παρούσα εύφλεκτη κατάσταση»…..   Ο Στάνχοπ απάντησε:  «Αυτό νομίζω ισχύει για όλες τις χώρες και ουσιαστικά εδώ, προκειμένου να τεθεί ένα τέλος στη κατάσταση αναρχίας που έχει επικρατήσει…….  Ο Λόρδος Βύρων φοβόταν τις συκοφαντίες και τις κακοήθειες.  Είπα ότι ο στόχος ενός ελεύθερου Τύπου ήταν να ελέγξει την φαυλότητα στο δημόσιο χώρο και να εκθέσει τους λιβελλογράφους σε αποστροφή».

           Ο Λόρδος Β. αναφέρθηκε στη συνομιλία του με το Μαυροκορδάτο για να δείξει ότι ο Πρίγκιπας δεν ήταν εχθρικός προς τον Τύπο. Δηλώνω ότι τον (Μαυροκορδάτο) ήξερα να είναι εχθρός προς τον Τύπο, αν και δεν τολμούσε να το παραδεχθεί ανοιχτά. Ο Λόρδος είπε τότε ότι δεν είχε αποφασίσει για το θέμα της ελευθερίας του Τύπου στην Ελλάδα, αλλά πίστευε ότι το πείραμα αξίζει να δοκιμαστεί».

               (After Lord Byron had read this paper he entered into conversation with me on the subject.  He said that he was an ardent friend of publicity and the press; but he feared that it was not applicable to this society in is present combustible state….. I answered that I thought it applicable to all countries, and essential here, in order to put an end to the state of anarchy which at present prevailed…... Lord B. feared libels and licentiousness. I said that the object of a free press was to check public licentiousness, and to expose libellers to odium. Lord B. had mentioned his conversation with Mavrocordato to show that the Prince was not hostile to the press. I declared that I knew him to be an enemy to the press, although he dared not openly to avow it. His Lordship then said that he had not made up his mind about the liberty of the press in Greece, but he thought the experiment worth trying).

            Οι αντιπαραθέσεις Στάνχοπ - Μπάιρον, ήδη από τις πρώτες ημέρες, θα είναι έντονες και συχνές.  Ο λόρδος ειρωνικά τον αποκαλούσε: «Τυπογράφο – Συνταγματάρχη». Σημειώνει ο Στάνχοπ, στις 28/1/1824, για μια μεταξύ τους συζήτηση:

             «Η εξοχότητα του ξεκίνησε μέσα σε μια ένταση. Ισχυρίστηκε, ότι ο νόμος, η δικαιοσύνη και η ισότητα δεν είχαν καμία σχέση με την πολιτική. Αυτό μπορεί να είναι έτσι, ωστόσο εγώ δεν θα προσφερθώ ποτέ στην αδικία. Στη συνέχεια, η αρχοντιά του άρχισε, κατά το έθος του, να επιτίθεται  στον κ. Bentham. Του απάντησα, ότι ήταν άκρως ανελεύθερο να κάνει προσωπικές επιθέσεις εναντίον του κ. Bentham ενώπιον ενός φίλου που τον κρατά σε υψηλή εκτίμηση. Είπε, ότι επιτέθηκε μόνο στις δημόσιου χαρακτήρα αντιλήψεις του, οι οποίες ήταν απλές θεωρίες, όμως επικίνδυνες· - Ανήσυχος για την Ισπανία, και υπολόγισε ότι θα κάνει μεγάλο κακό στην Ελλάδα…..

              (His Lordship started into a passion. He contended, that law, justice, and equity, had nothing to do with politics. That may be; but I will never lend myself to injustice. His Lordship then began, according to custom, to attack Mr. Bentham. I said, that it was highly illiberal to make personal attacks on Mr. Bentham before a friend who held him in high estimation. He said, that he only attacked his public principles, which were mere theories, but dangerous;—injurious to Spain, and calculated to do great mischief in Greece…..).

              Η Ισπανία από το 1820 βρισκόταν σε δεινή κρίση και υπό πτώχευση. Οι αποικίες της στην Νότιο Αμερική, με τους επαναστάτες να καθοδηγούνται από τον Σιμόν Μπολιβάρ (1783 – 1830) βρίσκονταν σε σκληρούς πολέμους εναντίον της. 

Simón José Antonio de la Santísima Trinidad Bolívar y Palacios, “El Libertador”

              Ο Ισπανός βασιλιάς Φερδινάνδος Ζ΄ διοικούσε κατά το δόγμα, ότι ο μονάρχης είναι η προσωποποίηση του κράτους. Προκλήθηκε επανάσταση κατά του Φερδινάνδου Ζ΄ με αίτημα να επανέλθει το Σύνταγμα του 1812, ένα φιλελεύθερο Σύνταγμα που αυτός ο ίδιος, ενώ το είχε εγγυηθεί, το κατήργησε το 1814, πιεζόμενος από συντηρητικούς κύκλους και  την Εκκλησία, προκειμένου να κυβερνήσει απολυταρχικά.  Οι Ισπανοί «Συνταγματικοί» επαναστάτες, υπό τον συνταγματάρχη Rafael del Riego,  αιχμαλώτισαν τον Φερδινάνδο Ζ΄, όμως στις αρχές του 1823,  μετά από έγκριση της Συνέλευσης της Βερόνα, η Γαλλία αποφάσισε να επιτεθεί στην Ισπανία, για χάρη - όπως ανέφερε - του εκθρονισμένου βασιλιά της, απόγονου του δικού της βασιλιά Ερρίκου Δ΄. Στην μάχη του Τροκαντερό, στο Cádiz  της Ανδαλουσίας (31 Αυγούστου 1823), οι γαλλικές δυνάμεις νίκησαν τις ισπανικές φιλελεύθερες δυνάμεις και αποκατέστησαν, σαν απόλυτο μονάρχη, τον Φερδινάνδο Ζ΄. Παρά την προηγούμενη υπόσχεση αμνηστίας, ο βασιλιάς διέταξε αντίποινα εναντίον των ανταρτών. Τα επόμενα χρόνια, περίπου 30.000 άνθρωποι εκτελέστηκαν και 20.000 φυλακίστηκαν…….

            H λογομαχία του Στάνχοπ με τον Μπάιρον συνεχίστηκε ακόμα πιο έντονη…....

 - «Είπα ότι ο Μπένθαμ έχει πραγματικά καρδιά Βρετανού, όμως ο Λόρδος Μπάιρον, μετά την παιδική του ηλικία όπου γαλουχήθηκε με  φιλελεύθερες αρχές, όταν κλήθηκε να δράσει, απόδειξε τον εαυτό του Τούρκο».

- Ο Λόρδος Μπάιρον ρώτησε: «Τι αποδείξεις έχετε γι' αυτό;».

- «Η στάση σας στην  προσπάθεια να συντριβεί ο Τύπος, μιλώντας εναντίον του στον Μαυροκορδάτο, και η γενικότερη σας κατάκριση φιλελεύθερων αρχών».

- Ο Λόρδος Μπάιρον είπε, ότι αν είχε σηκώσει το δάχτυλό του, θα μπορούσε να συντρίψει τον Τύπο.   – Απάντησα: «Με όλη αυτή τη δύναμη, την οποία, παρεμπιπτόντως, δεν είχατε ποτέ, πήγατε στον Πρίγκιπα (Μαυροκορδάτο) και του ενσταλάξατε δηλητήριο στο αυτί του.

 Ο Λόρδος Μπάιρον εκδηλώθηκε εναντίον των φιλελεύθερων που γνώριζε……. Ο καβγάς συνεχίστηκε:    Ο Λόρδος Byron φώναξε ότι: «….. πρέπει να παραιτηθώ από το Στρατό».

  - Απάντησα, εγώ είμαι ένας απλός στρατιώτης, αλλά ποτέ δεν θα εγκαταλείψω τις αρχές μου. Οι αρχές μας είναι διαμετρικά αντίθετες, οπότε ας αποφύγουμε το θέμα».

           Και καταλήγει, στην εξιστόρηση του επεισοδίου αυτού, ο Στάνχοπ:  «Αν ο Λόρδος Μπάιρον ενεργήσει κατά τα προσόντα του, θα αποβεί ο μέγιστος· αν όχι, ο αίσχιστος των ανθρώπων.

-  Είπε, ήλπιζε, ότι ο χαρακτήρας του δεν εξαρτάται από τους ισχυρισμούς μου.

-  Όχι, είπα εγώ, η ιδιοφυΐα σας, σας έχει κάνει αθάνατο. Το χειρότερο δεν μπορεί να σας στερήσει τη φήμη.

- Λόρδος Μπάιρον: Καλά. Θα δεις. Να με κρίνεις από τις πράξεις μου.

 Όταν μου ευχήθηκε καληνύχτα, πήρα το φως να τον οδηγήσω στο πέρασμα, και τότε είπε:

«Τι! Κρατάτε το φως σ’ έναν Τούρκο»!

              (I said that Bentham had a truly British heart; but that Lord Byron, after professing liberal principles from his boyhood, had, when called upon to act, proved himself a Turk.—Lord Byron asked, what proofs have you of this?—Your conduct in endeavouring to crush the press, by declaiming against it to Mavrocordato, and your general abuse of liberal principles.

—Lord Byron said, that if he had held up his finger he could have crushed the press.—I replied, with all this power, which, by the way, you never possessed, you went to the Prince and poisoned his ear.—Lord Byron declaimed against the liberals whom he knew……. should quit the army.—I replied, I am a mere soldier, but never will I abandon my principles. Our principles are diametrically opposite, so let us avoid the subject…….. If Lord Byron acts up to his professions, he will be the greatest;—if not, the meanest of mankind.—He said he hoped his character did not depend on my assertions.—No, said I, your genius has immortalized you. The worst could not deprive you of fame.—Lord Byron. Well; you shall see; judge me by my acts.

When he wished me good night, I took up the light to conduct him to the passage, but he said, What! hold up a light to a Turk!

            Στις 15/2/1824 θα γράψει:  «Ο Τύπος τώρα ανθεί. Όταν ξεκίνησε η καλή δουλειά, όλα τα μέρη μίλησαν για το ότι δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε μια απολίτιστη κατάσταση κοινωνίας, και για άλλες κοινοτοπίες εξίσου αβάσιμες στη λογική και την εμπειρία. Τώρα όλοι ενδιαφέρονται για αυτόν (τον Τύπο), και πολλοί γράφουν γι’ αυτόν: Πραγματικά, τόση είναι η οργή γι' αυτό, ότι δηλ. οι Άγγλοι επιμένουν να αφήσω μια πρέσα (ένα πιεστήριο), προκειμένου αυτοί να εκδώσουν μια ελεύθερη εφημερίδα, για τα νησιά, για την Αγγλία και για την Αμερική». Ο κόμης Gamba φέρεται ως ο συντάκτης.  (Ο Gamba, θα εκδώσει την εφημερίδα «Il Telegrafio Greco» (Ελληνικός Τηλέγραφος), βλέπε κεφ. 8) ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ, 8.2.2). τα άρθρα θα είναι στα Αγγλικά, Γαλλικά, Ιταλικά και Γερμανικά. οι συνεργάτες, νέοι που θα προσληφθούν γι’ αυτό το σκοπό. Ο Λόρδος Μπάιρον θα συνεισφέρει σε μεγάλο βαθμό τόσο στα χρήματα όσο και στο υλικό.    (The press now flourishes. When the good work commenced, all parties talked of its being inapplicable to a rude state of society, and other common places equally unfounded in reason and experience. Now all are interested about it, and many write for it: nay, such is the rage for it that the English insist upon my leaving one of the presses, in order that they may publish a Frank newspaper, for the islands, for England, and for America. Count Gamba is named as the editor: the articles will be in English, French, Italian, and German; the contributors, young men engaged in the cause. Lord Byron will contribute largely in both money and matter).

        Τα «Ελληνικά Χρονικά» έπαψαν να κυκλοφορούν στις 20 Φεβρουαρίου 1826, όταν μία βόμβα από το Τούρκο-αιγυπτιακό στρατόπεδο κατέστρεψε τις εγκαταστάσεις της,  λίγες εβδομάδες πριν από την έξοδο των πολιορκημένων. Συνολικά, εκδόθηκαν 211 φύλλα, κάποια από τα οποία διασώζονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη.

            Ο εκδότης της εφημερίδας «Ελληνικά Χρονικά»  Ελβετός φιλέλληνας Johann Jacob Meyer  (μαζί με τη γυναίκα του, τα δύο παιδιά τους και την υπηρέτριά τους), όπως και ο τυπογράφος της εφημερίδας, ο υπέροχος Μακεδόνας φιλόπατρις Δημήτρης Μεσθενέας,  βρήκαν το θάνατο την ημέρα της ηρωικής Εξόδου του Μεσολογγίου - 10 Απριλίου 1826.

Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου (Ντελακρουά)

   2^η/  Η «Εφημερίς των Αθηνών». 

Στις 2 Ιανουαρίου 1824 ο Στάνχοπ είχε γράψει στον Γ. Ψύλλα. (1794-1878. Λόγιος, σπούδασε στην Ευρώπη, μετέπειτα πολιτικός. Θα γράψει απομνημονεύματα):

          «Κύριε, Μία επιτροπή στην Αγγλία έστειλε σ’ αυτή τη χώρα μερικές (τυπογραφικές) πρέσες με σκοπό να δοθεί δημοσιότητα σε ιδεολογίες ανδρών, προκειμένου να φωτιστεί η δημόσια σκέψη της Ελλάδας. (Sir, A committee, in England, has sent to this country several presses, for the purpose of giving publicity to the ideas of men, in order to enlighten the public mind of Greece)……  Η επιτροπή μου ανέθεσε το καθήκον να θέσω σε κίνηση αυτόν τον ισχυρό μηχανισμό. Γι’ αυτό από μορφωμένους ανθρώπους ζήτησα τους πιο επιτήδειους, συνετούς και ειλικρινείς για διεύθυνση εφημερίδων. Στην κορυφή αυτής της λίστας βρίσκεται το όνομα σας. Γι’ αυτό παίρνω το ελεύθερο να σας ρωτήσω εάν είστε διατεθειμένος να αναλάβετε αυτό το έργο στην έδρα της κυβέρνησης και υπό ποιους όρους….

          Ο Στάνχοπ  θα επιλέξει ως αρχισυντάκτη της «Εφημερίδας των Αθηνών».  τον Γεώργιο Ψύλλα.  Η συνδρομή σε αυτήν θα είναι τρία δολάρια ετησίως.   Στην προμετωπίδα της αθηναϊκής εφημερίδας ο Στάνχοπ έβαλε το γνωμικό:  «Η παρρησία είναι η ψυχή της δικαιοσύνης».  Στις 9/4/1824 ανακοινώνει ότι η εφημερίδα του των Αθηνών θα τυπώνεται δύο φορές την εβδομάδα. Επίσης ότι προτίθεται να διαθέσει  ένα λιθογραφικό πιεστήριο στο σώμα των αντιπροσώπων και ένα άλλο στους Ψαριανούς. Καθώς πληροφορείται, τα Ψαρά, από όλα τα νησιά, έχουν την καλύτερη και πλέον ελεύθερη διοίκηση. Από αυτό, επισημαίνει, η πληροφόρηση μπορεί να εξαπλωθεί μακριά, ακόμα και στην Τουρκία…. (I propose to give one of the lithographic presses to the representative body, and the other to the Ipsariots. Of all the islands, Ipsara is said to be the best governed, and the freest. From it intelligence may be spread far—even to Turkey…..)     

              Από τα Σάλονα, (που θα βρεθεί στις 28/4/1824), ο Στάνχοπ θα γράψει στον Μπάουριγκ: «Προτείνω να προσφέρω ένα από τα λιθογραφικά πιεστήρια στους Ψαριανούς, με την ακόλουθη επιστολή:   «Γενναίοι Ψαριανοί, οι ναυτικοί πάντα έχουν σταθεί οι πιο σταθεροί φίλοι της ελευθερίας. Με γενναιότητα έχετε υπερασπίσει αυτή τη φήμη. Ήσασταν από τους πρώτους που αντισταθήκατε στη καταπίεση και ανυψώσατε το φλάμπουρο της Ελλάδας. Από το πρώτο ξεκίνημα της επανάστασης θυσιάσατε την περιουσία σας και τους εαυτούς σας για να προάγετε το δημόσιο καλό.

            Έχετε πρώτοι  σταθεί στον αγώνα και ταπεινώσατε τον αναιδή Τούρκο. Έχετε διατηρήσει τον ελεύθερο καταστατικό σας χάρτη και τα Ψαρά είναι ένα υπόδειγμα της ευδαίμονος επιρροής του. Γι' αυτούς τους λόγους σας έστειλα ένα τυπογραφικό πιεστήριο, που μου έχει εμπιστευτεί η Ελληνική Επιτροπή της Αγγλίας. Αποδεχτείτε το ως υπόσχεση αφοσίωσης από τους νησιώτες αδελφούς σας. Άσκηση για τη διάδοση της γνώσης σε ολόκληρο το Αρχιπέλαγος. Από τη γνώση πηγάζουν δύναμη, πλούτος, ελευθερία, ευτυχία και κλέος. Είθε αυτά τα δώρα, γενναίοι Ψαριανοί, να γίνουν κληρονομιά των παιδιών σας - η γλυκιά ανταμοιβή των ηθικών προσπαθειών σας και των τίμιων κόπων σας. "Διατελώ ο πιο αφοσιωμένος υπηρέτης σας," Λ. Σ. "

           (I propose to present one of the lithographic presses to the Ipsariots, with the following letter: — "Brave Ipsariots, "Seamen have ever proved the firmest friends of liberty. You have nobly supported this character. You were among the first to resist oppression and to raise the standard of Greece. From the very commencement of the revolution you have sacrificed your property and your persons to promote the public good. You have stood foremost in the fight and have humbled the proud Turk. You have maintained your free constitution, and Ipsara is an example of its happy influence. For these reasons I have sent you a printing press, intrusted to my charge by the Greek Committee of England. Accept it as a pledge of attachment from your brother islanders. Exercise it for the spreading of knowledge throughout the Archipelago. From knowledge emanate power, wealth, freedom, happiness, and fame. May these blessings, brave Ipsariots, be the portion of your children—the sweet reward of your virtuous exertions and your honourable toils.   "I am your most devoted servant, "L. S.").

 2.2.3) Ο L. Stanhope  στη  Βοστίτσα  (27/2/1824)

            Ο Stanhope, στις 21 Φλεβάρη του ’24, έχοντας συμπληρώσει παραμονή 70 ημερών στο Μεσολόγγι, θα ξεκινήσει για ένα μεγάλο ταξίδι στις επαναστατημένες περιοχές της χώρας. Στα Τριζόνια θα φθάσει στις 26/2 και ο άνεμος την επόμενη ημέρα θα κατευθύνει το καράβι του στο Αίγιο, τότε Βοστίτσα, έδρα του ισχυρού προεστού Ανδρέα Σ. Λόντου (1786-1845.  Επέδειξε σημαντική στρατιωτική και πολιτική δράση στην Επανάσταση του 1821, καθώς και έπειτα από αυτήν). Ο Α. Λόντος τυχαίνει να απουσιάζει, θα φιλοξενηθεί από τον υπασπιστή, τον επιμελητή, τον γραμματέα του….. (The Capitano Londos was absent, but his adjutant, his commissary, and his secretary treated us hospitably).

Γκραβούρα του Αιγίου (Βοστίτσας),  17ος αιώνας

            «Οι άνθρωποι εδώ έχουν ακόμη περισσότερη Ασιατική ιδιοσυγκρασία από αυτούς της Δυτικής Ελλάδας. Πιστεύουν σε μια περιορισμένη μοναρχία. Τους λέω ότι η διακυβέρνηση που θα τους δώσει ένας βασιλιάς θα είναι στην πραγματικότητα οι ηγέτες τους: αυτή, η περιορισμένη μοναρχία, σύντομα θα εκφυλιστεί σε απολυταρχικό καθεστώς: ότι ο λαός πρέπει να είναι κυρίαρχος και ότι τα μόνα έθνη που είναι ικανοποιημένα με τις δικές τους κυβερνήσεις είναι η Ελβετία και η Αμερική. Τους λέω ότι, καθώς γεννήθηκα υπό την καλύτερη μεικτή κυβέρνηση, θα προσπαθούσα να διατηρήσω αυτή τη τάξη πραγμάτων. αλλά ότι θα ήταν τρέλα στους Έλληνες να δεχτούν οποιονδήποτε, και ειδικά έναν ξένο, βασιλιά. Ποτέ δεν παραλείπω να εντυπώνω στο μυαλό των Ελλήνων την αναγκαιότητα δημοσιότητας στις διαδικασίες των κοινοβουλίων και των δικαστηρίων τους. αλλά, πάνω απ' όλα, δίδοντας ελεύθερη διέξοδο στην έκφραση των ανθρώπινων σκέψεων».

           (The people here have still more of the Asiatic character than those of Western Greece. They are for a limited monarchy. I tell them that the government that gave them a king would, in fact, be their rulers: that limited monarchy would soon degenerate into absolute rule: that the people should be their own sovereigns; and that the only nations that are contented with their own governments are Switzerland and America. I tell them that, as I was born under the best mixed government, I would endeavour to maintain that order of things; but that it would be madness in the Greeks to accept any, but especially a foreign, king. I never fail to impress on the minds of the Greeks the necessity of publicity in the proceedings of their parliaments and their courts of justice; but, most of all, in giving free vent to the expression of the people's thoughts).

 2.2.4) Ο L. Stanhope  στην Αθήνα  (4/3 – 4/4/1824)

            Στις 6 Μαρτίου 1824, είναι στην Αθήνα, από όπου στέλνει επιστολή στον λόρδο Βύρωνα. Την προηγουμένη είχε παρακολουθήσει δυο δημόσιες συναθροίσεις των Αθηναίων, για την εκλογή τριών δημόσιων λειτουργών και τριών δικαστών, υπό την εποπτεία του Οδυσσέα (Ανδρούτσου). Τα άτομα αναγγέλθηκαν, εξετάστηκαν τα αντίστοιχα προσόντα τους, και επακολούθησε ψηφοφορία και εκλογή με καθολική ψηφοφορία. Η παραμονή του Στάνχοπ στη πόλη της Αθήνας θα είναι μακρά. Θα μείνει ένα μήνα, ως τις 4 Απριλίου ’24.  

            «Είμαι ενθουσιασμένος από την Αθήνα, με την ατμόσφαιρα της, την όμορφη τοποθεσία της, τις αρχαιότητες της, μ’ αυτήν γενικά, και τους απελευθερωμένους ανθρώπους της……..  Η Αθήνα έχει για μένα κάθε γοητεία - οι αναμνήσεις της, το κλίμα της, τα ερείπια της και τις αναζωογονητικές ελευθερίες της......»  (I am delighted with Athens; with its atmosphere; its beautiful situation; its antiquities; its general; and its enfranchised people…….. Athens has for me every charm— Her recollections, her climate, her ruins, and her reviving liberties….).

         «Συναναστρέφομαι συνεχώς τον Οδυσσέα. Έχει πολύ δυνατό μυαλό, καλή καρδιά και είναι γενναίος σαν το σπαθί του. Είναι ένας πρακτικός άνθρωπος. Κυβερνά με ισχυρό χέρι και είναι ο μόνος άνθρωπος στην Ελλάδα που μπορεί να διατηρήσει την τάξη. Εμπιστεύεται, ωστόσο, πλήρως τους ανθρώπους. Ευνοεί μια ισχυρή κυβέρνηση, τα συνταγματικά δικαιώματα και τις σθεναρές προσπάθειες ενάντια στον εχθρό. Δεν τοποθετεί τον εαυτό του σε καμιά φατρία, ούτε του Υψηλάντη, ούτε του Κολοκοτρώνη, ούτε του Μαυροκορδάτου, μήτε των προεστών, μήτε των Καπεταναίων, μηδέ σε κάποιου ξένου βασιλιά κλίκα. Μιλά για όλα αυτά με τον πιο ανυπόκριτο τρόπο. Του αρέσουν οι καλοί ξένοι, είναι φιλικός με ένα μικρό σώμα ξένων στρατευμάτων, και δέχεται υποδείξεις. Έχει ιδρύσει δύο σχολεία εδώ και μου επέτρεψε να θέσω το πιεστήριο (την πρέσα) επί τω έργω..….. Είναι ένας γενναίος στρατιώτης, έχει μεγάλη δύναμη και προωθεί την δημόσια ελευθερία. Ακριβώς έναν τέτοιο άνθρωπο χρειάζεται η Ελλάδα»

              (I have been constantly with Odysseus. He has a very strong mind, a good heart, and is brave as his sword; he is a doing man; he governs with a strong arm, and is the only man in Greece that can preserve order. He puts, however, complete confidence in the people. He is for a strong government, for constitutional rights, and for vigorous efforts against the enemy. He professes himself of no faction, neither of Ipsilanti's, nor of Colocotroni's, nor of Mavrocordato's; neither of the Primates, nor of the Capitani, nor of the foreign king faction. He speaks of them all in the most undisguised manner. He likes good foreigners, is friendly to a small body of foreign troops, and courts instruction. He has established two schools here, and has allowed me to set the press at work…… He is a brave soldier, has great power, and promotes public liberty. Just such a man Greece requires.…)

Αθήνα, του  Έντουαρντ Ντόντουελ                                                                    Οδυσσεύς Ανδρούτσος 

           Ο Στάνχοπ θα ζητήσει απ’ τον Ανδρούτσο να μετατραπεί ένας αρχαίος ναός σε Μουσείο. Οι Τούρκοι κρατούμενοι θα απασχοληθούν στη συλλογή αρχαιοτήτων. Ο Δρ. Ψύλλας, ο αρχισυντάκτης της «Εφημερίδας των Αθηνών», διορίζεται διευθυντής…..  (Odysseus, at my request, has ordered an ancient temple to be converted into a Museum. The Turkish prisoners will be employed in collecting the antiquities; Dr. Psylas is named the director……)

          Στις 11 Μαρτίου ’24, από την Αθήνα, μεταξύ πολλών άλλων, γράφει στον Bowring:  «……Το συνέδριο στα Σάλωνα θα κάνει μεγάλο καλό. Ανατολική και Δυτική Ελλάδα, και τα νησιά, θα ενωθούν για να θέσουν σε ισχύ το σύνταγμα, να βάλουν τα έσοδα στα δημόσια ταμεία και να προωθήσουν τη στρατιωτική συνεργασία. Πολλοί από τους αρχηγούς του Μωριά, μαζί με το νομοθετικό σώμα και τη μεγάλη μάζα του λαού, θα εγκρίνουν αυτά τα μέτρα, και τα συνδυασμένα συμφέροντά τους θα σχηματίσουν μια τόσο υπερισχυμένη  δύναμη, ώστε όλες οι μικρές φατρίες θ’ αναγκαστούν ν’ ακολουθήσουν το ισχυρό ρεύμα……. Νιώθω και μιλάω για την Ελλάδα, ως εάν ήταν η χώρα μου.…».     (The congress at Salona will do great good. Eastern and Western Greece, and the islands, will unite to put the constitution in force, to get the revenues placed in the public coffers, and to promote military co-operation. Many of the chiefs of the Morea, together with the legislative body, and the great mass of the people, will approve these measures, and their combined interests will form such a preponderating power, that all the little factions will be forced to follow the strong current…… I feel for and speak about Greece as if it were my country…..)

           Στις 15 Μαρτίου ’24, βρίσκεται (ακόμα) στην Αθήνα και γράφει στον Οδυσσέα Ανδρούτσο τις πιο κάτω βαρυσήμαντες υποδείξεις - συμβουλές:

           «…..Το πρώτο αντικείμενο του συνεδρίου (των Σαλώνων) θα πρέπει να είναι η διασφάλιση της συνεργασίας μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Ελλάδας και των νησιών: το δεύτερο πρέπει να είναι η απόκτηση χρημάτων για τους σκοπούς του κράτους, πείθοντας όλους τους αρχηγούς να καταθέσουν τα έσοδα των περιοχών τους στα δημόσια ταμεία: το τρίτο θα πρέπει να είναι ο εναρμονισμός των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Η κατάληψη της Ναυπάκτου μπορεί να πραγματοποιηθεί με το μικρό ποσό των 20.000 δολαρίων. Τα περάσματα των Θερμοπυλών μπορούν να ασφαλιστούν από τέσσερις ή πέντε πύργους Martello και 100 άντρες…..

                     

          Οι πύργοι Martello  είναι μικρά αμυντικά οχυρά. Χτίστηκαν σε όλη τη Βρετανική Αυτοκρατορία κατά τον 19ο αιώνα. Έχουν ύψος έως και 40 μέτρα (με δύο ορόφους) και είχαν συνήθως φρουρά ενός αξιωματικού και 15–25 ανδρών. Η στρογγυλή τους δομή και τα παχιά τοιχώματα από συμπαγή τοιχοποιία τα έκαναν ανθεκτικά στη φωτιά από κανόνια, ενώ το ύψος τους τους έκανε μια ιδανική πλατφόρμα για ένα μόνο βαρύ κομμάτι πυροβολικού, τοποθετημένο στην επίπεδη οροφή και ικανό να περιστραφεί και να πυροβολήσει σε πλήρη κύκλο 360°.

            …… Και η Χαλκίδα και η Κάρυστος, εάν προσβληθούν από τη θάλασσα με τρεις ή τέσσερις κανονιοφόρους, και από τη ξηρά από τους γενναίους στρατιώτες σας, πρέπει σύντομα να πέσουν. Το τέταρτο και μεγάλο αντικείμενο πρέπει να είναι να τεθούν σε ισχύ οι νόμοι και το σύνταγμα. Για το σκοπό αυτό, πρέπει να δημοσιεύονται κατάλληλες προκηρύξεις, δημηγορούσες ενάντια στη διάσπαση, το φατριασμό, τον εκβιασμό, την ίντριγκα και την παραμέληση κάθε στρατιωτικής άσκησης· και να προτείνουμε καλά συντονισμένα μέτρα, την επιβολή ισχυρής αστυνομίας και καλών νόμων, τον διορισμό ικανών νομαρχών, δικαστών, κλπ..…  

           ……… Είμαι πεπεισμένος ότι το δυνατό μυαλό σας θα ακολουθήσει τη δική του τολμηρή πορεία - μια πορεία που οδηγεί περισσότερο στην κατάρρευση των Τούρκων, στη μόνιμη εγκαθίδρυση των ελευθεριών της Ελλάδας και στη δύναμη και τη φήμη σας. Λυπάμαι που βρίσκω σε κάθε μέρος μερικούς ανθρώπους, ακόμη και καλούς, υπέρ ενός ξένου βασιλιά. Λένε: «ένας υπό περιορισμό μονάρχης θα μας έδινε ασφάλεια και ελευθερία». Όσο για ένα περιορισμένο μονάρχη, τέτοιος δεν θα μπορούσε να υπάρξει.  Ένας βασιλιάς που θα μπορεί να επιβάλει ένοπλους και στρατιωτικούς, πρέπει να έχει απεριόριστη δύναμη. Πρέπει να είναι ένας τύραννος. Το πρώτο πράγμα που θα έκανε ένα τέτοιο τέρας, θα ήταν να δημιουργήσει μια πειθήνια δύναμη και το επόμενο θα ήταν να συντρίψει εκείνους τους πολεμιστές και τους ήρωες που είχαν σώσει τη χώρα τους από τους Τούρκους…...

           ……. Πώς αποφεύγονται αυτά τα κακά; Δεν ξέρω καμία ασφαλή πορεία, εκτός αυτής της δημιουργίας μιας ισχυρής και δίκαιης κυβέρνησης. Όλος ο εκβιασμός - όλη η υπερβολή οδηγεί σε φτώχεια, αναταραχές και δολοφονίες. Αν ήθελεν υπάρξει ένας  Έλληνας με ευρύ μυαλό και μεγάλη δύναμη, ο οποίος να έχει τη ψυχική καλοσύνη να επιζητεί το δημόσιο καλό, αυτός ο άντρας θα ανέλθει πιο πάνω από όλους τους συγχρόνους του. Θα σώσει τη χώρα του από τους Τούρκους και τη διχόνοια, και θ’ αφήσει κληρονομιά στα εκατομμύρια των επόμενων γενεών, τα δώρα της ελευθερίας».

          (The first object of the congress should be to ensure cooperation between Eastern and Western Greece and the islands: the second should be to obtain money for the purposes of the state, by persuading all the chiefs to deposit the revenues of their districts in the public coffers: the third should be to concert military operations. The capture of Lepanto might be effected for the small sum of 20,000 dollars. The passes of Thermopylae might be secured by four or five Martello towers and 100 men. And Negroponte and Karisto, if assailed by sea with three or four gun-boats, and by land by your valiant soldiers, must soon fall. The fourth and grand objects should be to put the laws and the constitution in force. To this end, good proclamations should be published; declaiming against disunion, faction, extortion, intrigue, and the neglect of all military exertion; and recommending well-concerted measures, the enforcement of a strong police and good laws, the appointment of able prefects, judges, &c…… I am convinced that your strong mind will take its own bold course —a course that most lead to the downfall of the Turks, to the permanent establishment of the liberties of Greece, and of your power and fame. I am sorry to find in every quarter some men and even good men, in favour of a foreign king. The say "a Limited monarch would give us security and freedom”.  As for a limited monarch, that could not be. A king that could put down armed and martial people must have unlimited power. Must be a tyrant. The first thing that such a monster would do, would be to establish a disciplined force and the next would be to crush those warriors and heroes who had rescued their country from the Turks……. How avoid these evils?  I know of no safe course but that of establishing a strong and just government. All extortion - all extravagance lead to poverty, to tumult and to assassinations. If there be any Greek with a vast mind  and possessing great power, who has the nobleness of soul to pursue the public good, that man will soar above all his contemporaries. He will save his country from Turks and faction, and entail on millions for ages to come, the blessings of liberty).

            Την επόμενη ημέρα (16 Μαρτίου ’24) ξαναγράφει στον Ανδρούτσο:   «Επιθυμώ να λάβω την έγκρισή σας για τη δημιουργία ενός ωφελιμιστικού συλλόγου στην Αθήνα. Προτείνω να επιλέξω τα μέλη του από τους πιο ενάρετους και ικανούς των κατοίκων της. Ο προτειθέμενος στόχος είναι η δημιουργία σχολείων, μουσείων, ιατρείων, γεωργικών και κηπευτικών συλλόγων - εν συντομία, όλα τα ιδρύματα που συνδέονται με την πρόοδο των χρήσιμων γνώσεων. Όταν σχηματιστεί αυτός ο ωφελιμιστικός σύλλογος, θα προσπαθήσω να προωθήσω παρόμοιους θεσμούς στο Ναύπλιο, την Τριπολιτσά και το Μεσολόγγι, και να τους φέρω σε επικοινωνία με όλους εκείνους τους συλλόγους που έχουν τις ίδιες αρχές σε άλλα μέρη του κόσμου.

           (Στη θέση ενός νέου ωφελιμιστικού συλλόγου, όπως πρότεινε ο Στάνχοπ, θα επαναδραστηριοποιηθεί, και θα ακμάσει τα έτη 1824 και 1825, η «Φιλόμουσος εταιρεία Αθηνών», η οποία είχε ιδρυθεί το 1813).

          Συνεπεία των φωτισμένων αισθημάτων που μου έχετε εκφράσει υπέρ ενός ελεύθερου Τύπου, έχω γράψει στο Ναύπλιο για να στείλουν μια πρέσα στην Αθήνα.  Έχω επίσης προσφέρει στον καθηγητή Ψύλλα 50 λίρες το χρόνο για να τον διευθύνει και να γράφει σ’ αυτόν. Η ευγενική συμπεριφορά σας προς τους Αθηναίους, προωθώντας τις δημόσιες συναντήσεις, αποδεικνύει ότι θεωρείτε την δημοσιότητα ως τη ψυχή της δικαιοσύνης. Θα πρέπει να κυριαρχήσει στη Γερουσία, στα δικαστήρια και, πάνω απ' όλα, στη διάδοση των ανθρώπινων ιδεών. Τα παραδείγματα της Αγγλίας, της Αμερικής και της Ελβετίας αποδεικνύουν την αποτελεσματικότητά της στην προώθηση της τάξης, της αρετής και της καλής διακυβέρνησης. Και εκείνα της Νότιας Αμερικής και της Ινδίας δείχνουν πόσο ασφαλής και πόσο χρήσιμος είναι ένας ελεύθερος Τύπος σε χώρες που είχαν καταδικασθεί σε αιώνες δεσποτισμού, και, όπως η Ελλάδα, αρχίζουν να αναβιώνουν από το σκότος και το πόνο, αναπνέοντας καθαρό αέρα της ελευθερίας.

           Ακολουθήστε, σας παρακαλώ, το παράδειγμα της Αμερικής, όπου η συμπεριφορά κάθε δημοσίου ανδρός είναι ανοιχτή σε ελεύθερη συζήτηση και όπου κυριαρχεί η ειρήνη και η τάξη. Ενεργήστε σωστά, και δεν έχετε τίποτα να φοβηθείτε από χίλιες πένες, ακόμα κι’ αν ήταν βουτηγμένες στη χολή και κατευθύνονταν από τα χέρια των εχθρών σας. Δράστε καλά, και θα έχετε λόγο και δικαιοσύνη, και τις καρδιές, τα μυαλά, και τα όπλα των Ελλήνων μαζί σας - φίλοι που είναι ανίκητοι. Είμαι φίλος σας».

             (Athens, March 16th, 1824. Dear General Odysseus, Ι am desirous of obtaining your sanction to the formation of a utilitarian society in Athens. I propose to select its members from the most virtuous and able of her citizens. The end proposed is the formation of schools, museums, dispensaries, agricultural and horticultural societies— in short, of all establishments connected with the advancement of useful knowledge. When this utilitarian society is formed I shall endeavour to promote similar institutions at Napoli, Tripolitza, and Missolonghi, and to put them in communication with all those societies which profess the same principles in other quarters of the world. In consequence of the enlightened sentiments which you have expressed to me in favour of a free press, I have written to Napoli to have a press sent to Athens. I have also offered Professor Psylas 50/. a-year to conduct and write for it. Your noble conduct towards the Athenians, in promoting public meetings, proves that you consider publicity as the soul of justice. It should prevail in the senate, in the courts of law, and, above all, in spreading the peoples' thoughts. The examples of England, of America, and of Switzerland prove its efficacy in promoting order, virtue, and good government; and those of South America and of India show how safe and how useful a free press is in countries which have been doomed to ages of despotism, and which, like Greece, are beginning to revive from faintness and from pain, by breathing the fresh air of liberty. Follow, I implore you, the example of America, where every public man's conduct is open to free discussion, and where peace and order ever prevail. Act well, and you have nothing to fear from a thousand pens, though they were dipped in gall and directed by the hands of your enemies. Act well, and you will have reason and justice, and the hearts, and the minds, and the arms of the Greeks with you —friends that are invincible. I am, your friend).

            Ο Στάνχοπ, στην από 21/3/1824 επιστολή του στο Κομιτάτο θα αναλύσει, σύντομα αλλά με μεγάλη οξυδέρκεια, την πολιτική κατάσταση στη χώρα μας:

            «Η Ελλάδα χωρίζεται σε ομάδες, οι οποίες καταγράφονται σε δύο μεγάλα κόμματα. Το ένα αποτελείται από τον Μαυροκορδάτο, τα νησιά, ένα μεγάλο μέρος του νομοθετικού σώματος, των προεστών και των πολιτών. Το άλλο αποτελείται από τον Υψηλάντη, Πετρόμπεη, Κολοκοτρώνη, και το κύριο μέρος του στρατού, κ.ά. Ο Οδυσσέας δηλώνει ουδετερότητα, αλλά κλίνει στο τελευταίο κόμμα. Ο Μαυροκορδάτος είναι καλός άνθρωπος, αλλά δεν κατορθώνει να είναι ευθύς. Τάσσεται, κρυφά, υπέρ μιας ήπιας μοναρχίας. — Ένα πράγμα, τόσο εύκολο να αποκτηθεί στην Ελλάδα, όσο και μια ήπια εξουσία τίγρεων. Οι οπαδοί της στοχεύουν σε διαφόρους, αλλά στοχεύουν καλά. Ο Υψηλάντης είναι, στο μυαλό και το σώμα, ένας οκνηρός άντρας, αλλά αθόρυβα έχει επιδείξει περισσότερη αρετή ως πολίτης από οποιονδήποτε άλλον άνθρωπο στην Ελλάδα. Το κόμμα του αποβλέπει σε στρατιωτική εξουσία και δημοκρατία. Εν ολίγοις, η επανάσταση έχει ομαδοποιήσει τους Έλληνες. Όμως, δεν έχω καμία αμφιβολία ότι η τάξη θα αποκατασταθεί, και ότι η ισχύς και η ελευθερία θα είναι το αποτέλεσμα».           

             (Greece is split into factions, which are enrolled into two great parties. The one consists of Mavrocordato, the islands, a large portion of the legislative body, of the Primates, and of the people. The other consists of Ipsilantiy, Petrombey, Colocotroni, and the principal part of the soldiery, &c. Odysseus professes neutrality, but leans to the latter party. Mavrocordato is a good man, but cannot go straight. He is, secretly, for a mild monarchy.—A thing as easy to be obtained in Greece as a mild tigerarchy. His followers mean differently, but mean well. Ipsilanti is, in mind and body, a slug, but still has shown more public virtue than any other man in Greece. His party are for military predominance and democracy. In short, the revolution has clubbed the Greeks. Still I have no doubt that order will be restored, and that strength and liberty will be the result).

   

Δημήτριος Υψηλάντης           Πέτρος Μαυρομιχάλης                      Θεόδωρος Κολοκοτρώνης 

                Ο Στάνχοπ θα ενδιαφερθεί και για τη μόνιμη εγκατάσταση (μετοικεσία) συμπατριωτών του στη χώρα μας.  Στην πιο πάνω επιστολή του στο Κομιτάτο θα δώσει κατάσταση με μέσες τιμές για αγορά γης και υπηρεσιών στην Αθήνα (Average price of Lands and Provisions at Athens).  «Η γη πρέπει να δίνει ένα όφελος από 10% στον αγοραστή. Ο φόρος επί της γης ανέρχεται σε 10% επί της αποδόσεως ετησίως. Ένα καλό σπίτι κοστίζει, ετησίως, από 500 έως 700 πιάστρα (γρόσια).

         1 γρόσι = 40 παράδες = 5 πέννες.  1 παράς = 3 άσπρα.  Ένα πουγγί λογιζόταν να περιέχει 500 γρόσια… Οι ισοδυναμίες των  νομισμάτων της εποχής ήσαν (περίπου):  1 χρυσή (Αγγλική) λύρα = 50 γρόσια. 1 δολάριο = 10 γρόσια.  1 τάλαρο 5-10 γρόσια. 1 φράγκο = 1,5 γρόσια.

            Ένα άλογο ιππασίας, από 150 έως 200 πιάστρα. Ένας βους 150 πιάστρα. Μια γελάδα 100 πιάστρα. Ένα πρόβατο 10 πιάστρα. Μια κατσίκα 8 πιάστρα. Ένα άντρας εργάτης/γεωργός ανά ημέρα 60 παράδες, μια γυναίκα 40 παράδες, ένα αγόρι 20 παράδες. Ένας άντρας υπηρέτης, με φαγητό κι’ ενδυμασία, μηνιαίως, 20 πιάστρα. Μια γυναίκα υπηρέτης, όπως πιο πριν. Σιτάρι, ανά οκά, 12 παράδες. Ψωμί, ανά οκά, 10 παράδες. Κριθάρι, ανά οκά, 12 παράδες. Βρώμη 6 παράδες. Ένα φορτίο αλόγου ξύλα 20 παράδες. Προβατίσιο κρέας, ανά οκά, 30 - 40 παράδες. Κατσικίσιο, ανά οκά, 30 - 40 παράδες. Βοδινό από 20 – 26 παράδες, ανά οκά. Μια γαλοπούλα, 6 πιάστρα. Μια χήνα, 4 πιάστρα. Μια πάπια, 2 πιάστρα. Κοτόπουλο, 50 παράδες. Μία πέρδικα 30 παράδες.  Μια μπεκάτσα 25 παράδες. Ένας λαγός 47 παράδες. Βούτυρο, ανά οκά, από 3 – 5 πιάστρα. Ζάχαρη, ανά οκά, 6 πιάστρα. Μέλι, από 60 – 70 παράδες. Κρασί, ανά οκά, από 12 - 18 παράδες. Γάλα, 18 παράδες, ανά οκά. Λάδι, ανά οκά, 60 παράδες. Ρούμι, ανά φιάλη, 100 παράδες. Ρακί, ανά οκά, 2 πιάστρα. Ρύζι, από26 - 40 παράδες, ανά οκά. Νέο τυρί αλατισμένο, 20 παράδες, ανά οκά. Παλαιό τυρί, χωρίς αλάτι, 40 παράδες, ανά οκά. Αυγά, 100-άδα, 6 πιάστρα. Αλάτι, 6 παράδες, ανά οκά. Σημείωση: 1 οκά ισοδυναμεί με 2 ½ πάουντ (λίτρα) Γαλλίας. 1 πιάστρο ισοδυναμεί με 5 πένες, 40 παράδες κάνουν ένα πιάστρο και 10 πιάστρα, ένα δολάριο».      

              Land should give a profit of from 10 per cent, to the purchaser. The land tax amounts to 10 per cent, of the produce yearly. A good house costs, yearly, from 500 to 700 piastres. A riding horse, from 150 to 200 piastres. — An ox, 150 piastres. — A cow, 100 piastres.—A sheep, 10 piastres. — A goat, 8 piastres.—A man labourer, per diem, 60 paras =7,1/2d—A woman, 40 paras=5d.—A boy, 20 paras=2,1/2d. —A man servant, with food and clothing, per month, 20 piastres. — A maid servant, ditto.—Wheat, per okr, 12 paras. —Bread, per okr, 10 paras.—Barley, per okr, 12 paras.—. Oats, 6 paras.—A horse load of wood, 20 paras.—Mutton, per okr, from 30 to 40 paras.—Goat, per okr, 25 to 30 paras.— Beef, from 20 to 26 paras, per okr.—A turkey, 6 piastres.— A goose, 4 piastres.—A duck, 2 piastres.— chicken, 50 paras.—A partridge, 30 paras.—A woodcock, 25 paras.—A hare, 47 paras.—Butter, per okr, from 3 to 5 piastres.—Sugar, per okr, 6 piastres.—Honey, from 60 to 70 paras.—Wine, per okr, from 12 to 18 paras.—Milk, 18 paras, per okr.—Oil, per okr, 60 paras.—Rum, per bottle, 100 paras.—Raki, per okr, 2 piastres.—Rice, from 26 to 40 paras, per okr.—New cheese, without salt, 20 paras, per okr. —Old cheese, without salt, 40 paras, per okr.—Eggs, per 100, 6 piastres.—Salt, 6 paras, per okr. N. B. An okr is equal to 2 1/2 pounds French. A piaster is equal to 5 pence; 40 paras make a piastre, and 10 piastres, 1 dollar.

          O Stanhope ενημερώνεται ότι ο κυβερνήτης της Αιγύπτου Μεχμέτ Αλή, ενώ ετοιμάζει στρατό και ναυτικό για να επέμβει στην Ελλάδα, παράλληλα θέλει να αναπτύσσει ανεξάρτητη πολιτική από την Πύλη, επίσης ότι η κατάσταση στην Αλβανία είναι έκρυθμη, οι Αλβανοί βρίσκονται στα πρόθυρα εμφύλιας διαμάχης.   Διαμηνύει, λοιπόν, στον J. Bowring  (24/3/1824):  «…… Θα προσπαθήσουμε, μέσω του μέσου του Τύπου, για να αποσυνδεθούν ο Mahomed Ali και οι Αλβανοί από τους Τούρκους»  (…… We shall endeavour, through the medium of the press, to detach Mahomed Ali and the Albanians from the Turks…..).

               Στις 28 Μαρτίου ’24, από την Αθήνα, γράφει άλλη μια βαρυσήμαντη επιστολή στον Οδυσσέα Ανδρούτσο:

            «…… Οι Έλληνες αγωνίζονται για την ανεξαρτησία τους και τις ελευθερίες τους. Δεν έχουν μόνο να απομακρύνουν τους Τούρκους από το έδαφος τους, αλλά πρέπει επίσης να αποτρέψουν την αποκατάσταση Τουρκικών αρχών διακυβέρνησης - του δεσποτισμού. Για το σκοπό αυτό είναι απαραίτητη μια συνταγματική δύναμη. Το αν αυτή η δύναμη θα πρέπει να αποτελείται από πειθαρχημένα ή άτακτα στρατεύματα είναι το ερώτημα που επιθυμείτε να απαντήσω. Η εμπειρία έχει αποδείξει ότι, παρά την παράλυση, αποτέλεσμα της τυραννίας, οι Έλληνες εξακολουθούν να είναι Έλληνες. Οι πολεμιστές χωρικοί έχοντας σπάσει τις αλυσίδες τους, έχουν πάρει φρούρια που είχαν θεωρηθεί σχεδόν απόρθητα και σε μια εκστρατεία καταστρέφουν 100.000 Τούρκους. Αυτοί είναι οι άντρες που έχουν θριαμβεύσει πάνω από την Οθωμανική αυτοκρατορία. Η εμπειρία έχει επίσης αποδείξει ότι ένα έθνος που εμπιστεύεται την υπεράσπισή του σε ξένους μισθοφόρους, υποθηκεύει την ελευθερία του στον πιο μεγάλο μελλοντικό κίνδυνο………

           Ποτέ μην αφήσετε τους Έλληνες να ανεχθούν έναν μόνιμο στρατό ή ξένα στρατεύματα, εκτός από εκπαιδευτές για την εκγύμναση  ή  την στρατιωτική επιστήμη. Οι αρχές ενός μισθοφορικού στρατού είναι ευθέως αντίθετες με αυτές της ελευθερίας και τα συμφέροντά τους έρχονται σε αντίθεση με τα καθήκοντά τους. Αντίθετα, αφήστε τους Έλληνες να ακολουθήσουν το παράδειγμα των καλύτερων ομόσπονδων Κοινοπολιτειών, - λέγε την  Ελβετία….. Μπορεί να ειπωθεί, ότι οι Έλληνες, αν και εξαιρετικοί ως παρτιζάνοι, μειονεκτούν στο να αντιμετωπίσουν πειθαρχημένους στρατιώτες στο πεδίο ή να αναλάβουν πολιορκίες. Τι πρέπει λοιπόν να γίνει; Οι Έλληνες διακινδυνεύουν τις ελευθερίες τους με τη χρησιμοποίηση μόνιμου στρατού ή την ανεξαρτησία τους με το να μην  χρησιμοποιούν κάποιον;  Κανένα από τα δυο.  Θα πρέπει να έχουν μια μικτή δύναμη, που να αποτελείται από άτακτα σώματα και μια πολιτοφυλακή. Η σύγχρονη ιστορία των Ελλήνων δείχνει τη δύναμη των παράτυπων στρατευμάτων τους και της ένοπλης αγροτιάς …….

           Οι Έλληνες θα πρέπει, επομένως, να ενσταλάξουν ένα πολεμικό πνεύμα στους ανθρώπους τους, και θα πρέπει να εκπαιδεύσουν τη νεολαία τους στα σχολεία τους σε στρατιωτική πειθαρχία. Ένα μέρος των Ελλήνων πρέπει να ασκηθεί όπως οι Ελβετικοί στρατοί. ένα μέρος αυτών θα πρέπει να παραμείνει όπως σήμερα· και ολόκληρο το έθνος πρέπει να είναι πάντοτε οπλισμένο, έτοιμο να προστατεύσει την περιουσία τους, τους ανθρώπους, τις ελευθερίες τους και τη χώρα.

 Υ.Γ. Εάν ένας ελέφαντας χτυπήσει ένα κλαδί στο οποίο υπάρχει μια κυψέλη, οι μέλισσες κάθονται πάνω του και τρέχει τρελά προς την καταστροφή.  Έτσι οι Τούρκοι, περιτριγυρισμένοι από τους Έλληνες, αφήνουν τα κεφάλια τους να χτυπηθούν χωρίς καμιά προσπάθεια».     

               (The Greeks are fighting for their independence and their liberties. They have not only to drive the Turks from their soil, but they have also to prevent the restoration of Turkish principles of government—of despotism. To this end a constitutional force is necessary. Whether this force should consist of disciplined or irregular troops is the question you have desired me to answer. Experience has demonstrated, that, in spite of the paralyzing effects of tyranny, the Greeks are still Greeks. Their martial peasantry have started from their chains, have taken fortresses that had been deemed almost impregnable, and have, in one campaign, destroyed 100,000 Turks. These are the men who have triumphed over the Ottoman empire. Experience has also demonstrated, that a nation which trusts her defence to foreign mercenaries, puts her freedom in the most imminent peril……. Never let the Greeks tolerate a standing army, or foreign troops, except as instructors of discipline or military science. The principles of a mercenary army are directly opposed to those of freedom, and their interests are at variance with their duties. Rather let the Greeks follow the example of the best confederate commonwealths,—say Switzerland……It may be said, that the Greeks, though excellent partizans, are unequal to cope with disciplined soldiers in the field, or to undertake sieges. What then is to be done?  Are the Greeks to endanger their liberties by employing a standing army, or their independence by not employing one? Neither. They should have a mixed force, consisting of irregulars and a militia. The modern history of the Greeks shows the strength of their irregular troops and armed peasantry…….. The Greeks should, therefore, instill a martial spirit into their people, and should have their youth instructed at their schools in military discipline. A portion of the Greeks should be exercised like the Swiss armies; a portion of them should remain as at present; and the whole nation should be, at all times, armed, ready to protect their property, their persons, their liberties, and their country.  P. S. If an elephant strikes a branch in which there is a hive, the bees settle on him and he runs madly on to destruction. So the Turks, beset by the Greeks, allow their heads to be struck off without an effort).

             O Stanhope, όπως λεπτομερειακά και τακτικά ενημερώνει τον γραμματέα του Φιλελληνικού Κομιτάτου του Λονδίνου Τζον Μπάουριγκ, έτσι λαμβάνει και από το Κομιτάτο οδηγίες για τη δράση του στην Ελλάδα. Χαρακτηριστική η πιο κάτω απαντητική επιστολή του προς τον Μπάουριγκ.

            «Προς:  J. BOWRING, ESQ.  Αθήνα, 30 Μαρτίου 1824.  Αγαπητέ μου Β.  Οι επιστολές σας της 18ης Νοεμβρίου και 15 Ιανουαρίου, με το πρακτικό της επιτροπής, που συνιστούσε συμφιλίωση με την ελληνική κυβέρνηση, ήρθε ασφαλώς στα χέρια μου χθες το απόγευμα. Είναι καθήκον μου να πράξω επ’ αυτών αμέσως. Προς τους αρχηγούς των διαφόρων κομμάτων του κράτους, επομένως, θα απευθύνω τις ακόλουθες επιστολές, με αντίγραφα της επιστολής της επιτροπής, η οποία στη συνέχεια θα δημοσιευτεί».   

             (TO J. BOWRING, ESQ. Athens, 30th March, 1824. My dear B. Your letters of the 18th November and 15th January last, with the minute of the Committee, recommending reconciliation to the Greek government, came safe to my hands yesterday evening. It is my duty to act upon them immediately. To the heads of the various parties in the state I shall, therefore, address the following letters, with copies of the Committee's dispatch, which will afterwards be published).

            Και ο Stanhope, ευθύς, θα απευθύνει επιστολές προς τον Υψηλάντη, τον Μαυροκορδάτο, τη γραμματεία της Ελληνικής κυβέρνησης και τον κυβερνήτη της Ύδρας. Παρακάτω οι επιστολές που έστειλε προς τον Μαυροκορδάτο και προς την Κυβέρνηση….

            «Προς Πρόεδρο ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟ.  Αθήνα, 30 Μαρτίου 1824.  Εξαίρετε Κύριε, σας παρακαλώ να δημοσιεύσετε το συνοδευτικό πρακτικό από την Επιτροπή του Λονδίνου, που συνιστά τη συμφιλίωση των Ελλήνων.  Θα πρέπει να υπάρχει μόνο ένα κόμμα μεταξύ των Ελλήνων·  Οι λογισμοί και τα κορμιά όλων πρέπει να αφοσιωθούν στην εκδίωξη των Τούρκων, στη θέσπιση του συντάγματος και των νόμων, καθώς και στην προστασία του ανθρώπου και της ιδιοκτησίας. Ελπίζω ότι θα πραγματοποιηθεί το συνέδριο στα Σάλωνα, με σκοπό τη λήψη συντονισμένων μέτρων καλής διακυβέρνησης και τη στρατιωτική συνεργασία στην Ανατολική και Δυτική Ελλάδα. Ο Οδυσσέας είναι αποφασισμένος να διακηρύξει τα ευγενή του αισθήματα, και να ενεργήσει γι’ αυτά με σθένος. Περιμένουμε με ανυπομονησία εκθέσεις από τα στρατεύματα σας στην Άρτα και τη Ναύπακτο. Είμαι ο φίλος σας, LS»

            (TO PRESIDENT MAVROCORDATO. Athens, 30th March, 1824. Excellent Sir, I beg of you to publish the accompanying minute from the London Committee, recommending reconciliation to the Greeks. There should be but one party among the Greeks; the minds and bodies of all should be devoted to the expulsion of the Turks, the establishment of the constitution and the laws, and the security of person and property. I hope that a congress will take place at Salona, for the purpose of concerting measures of good government and military co-operation in Eastern and Western Greece. Odysseus is resolved to proclaim his noble sentiments, and to act up to them with vigour. We anxiously await accounts from your armies at Arta and Lepanto. I am your friend, L. S.)  

              «Προς τη Γραμματεία της Ελληνικής  Κυβέρνησης. Αθήνα, 30 Μαρτίου 1824. Αξιότιμε Κύριε,  ΕΞΑΙΤΟΥΜΑΙ να θέσετε ενώπιον της Ελληνικής κυβερνήσεως και να δημοσιεύσετε τη συνοδευτική επιστολή της Επιτροπής του Λονδίνου, που συνιστά τη συμφιλίωση στους Έλληνες ηγέτες. Χωρίς ενότητα, η ανεξαρτησία και οι ελευθερίες σας όλα θα χαθούν. Υπάρχουν αυτοί που λένε ότι οι βλέψεις της Μεγάλης Βρετανίας είναι συμφεροντολογικές. Μερικοί ισχυρίζονται ότι επιθυμεί να αγοράσει τον Μορέα. Τώρα, και το θέτω με την καλή έννοια στους  εκπροσώπους του λαού, εάν ο ψυχωμένος Αλέξανδρος (Σημ.: εννοεί τον τσάρο της Ρωσίας), με τα εκατομμύρια των πειθαρχημένων και ανδρείων στρατευμάτων του, και υποστηριζόμενος από τους νικηφόρους Έλληνες, θα επικύρωνε ένα τέτοιο παζάρι. Πράγματι, από μια άποψη, οι συμπατριώτες μου είναι εγωιστές. Επιθυμούν να δουν την Ελλάδα μεγάλη και ελεύθερη: μεγάλη ώστε να ωφεληθούν από τη φιλοπονία και τον πλούτο της, και ελεύθερη όσο μπορεί οι αριθμοί των πολιτών να επιτρέψουν. Να αυξηθεί και να δώσει πρόσθετη ασφάλεια στις ελευθερίες της Αγγλίας. Όλες τις άλλες εγωιστικές απόψεις τις αρνούμαστε…….. Ελεύθεροι άντρες και ελεύθερη κυβέρνηση θα πρέπει να επιδιώκουν τη δημοσιότητα, γιατί οδηγεί στην αποσαφήνιση της αλήθειας.  Είμαι ο φίλος σας, L. S. ».

             (TO THE SECRETARY OF THE GREEK GOVERNMENT. Athens, 30th March, 1824. Excellent Sir, I REQUEST you to lay before the Greek government and to publish the accompanying letter from the London Committee, recommending reconciliation to the Greek leaders. Without union, your independence and liberties all will be lost. There are who say that the views of Great Britain are selfish. Some pretend that she wishes to purchase the Morea. Now I put it to the good sense of the representatives of the people whether the magnanimous Alexander, with his million of disciplined and valiant troops, and backed by the victorious Greeks, would sanction such a bargain. In one sense indeed, my countrymen are selfish. They wish to see Greece great and free: great that they may benefit by her industry and wealth, and free that the numbers of the enfranchised may. be augmented, and give additional security to the liberties of England. All other selfish views we disclaim………  Free men and free government should court publicity, because it leads to the elucidation of truth. I am your friend, L. S.)

            O Stanhope θα αγαπήσει την Αθήνα και τους ανθρώπους της και στις 31/3/1824 θα τους απευθύνει την ακόλουθη επιστολή: 

Αθήνα, του Πιερ Πετιέ 

            «Αθηναίοι, Η θερμή σας υποδοχή, η επιδοκιμασία σας στο έργο μου, η έκφραση της εκτίμησής σας και η επιθυμία σας να παραμείνω ανάμεσά σας και να σας βοηθήσω στις δυσκολίες σας, γέμισε την καρδιά μου με ευχαρίστηση. Στάλθηκα εδώ από την Ελληνική Επιτροπή για να προωθήσω τις ελευθερίες σας. Σε αυτό το ευγενές έργο με συνέδεσαν με τον Λόρδο Μπάιρον, είναι μια ένωση που μου δίδει αμέσως τιμή και με κάνει ασήμαντο. Η μόνη μου αξία έγκειται στο να έχω αισθανθεί και  ενεργήσει σαν Έλληνας. Έχω αποφύγει σχολαστικά να συνδεθώ με οποιαδήποτε φατρία. Δεν ξέρω κανέναν εχθρό, εκτός από τους Τούρκους, κανένα κόμμα, εκτός από το λαό της Ελλάδας - τους γενναίους στρατιώτες της, τους  τολμηρούς ναυτικούς της και την ενάρετη αγροτιά της.  Καμία αρχή, μόνον οι εκπρόσωποι του έθνους· και κανένας νόμος, έξω απ’ αυτόν που επιβάλλεται από το εξαιρετικό σύνταγμά σας.  Στην Αθήνα όλα τα συναισθήματά μου ικανοποιήθηκαν. Πρέπει να είναι νεκρή η ψυχή εκείνου που θα μπορούσε να παρατηρήσει τα απαράμιλλα ερείπια της, θα μπορούσε να στοχαστεί για το ένδοξο παρελθόν της και τα μακροχρόνια βάσανα της, θα μπορούσε να είναι μάρτυς στις προσπάθειές της να αναζωογονήσει  τις δημόσιες συνελεύσεις της, τις ελεύθερες εκλογές της, τους τολμηρούς αγορητές της, και τους στρατευμένους της πολίτες, και να μην αισθανθεί συγκινημένος  με την τρομερή ιστορία της και ευγνώμων στην Πρόνοια για την απελευθέρωσή της. Είμαι ο πιο αφοσιωμένος υπηρέτης σας, "L. S.").

                (Athenians, "Your warm reception, your approval of my conduct, the expression of your esteem, and your desire that I should remain among you and aid you in your difficulties, fill my heart with pleasure. "I was sent here by the Greek Committee to promote your liberties. In this noble work they associated me with Lord Byron, an alliance that at once sheds honour on me and dooms me to insignificance. My sole merit is in having felt and acted like a Greek. I have scrupulously avoided connecting myself with any faction. I know no enemy but the Turks, no party but the people of Greece—her valiant soldiers, her daring sailors, and her virtuous peasantry; no authorities but the representatives of the nation; and no law but that sanctioned by your excellent constitution. "At Athens all my feelings have been gratified. Dead must his soul be who could behold her matchless ruins, could reflect on her past glory and long sufferings, could witness her reviving efforts, her public assemblies, her free elections, her bold declaimers, and her martial citizens, and not feel moved at her awful story and thankful to Providence for her deliverance. "I deeply regret that the state of my health prevents my remaining in Greece during the hot weather».  I am your most devoted servant, "L. S.")

            Στην από 31/3/1824 επιστολή του ο Στάνχοπ, για πολλοστή φορά, περιγράφει στον Τζον Μπάουριγκ την πολιτική και στρατιωτική κατάσταση στη Ελλάδα, τις ατέλειωτες διενέξεις των Ελλήνων μεταξύ τους, τους πολιτικούς και στρατιωτικούς στόχους της μαχόμενης χώρας. Για τη δική του θέση απέναντι στους πολιτικούς διατείνεται: «….. Με τη θερμή προσήλωση μου στην Ελληνική υπόθεση, την απόφαση μου να αποφεύγω όλες τις φατρίες και την ανοιχτή συμπεριφορά μου, έχω αποκτήσει φίλους από όλες τις πλευρές…….».  (……. By my warm attachment to the Greek cause, my resolution in avoiding all factions, and my open conduct, I have gained friends on all sides…..)

            Ο Στάνχοπ επιδιώκει να αποσπάσει τους Αλβανούς από τους Τούρκους. «….. Οι Αλβανοί στη χώρα τους και στις φρουρές της Ελλάδας είναι δυσαρεστημένοι. Προσπαθούμε να τους μετακινήσουμε, θέτοντας μπρος στα μάτια τους μια λίστα με τις αδικίες στις οποίες έχουν καταδικαστεί κάτω από τη Τουρκική κυριαρχία, και συνιστώντας τους να γίνουν ανεξάρτητοι».

             Πάντα αισιόδοξος: «…… Γενικά, είμαι της γνώμης ότι η Ελλάδα θα σημειώσει μεγάλη πρόοδο, σε ό,τι  αφορά την πολιτική της κυβέρνηση φέτος, αλλά καμία στον στρατιωτικό της τομέα. Τα θεμέλια που έχουν τεθεί, υπέροχα πράγματα μπορεί να γίνουν το επόμενο έτος ….».   

               (The Albanians in their own country and in the garrisons of Greece are discontented. We are trying to move them by setting before their eyes a list of the grievances they are doomod to under Turkish rule, and recommending them to make themselves independent……….. Upon the whole I am of opinion that Greece will make great progress in her civil government this year, but none in her military career. The foundation laid, great things may be done next year……).

 2.2.5) Ο  L. Stanhope  στην  Ύδρα  (6 – 8/4/1824)

              Μετά την Αθήνα ο Στάνχοπ, 6 Απρίλη 1824, θα φθάσει στην Ύδρα, την έδρα της Ελληνικής ναυτοσύνης. Η Επανάσταση βρίσκει την Ύδρα κάτοχο αμύθητου πλούτου, κυρίως από το εμπόριο  σίτου κατά τους Ναπολεόντειους πολέμους. (βλ. σημείωση και στο κεφ.1.1).

     

Η σημαία της Ύδρας κατά την Επανάσταση                                 Ελληνικό μπρίκι (ή πάρων) του 1821 

 Ο Υδραίικος στόλος αριθμούσε 186 μικρά και μεγάλα πλοία συνολικής χωρητικότητας 27.736 τόνων και ήταν διπλάσιος από αυτόν των Σπετσών που διέθεταν ως δύναμη 64 πλοία συνολικά 15.907 τόνων. Τα Ψαρά διέθεταν 35 - 40 πλοία και η Κάσος 15. Τα πλοία της διέθετα πυροβόλα όπλα και οι ναύτες είχαν αποκτήσει και πολεμική εμπειρία λόγω των συχνών συγκρούσεων με πειρατές.  

              Στην Ύδρα ο Στάνχοπ συναντά αρνητικό κλίμα για το συνέδριο στα Σάλωνα. Όμως αυτός δεν παύει να νουθετεί, να ενθαρρύνει, να προτρέπει κλπ. προς κοινές δράσεις και δυο μέρες αργότερα, αναφορικά με το θέμα του εθνικού διχασμού, θα γράψει:

             «…. Εγώ πάντως απηύθυνα μια επιστολή στον Πάνο (Κολοκοτρώνη) γεμάτη απειλές και φιλοφρονήσεις……. Έχω τη καλή τύχη να τα ‘χω καλά και με τις δυο παρατάξεις……»   (They objected to the congress at Salona…..  ….I however addressed a letter to Pano full of threats and compliments….. Ι have the good fortune to be well with both parties……

                 Πάνος Κολοκοτρώνης (1800-1824), φρούραρχος του Ναυπλίου. Πρωτότοκος γιος του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και της Αικατερίνης Καρούτσου. Νυμφευμένος με την κόρη της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας. Στη κορύφωση του εμφύλιου σπαραγμού, θα δολοφονηθεί στις 3 Δεκεμβρίου του 1824, κοντά στο χωριό Παλλάντιο της Αρκαδίας, από τους κυβερνητικούς.

                Στις 9 Απριλίου 1824, ταξιδεύοντας προς την Αίγινα, στέλνει στους κατοίκους του νησιού επιστολή - διάγγελμα. «…….Αθηναίοι, (τους αποκαλεί “Αθηναίους”. Εκείνα τα χρόνια η Αίγινα φιλοξενεί χιλιάδες κατατρεγμένους από το δυνάστη πρόσφυγες από διάφορα μέρη) γνωρίζετε καλά, ότι ο σκοπός της κυβέρνησης είναι το δημόσιο αγαθό ή, με άλλα λόγια, το μεγαλύτερο καλό του μεγαλύτερου αριθμού.       (βλ. στην προμετωπίδα της εφημερίδας του τα «Ελληνικά Χρονικά»  το γνωμικό:  «Τα πλείω οφέλη τοις πλείοσι»). 

             Αυτό δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την απόλυτη ασφάλεια του προσώπου,  της περιουσίας και της υπολήψεως. Εάν αυτή η επιθυμητή κατάσταση δεν μπορεί να βρεθεί στην Ελλάδα, όπου ο λαός είναι τόσο ενάρετος, είναι επειδή ο μικρός αριθμός, που έχουν υφαρπάξει τις εξουσίες της κυβέρνησης, έχει αποβλέψει στο δικό του όφελος κατά προτεραιότητα σε σχέση με εκείνο της κοινότητας. Δεν αναφέρομαι σε κανένα κόμμα ειδικότερα, αλλά στους λίγους κυβερνώντες όλων των παρατάξεων. Για να διορθωθεί αυτή η κατάσταση των πραγμάτων, οι άνθρωποι πρέπει να προσφύγουν είτε στη σωματική βία είτε στο λόγο, και στον πλήρη έλεγχο της αλήθειας στις εγκληματικές ενέργειες, μέσω της πειστικής και επιβλητικής επιρροής ενός ελεύθερου Τύπου.

             Ο De Lolme  έχει καταδείξει καλά τη δύναμη του (δηλ. ενός ελεύθερου Τύπου) και έχει αποδείξει την υπεροχή του έναντι των μεγαλύτερων ισχυρών της γης.

             Ντε Λολμέ (Jean-Louis de Lolme or Delolme  (1740 – 1806)  Συγγραφέας συνταγματικών θεμάτων. Γεννήθηκε στην τότε ανεξάρτητη Δημοκρατία της Γενεύης, ενήλικας μετακόμισε στην Αγγλία και έγινε Βρετανός υπήκοος. Ο de Lolme υποστήριζε μια συνταγματική μορφή διακυβέρνησης που καθιερώνει την αρχή ότι η μοναρχία, η αριστοκρατία και η δημοκρατία πρέπει να ισορροπούνται μεταξύ τους. Εξήρε το στοιχείο της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας στο σύνταγμα, και προέτρεψε την επέκταση του δικαιώματος ψήφου. Το πιο διάσημο έργο του ήταν το “Constitution de l'Angleterre” (1771).  Το έργο του επηρέασε πολλούς από τους συντάκτες του συντάγματος - «Ιδρυτές-Πατέρες» (”Framers” - “Founding Fathers” or “Founders”) - των Ηνωμένων Πολιτειών .

            «Εάν», λέει, «σε μια αυτοκρατορία της Ανατολής, πρέπει να εξευρεθεί ένα καταφύγιο, το οποίο, σεβαστό από την αρχαία θρησκεία της χώρας, θα πρέπει να διασφαλίζει την ασφάλεια όλων όσων εκεί εκφράζουν τις απόψεις τους· εάν από ένα τέτοιο απαραβίαστο χώρο θα πρέπει να εκδίδονται έντυπα έγγραφα, τα οποία, με την τοποθέτηση μιας συγκεκριμένης σφραγίδας, θα αποκτούν έναν ίδιο τίτλο με το απαραβίαστο, και το οποίο, κατά τις καθημερινές τους εμφανίσεις, θα εξετάζει και θα σχολιάζει ελεύθερα τη συμπεριφορά των Καδίδων (δικαστών), των Πασάδων, των Βεζίρηδων, και του Σουλτάνου του ίδιου· Η αναπόφευκτη συνέπεια ενός τέτοιου συνδυασμού περιστάσεων θα ήταν η εγκαθίδρυση ελευθερίας».

            (Athenians, you are well aware, that the end of government is the public good, or, in other words, the greatest good of the greatest number. This cannot exist without perfect security of person, property, and reputation. If this desirable state of things cannot be found in Greece, where the people are so virtuous, it is because the small number, who have grasped the powers of government, have pursued their own advantage in preference to that of the community. I allude to no party in particular, but to the ruling few of all parties. To correct this state of things, the people must either have recourse to physical force or to reason, and the full exercise of truth upon criminal actions, through the persuasive and commanding influence of a free press.  De Lolme has well illustrated its power and demonstrated its superiority over the greatest of earthly potentates. “If”,  he says, "in an empire of the East, there should be found a sanctuary, which, venerable from the ancient religion of the country, should ensure the safety of all who should there utter their opinions;  if from such a sanctuary there should issue printed papers, which, by the affixing of a certain seal, should acquire an equal title to inviolability, and which, in their daily appearances, should freely examine and comment on the conduct of the Cadis, the Pachas, the Visirs, and the Sultan himself; the inevitable consequence of such a combination of circumstances would be the establishment of liberty”).

Το λιμάνι της Αίγινας

               Συντάσσει τότε και την πιο κάτω Αγγελία (Prospectus): «Οι Έλληνες, αποφασισμένοι να είναι ελεύθεροι, πρέπει να φωτιστούν. Αυτό θα επιτευχθεί καλύτερα ανοίγοντας τα κανάλια της γνώσης και τοποθετώντας στο μυαλό τους όλη τη νόηση του δέκατου ένατου αιώνα. Για το σκοπό αυτό, τίποτα δεν είναι τόσο ευνοϊκό όσο η ελεύθερη δημοσίευση των σκέψεων των ανθρώπων. Μερικοί πατριώτες, εντυπωσιασμένοι ζωηρά με αυτή την πεποίθηση, έχουν αναλάβει να διευθύνουν μια εφημερίδα, με τίτλο: “O EΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ”. Το σήμα που πρέπει να τεθεί ως πρόθεμα σε αυτήν είναι το εξής: "Η Δημοσιότητα είναι η Ψυχή της Δικαιοσύνης"». 

              ("The Greeks, resolved to be free, should be enlightened. This will be best effected by opening the channels of knowledge and placing before their minds all the intelligence of the nineteenth century. To this end nothing is so conducive as the unrestricted publication of men's thoughts. Some patriots, strongly impressed with this conviction, have undertaken to conduct a journal, to be entitled, THE ATHENS FREE PRESS. The motto to be prefixed to it is as follows: "Publicity is the Soul of Justice").

              Και επεξηγεί στη συνέχεια της αγγελίας του ο Στάνχοπ, τους βαθύτερους στόχους της αποστολής του στη χώρα μας:

            «Οι συντάκτες, επιλέγοντας αυτό το μότο, έχουν υποδηλώσει την τεράστια σημασία που αποδίδουν στη δημοσιότητα. Χωρίς αυτήν, οι άνθρωποι σίγουρα μένουν ανίδεοι για τις διαδικασίες της Γερουσίας, και ανίκανοι να κρίνουν τη συμπεριφορά των εκπροσώπων τους. Κρατούνται στο σκοτάδι σχετικά με τη διαχείριση των νόμων και τον χαρακτήρα των δικαστών τους· και ο πλούτος και τα έσοδα του έθνους, που είναι το προϊόν της εργασίας τους, μπορεί να αποσπαστεί απ’ αυτούς και να σπαταληθεί παραπέρα στην πολυτέλεια και τη διαφθορά. Μακράν ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να δίδεται δημοσιότητα σε όλες τις πράξεις είναι μέσω του Τύπου, επειδή αυτός αγκαλιάζει ολόκληρο το τομέα της διακυβέρνησης και δίνει στις ιδέες μας την ευρύτερη έκταση της κυκλοφορίας. Διακείμεθα φιλικά στην ελεύθερη συζήτηση και κατέχουμε ότι οι απόψεις, ακόμα και οι λανθασμένες, όταν συζητηθούν καλά και αφομοιωθούν, τείνουν στην αποτελεσματικότερη προαγωγή της αλήθειας. Καταχώρηση, ως εκ τούτου, θα δοθεί στον “Ελεύθερο Τύπο Των Αθηνών” σε κάθε καλογραμμένο άρθρο, ακόμα και σε αντίθεση με τις δικές μας απόψεις. Άνδρες όλων των κομμάτων αναγνωρίζουν ότι η αγροτιά και η μάζα των Ελλήνων είναι ενάρετες.

           Τώρα, η αρετή είναι το ουσιώδες χαρακτηριστικό των ελεύθερων ανθρώπων. Συνεπώς, θα διατηρήσουμε τις θεμελιώδεις αρχές του συντάγματος και της πολιτείας. Το δικαίωμα ψήφου επιθυμούμε να δούμε να επεκτείνεται με την ευρύτερη έννοια, όπως στην Αθήνα, και οι λειτουργοί του δημοσίου να επιλέγονται μεταξύ των πιο τίμιων, δραστήριων, ευφυών και φιλοπάτριδων από τους συμπολίτες μας. Υποστηρίζουμε ότι οι νόμοι πρέπει να είναι απλοί και περιεκτικοί. Και την δικαιοσύνη φανερά, γρήγορα και φθηνά παρεχόμενη. Θα παρακολουθούμε μ’ ένα άγρυπνο μάτι τη συμπεριφορά των δημόσιων λειτουργών μας, ιδίως των υπουργών, των δικαστών, των στρατηγών και των νομαρχών μας. Από την αρετή αυτών των μεγάλων αξιωματούχων του κράτους εξαρτάται η επιτυχία μας στον πόλεμο, και η επιβολή του συντάγματος και των νόμων».

              Θα προσπαθήσουμε να επιβάλουμε δικαιοσύνη στον στρατό και το ναυτικό μας, καταγράφοντας τις πράξεις τους. Χωρίς βοήθεια, έχουν θριαμβεύσει σε μια αυτοκρατορία που συχνά έχει υπερισχύσει επί ισχυρών κρατών της Ευρώπης και έχουν θεσπίσει στην Ελλάδα ένα ελεύθερο σύνταγμα. Τα κατορθώματα τους στέκουν απαράμιλλα, ακόμη και από εκείνα των μεγάλων προγόνων τους. Με τίποτα δεν μπορούν να συγκριθούν, παρά με την πραγμάτωση ενός επικού ποιήματος ή ενός ονείρου. Οι ξένοι θα παρακολουθούμε — τα λόγια τους, η μορφή τους, οι πράξεις τους, δεν θα μας ξεφύγουν. Εάν έρθουν εδώ (οι ξένοι) για να ραδιουργήσουν, θα εκτεθούν. Αν για να προωθήσουν τα συμφέροντά μας, θα τιμηθούν. Είμαστε υπέρ των ξένων εποίκων. Θα φέρουν μαζί τους κεφάλαιο, γνώση, βιομηχανία και πολιτισμό. Θα προωθήσουν τη γεωργία μας, τις κατασκευές και το εμπόριο, και μ’ αυτόν τον τρόπο, θα προωθήσουν τον πλούτο μας. Όλες οι προσπάθειές μας θα χρησιμοποιηθούν για την προώθηση της δημιουργίας μουσείων, γεωργικών, κηπευτικών και άλλων συλλόγων. Αλλά, πάνω απ' όλα, θα κατευθύνονται προς το σχηματισμό σχολείων και ενός σώματος εκπαιδευτών για τη διάχυση της εκπαίδευσης μεταξύ των ανθρώπων.

          Με όλη τη δύναμη του Τύπου, - μια δύναμη που πρέπει τελικά να επιβάλει αλήθεια και μια ενάρετη πορεία κυβέρνησης, θα προσπαθήσουμε να προωθήσουμε την ενότητα μεταξύ των Ελλήνων. Η διάσπαση παραλύει τις προσπάθειες της κυβέρνησής μας και των πολεμιστών μας. καταστρέφει τη γεωργία, το εμπόριο και την κύρος μας. και επιφέρει στον καλό λαό μας φτώχεια, ασθένειες, πείνα και θάνατο. Οι Τούρκοι θριαμβεύουν με τη διχόνοια μας, είναι η μόνη τους ελπίδα. Οι δεσπότες θριαμβεύουν στο διχασμό μας,  αυτός αφήνει τη χώρα μας ανοιχτή στη φιλαργυρία τους και στο πόθο για κυριαρχία τους, ίσως προς χρόνια σκοτεινής δουλείας, όπως εκείνα που οι πατέρες μας έχουν περάσει μέσα στο πόνο. Όσον αφορά την εξωτερική πολιτική, ευχόμαστε η Ελλάδα να παραμείνει σε φιλία με όλα τα έθνη, και να τα δούμε να ευημερούν, προκειμένου να επωφεληθούμε από την επικοινωνία τους»...…..

               (The editors, in selecting this motto, have implied the vast importance which they attach to publicity. Without it, the people must remain ignorant of the proceedings of the senate, and incapable of judging of the conduct of their representatives; they are kept in the dark concerning the administration of the laws and the character of their judges; and the wealth and the revenue of the nation, which is the produce of their labour, may be extorted from them and squandered away in luxury and corruption. By far the most effectual means of giving publicity to all acts is through the medium of the press, because it embraces the whole field of government, and gives to our ideas the widest extent of circulation. We are friendly to free discussion, and hold, that opinions, though erroneous, when well canvassed and digested, tend to the ultimate advancement of truth. Insertion will therefore be given in "The Athens Free Press" to every well written article, however at variance with our own opinions. Men of all parties acknowledge that the peasantry, and the mass of the Greeks, are virtuous. Now, virtue is the essential characteristic of a free people. We shall, therefore, maintain the fundamental principles of the constitution and the commonwealth. The elective franchise we desire to see extended in its widest sense, as at Athens, and the public functionaries selected from amongst the most honest, active, intelligent, and patriotic of our citizens. The laws, we contend, should be plain and comprehensive; and justice openly, speedily, and cheaply administered. We shall watch with a jealous eye the conduct of our public functionaries, especially of our ministers, judges, generals, and prefects. Upon the virtue of these great officers of state depend our success in war, and the enforcement of the constitution and the laws. We shall endeavour to do justice to our army and navy, by recording their acts. Unaided, they have triumphed over an empire that has often foiled the powerful states of Europe, and have established in Greece a free constitution. Their deeds stand unrivalled, even by those of their great ancestors. To nothing can they be compared, but to the realization of an epic poem, or of a dream. Foreigners we shall watch—their words, their looks, their actions, shall not escape us. If they come hither to intrigue, they shall be exposed; if to advance our interests, honoured. We are in favour of foreign settlers. They will bring with them capital, knowledge, industry, and civilization. They will advance our agriculture, manufactures, and commerce, and by so doing, they will promote our wealth. All our exertions shall be used to further the establishment of museums, of agricultural, horticultural, and other societies; but they shall, above all things, be directed towards the formation of schools, and of a body of instructors for the diffusion of education among the people. With all the power of the press,—a power that must ultimately enforce truth and a virtuous course of Government, we shall endeavour to promote union among the Greeks. Disunion paralyzes the efforts of our government and of our warriors; it ruins our agriculture, our commerce, and our credit; and it inflicts on our good people poverty, disease, starvation and death. Turks triumph in our disunion; it is their only hope. Despots triumph in our disunion; it lays our country open to their avarice and to their lust of domination; perhaps to ages of dark bondage, like those which our fathers have lingered through in anguish. With respect to foreign politics, we wish Greece to remain in amity with all nations, and to see them prosper, in order that we may benefit by their intercourse)……..

            «Το Athens Free Press θα βγαίνει δύο φορές την εβδομάδα. Η συνδρομή σε αυτό θα είναι τρία δολάρια ετησίως. Όσοι επιθυμούν να έχουν αυτό το περιοδικό παρακαλούνται να απευθυνθούν σε ‘μας. Δεδομένου ότι τα πλεονεκτήματα και η επιτυχία μιας εφημερίδας εξαρτώνται κυρίως από εκείνους που συνεισφέρουν τις σκέψεις και τη νοημοσύνη τους, οι συντάκτες ζητούν την ηθική βοήθεια όλων των καλά ενημερωμένων Ελλήνων για την προαγωγή της δέσμευσής τους. "Προτείνω να δώσω μία από τις λιθογραφικές πρέσες στο αντιπροσωπευτικό όργανο, και την άλλη στους Ψαριανούς. Απ’ όλα τα νησιά, τα Ψαρά λέγεται ότι έχουν την καλύτερη διοίκηση και την πιο ελεύθερη. Απ’ εκεί η ενημέρωση μπορεί να εξαπλωθεί πολύ - ακόμη και στην Τουρκία. Ελπίζω να επικοινωνήσω μαζί σας σύντομα μετά από αυτήν την επιστολή. Η υγεία μου είναι ασθενική και η δουλειά μου έχει σχεδόν τελειώσει».

              (The Athens Free Press' will be published twice every week. The subscription to it will be three dollars per annum. Those who wish to have this journal will be pleased to address themselves to. As the merits and success of a newspaper depend chiefly on those who contribute their thoughts and intelligence, the editors solicit the mental aid of all well-informed Greeks towards the furtherance of their undertaking. I propose to give one of the lithographic presses to the representative body, and the other to the Ipsariots. Of all the islands, Ipsara is said to be the best governed, and the freest. From it intelligence may be spread far—even to Turkey. I hope to reach you soon after this letter. My health is feeble, and my work is nearly finished).

 2.2.6)  Ο  L. Stanhope  στην   Άργοναυπλία  (9 – 14/4/1824)

            Στο Ναύπλιο, ο φρούραρχος του κάστρου Πάνος Κολοκοτρώνης του φέρθηκε ευγενικά και ο Στάνχοπ περιγράφει μακρά συνομιλία τους, παρευρίσκετο και ο Ανδρέας Μεταξάς. 

 

Ανάπλι:   Το φρούριο  "Παλαμήδι"   και   το  "Μπούρτζι"

             Ο Στάνχοπ είπε στον Πάνο Κ. ότι λανθασμένα κατάλαβε ότι οι εχθροί του (Πάνου), τον είχαν προδιαθέσει εναντίον του. Αντίθετα. Γι’ αυτόν (δηλ. τον Πάνο) είχαν μιλήσει επαινετικά και τον εντυπωσίασαν με την θετική τους άποψη για τα προσόντα του. Ο Στάνχοπ επίσης είπε ότι μόλις είχε δημοσιεύσει επιστολή στην (Υδραίικη) εφημερίδα «Ο φίλος του Νόμου», όπου υπερασπιζόταν την Αγγλία και τον εαυτό του από την κατηγορία ότι ήθελαν να αγοράσουν την Πελοπόννησο, και ότι τώρα αυτός ερχόταν μεταξύ αυτών που τον κατηγορούσαν προκειμένου να κριθεί……  

              Του είπε, επίσης, ότι ήταν ξένος, και ποτέ δεν θα επενέβαινε περισσότερο στις υποθέσεις τους, από ό,τι νομίζει ότι πρέπει να κάνει ένας Έλληνας για τις υποθέσεις της Αγγλίας.……… Τους είπε ότι ήταν τόσο ρηχός διπλωμάτης που ποτέ δεν μπόρεσε να βρει την πολιτική αιτία που διαίρεσε την Ελλάδα.  Είπαν ότι δεν υπήρχε καμία. Ο Πάνος του είπε ότι ήταν καλός φιλέλληνας. Απάντησε ότι δεν ήταν ούτε Έλληνας ούτε φιλέλληνας, γιατί δεν ανήκε σε καμία ομάδα, ίσως επειδή δεν τον ενδιέφερε να συμμορφώνεται. Ο Πάνος είπε ότι πίστευε ότι είχα επιζητήσει το πραγματικό μου ενδιαφέρον, γιατί είχα πετύχει το στόχο μου, που ικανοποίησε τη φιλοδοξία μου…….

              Και η συζήτηση με τον Πάνο Κολοκοτρώνη θα επεκταθεί και θα γίνει πιο ζωηρή, σαν περιλάβει τρέχοντα ζητήματα, όπου διαφαίνεται η επερχόμενη όξυνση της εμφύλιας διαίρεσης……

                (Pano Colocotroni behaved towards me with politeness. I said he was in error in conceiving that his enemies had prejudiced me against him. They had, on the contrary, spoken in his praise, and impressed me with a favourable opinion of his merits. I told him that I had just published a letter in the "Ami des Lois," in which I had defended England and myself against the charge of wishing to purchase the Morea, and was now come among my accusers to be judged……. I told them that I was a foreigner, and would never interfere more in their concerns than I thought a Greek should do in the affairs of England)…... I told them that I was so shallow a diplomatist that I had never been able to discover the political cause that divided Greece. They said that there was none. Pano said I was a good Philhellene. I replied that I was neither Greek nor Philhellene, for I belonged to no faction; perhaps it was because I had no interest to serve. Pano said he thought I had pursued my real interest; for I had gained my end, which had gratified my ambition…….).

              Ο Στάνχοπ θα συναντηθεί και θα διαθέσει χρόνο σε επαφές και με διάφορους άλλους εκπροσώπους του Έθνους. Τον ρωτούν σχετικά με το δάνειο……   

              «Είπα ότι είμαι της γνώμης ότι πρέπει να μένει στη Ζάκυνθο, υπό την ευθύνη ορισμένων επιτρόπων, και θα πρέπει να καταβληθεί μόνο σε μια αποτελεσματική κυβέρνηση. Στη συνέχεια, η διοίκηση θα πρέπει να το κρατά για την πληρωμή των στρατιωτών που πραγματικά εμπλέκονται στον πόλεμο. Θα πρέπει να περιορίσουν τον αριθμό των αξιωματικών και η κυβέρνηση πρέπει να διορίσει έναν έντιμο επίτροπο για να συνοδεύει κάθε στράτευμα, επί τω σκοπώ να έχει τον κατάλογο κάθε μήνα και να βάζει την αμοιβή στα χέρια κάθε στρατιώτη. Κανένα από τα ποσά δεν πρέπει να διατεθεί στην πληρωμή παλαιών χρεών. Εκείνοι αποδέχτηκαν αυτές τις προτάσεις και είπαν ότι θα ψηφίσουν σχετικό νόμο. Τους πρότρεψα να δημοσιεύσουν τις διαδικασίες τους».

                (They desired my advice concerning the loan. I said that I was of opinion that it should be placed at Zante, under the charge of certain commissioners, and should only be paid over to an effective government. The administration should then reserve it for the payment of the soldiers actually engaged in war. They should limit the number of officers, and the government should appoint an honest commissioner to accompany each army, for the purpose of calling the roll every month, and putting the pay into the hands of each soldier. None of the money should be devoted to the payment of old debts.  They approved of these suggestions, and said they would pass a law to that effect. I urged them to publish their proceedings).

          «Τους παρουσίασα το χειρόγραφο του κυρίου Μπένθαμ για την κυβέρνηση, παρατηρώντας ότι θα έπρεπε να προτιμούν τη βοήθειά του από εκείνη της Ιεράς Συμμαχίας, γιατί αν ακολουθήσουν τις αρχές του, θα γίνουν ελεύθεροι και ισχυροί, λαμβάνοντας υπόψη ότι, εάν αποδεχθούν την κούφια φιλία των δεσποτών, αν και στολισμένη με κορδέλες και χρυσές αλυσίδες, θα ξαναγυρίσουν σε μακρά και απέλπιδα δουλεία. Στη συνέχεια, η συνέλευση ψήφισε νόμο για να εμποδίσει την επανεκλογή όσων απουσίαζαν από τα καθήκοντά τους. και επίσης ένα διορισμό επιτρόπων για το δάνειο. Αυτό το σώμα φαίνεται να χωρίζεται σε τρία μέρη: περίπου δώδεκα που ανήκουν στην φατρία Κολοκοτρώνη. Οι υπόλοιποι είναι οι προεστοί, οι οποίοι είναι μάλλον εθισμένοι στις τουρκικές αρχές διακυβέρνησης, και οι δημοκρατικοί, που παίρνουν την Αγγλία, την Αμερική και την Ελβετία ως πρότυπα τους. Οι τελευταίες αντιλήψεις τώρα αρχίζουν να υπερτερούν….

               (I presented Mr. Bentham's manuscript on government to them, observing that they should prefer his aid to that of the Holy Alliance, for if they followed his maxims they would be free and powerful; whereas, if they accepted the hollow friendship of despots, though adorned with ribbons and golden chains, they must relapse into long and hopeless servitude. The assembly then passed a law to prevent those who had absented themselves from their duties from being re-elected; and also one appointing commissioners for the loan. This body appears to be divided into three parties: about twelve belonging to the Colocotroni faction; the rest are the Primates, who are rather addicted to Turkish principles of government, and the republicans, who take England, America, and Switzerland for their models. The latter feelings now begin to predominate…..).

               Στις 12/4/1824, σε επιστολή του προς τον γραμματέα του Νομοθετικού Σώματος (Στη περιοχή του Άργους βρίσκονταν η έδρα της κυβερνήσεως), επαναλαμβάνοντας τις γνωστές προς όλους παραινέσεις του, γράφει τα ακόλουθα:  

              «Η βελτίωση της ισχύος και της παιδείας των Ελλήνων, είναι η πρώτη επιθυμία της ψυχής μου. Για το σκοπό αυτό, είναι απαραίτητο οι εκπρόσωποι του να ανυψωθούν στο αρμόζον επίπεδο. Αντί αυτού, τα αυτιά μου πονάνε από τον ήχο μεμονωμένων ονομάτων, όπως Colocotroni, Mavrocordato, Byron, Ipsilanti, Metaxa, Stanhope, κλπ.  Κανείς δεν ακούει ποτέ τίποτα από τα ενάρετα και φωτισμένα μέλη του νομοθετικού σώματος. Αυτοί είναι καταδικασμένοι να ανέρχονται και να πέφτουν και να αναλώνουν τις προσπάθειές τους χωρίς σκοπό. και η συνέπεια είναι ότι αυτοί και ο λαός, αντί να είναι σχεδόν παντοδύναμοι, πολλοί να θεωρούνται σαν μηδενικά. Ποιος είναι ο λόγος; Είναι γιατί ούτε αυτοί ούτε ο λαός έχουν αναγνωρισιμότητα. Για να τους κάνετε γνωστούς και να θέσετε σε ισχύ το φιλελεύθερο σύνταγμά σας, απαιτείται δημοσιότητα.

           Το Βουλευτήριο σας πρέπει να είναι ορθάνοιχτο. Οι ομιλίες των μελών θα πρέπει να δημοσιεύονται.  Πώς αλλιώς μπορούν οι πολίτες να κρίνουν τη διαγωγή τους; Οι πράξεις τους πρέπει να εξωτερικεύονται, ειδάλλως ο λαός θα πρέπει να παραμείνει στη κατάσταση άγνοιας των νόμων του.  Πως πρέπει να γίνει αυτό;  Ας προωθηθεί ένα υπόμνημα των ομιλιών και των πράξεων στους εκδότες των εφημερίδων. Αφήστε τις εφημερίδες να σταλούν σε όλους τους Έπαρχους, με εντολή να διαδώσουν τις ειδήσεις που περιέχουν: αναμφίβολα οι συντάκτες, πρέπει να διαθέτουν  την εκτύπωση στο αρχικό κόστος. Και αφήστε το Μαυροκορδάτο να ζητά να αποκτήσει ένα από τα πιεστήρια στο Μεσολόγγι, για  χρήση απ’ τη κυβέρνηση. Εκτός αν κάποια τέτοια μέτρα ακολουθούν, οι χαρακτήρες του φιλελεύθερου σας συντάγματος μπορεί να παραμένουν, αλλά η διακυβέρνηση θα είναι στην πράξη ως Τουρκική. "Ζητώ συγχώρεση για την ελευθερία των παρατηρήσεών μου. Οι αξίες της ελληνικής πολιτείας δεν πρέπει να προσβάλλονται στην αλήθεια».

              ("To promote the strength and knowledge of the Greeks, is the first desire of my heart. To this end, it is necessary that their representatives should be raised to their proper elevation. Instead of this, my ears are pained with the sound of individual names,—of Colocotroni, Mavrocordato, Byron, Ipsilanti, Metaxa, Stanhope, &c. No one ever hears anything of the virtuous and enlightened members of the legislative body. They are doomed to rise and fall, and to expend their exertions to no purpose; and the consequence is, that they and the people, instead of being almost omnipotent, are considered as so many cyphers. What is the reason?  Why, because neither they nor the people are known. To make them known and to put your free constitution in force, publicity is necessary. Your house of assembly should be wide open; the speeches of the members should be published, how else can men judge of their conduct? Their acts should be spread abroad, or the people must remain ignorant of their laws. How is this to be done? Let a report of the speeches and acts be forwarded to the editors of newspapers. Let the newspapers be sent to all the Prefects, with an order for them to spread the intelligence which they contain: the editors would, no doubt, furnish the printing at prime cost. And let Mavrocordato be solicited to obtain one of the presses at Missolonghi, for the use of the government. Unless some such measures are pursued, the forms of your free constitution may remain, but the government will be, in practice, Turkish. "I solicit your pardon for the freedom of my remarks. The worthies of the Greek commonwealth must not be offended at truth. The elections take place next month.

              Στην από 12/4/1824 επιστολή του από τους Μύλους της Αργολίδας προς τον John Bowring, αφού περιγράφει τον τρόπο εκλογής των αντιπροσώπων των γενικών συνελεύσεων και αυτών που συγκροτούν τα δύο σώματα (νομοθετικό – εκτελεστικό), αναφέρεται, στο “ζέον” θέμα του δανείου, προβαίνει και σε μερικές (υπερ)αισιόδοξες εκτιμήσεις:

              «….Το νομοθετικό και το εκτελεστικά σώμα, όντως όλοι οι άνθρωποι, πιστεύουν ότι το δάνειο θα σώσει την Ελλάδα, εάν φτάσει εγκαίρως. Κάθε προπαρασκευαστικό μέτρο έχει ληφθεί για τη σωστή διάθεση των χρημάτων. Οι Έλληνες είναι προσεκτικοί για τα χρήματά τους, και καθόλου διατεθειμένοι να σπαταλήσουν τους πόρους του κράτους. Ο μόνος κίνδυνος είναι, ότι θα μπορούσε να πέσει στα χέρια μερικών ατόμων και να το σφετεριστούν για τα συγκεκριμένα συμφέροντά τους. Η παρούσα κρίση είναι ευνοϊκή. Η προτεινόμενη βοήθεια δεν θα μπορούσε να φτάσει σε προσφορότερο χρόνο. Αν είχε έρθει νωρίτερα, θα μπορούσε να είχε πέσει στα χέρια της στρατιωτικής ολιγαρχίας.  Επί του παρόντος, τα φρούρια τους πρόκειται να παραδοθούν στους συνταγματικούς, και η κυβέρνηση σημειώνει πρόοδο προς βελτίωση και ισχύ.

           Το δάνειο θα επιτρέψει στην Ελλάδα να προστατεύσει τα σύνορά της αυτό το χρόνο, το λαό της να δρέψει τους καρπούς της εργασίας του και την κυβέρνηση να εισπράξει τα έσοδα. Το επόμενο έτος, πιστεύω, θα είναι σε φάση να προωθηθούν μέσα στη χώρα του εχθρού. Προσπάθησα να πείσω την κυβέρνηση να ακολουθήσει το ακόλουθο σχέδιο στην επόμενη εκστρατεία. Θα πρέπει να έχουν τρία σώματα στη γραμμή των συνόρων τους. Ένα στις Θερμοπύλες για άμυνα. ένα στον Όλυμπο για να ανυψώσει τη χώρα και να καλέσει τον λαό σε όπλα, καθώς οι καρδιές τους είναι ήδη ενωμένες με τους Έλληνες. και ένα στα Άγραφα, για λόγους άμυνας. ή παρενόχλησης, αν καταφέρνανε να παρακινήσουν μια εξέγερση μεταξύ των Αλβανών».

              (….. The legislative and executive bodies, indeed all the people, think that the loan will save Greece, if it arrives in time. Every preparatory measure has been taken towards the proper disposal of the money. The Greeks are careful of their money, and not at all disposed to squander the resources of the state. The only danger is, that it should fall into the hands of a few individuals and be appropriated to their particular interests. The present crisis is favourable. The proffered aid could not arrive more opportunely. Had it come sooner, it might have fallen into the hands of the military oligarchs. At present, their fortresses are about to surrender to the constitutionalists, and the government makes progress towards improvement and strength. The loan will enable Greece to protect her frontier this year, her people to reap the fruits of their labour, and the government to collect the revenue. Next year they will, I trust, be in a state to march into the enemy's country. I have endeavoured to persuade the government to pursue the following plan in the ensuing campaign. They should have three corps on the line of their frontier. One at Thermopylae for defense; one at Olympus for raising the country and inviting the people to arms, as their hearts are already united with the Greeks; and one at Agrafa, for the purpose of defense; or of offence, if they should succeed in exciting an insurrection among the Albanians).

Το κάστρο του Άργους

           Από το Άργος, ο Στάνχοπ γράφει τις τελευταίες εντυπώσεις του, στην από 14/4/1824 επιστολή του προς τον J. Bowring, σχετικά με τη μεγάλη συζήτηση που γινόταν εκείνη τη περίοδο για το  πανελλήνιο συνέδριο, που σχεδίαζαν να πραγματοποιηθεί στα Σάλωνα (Άμφισσα):

           «….. το εκτελεστικό σώμα. Αυτοί αντιτάχθηκαν στο συνέδριο, είπαν ότι δεν εγκρίθηκε απ’ αυτούς, αλλά προωθήθηκε από τον Νέγρη, και τελικά προκλήθηκε από εμένα. Τους είπα, ότι το είχα ενθαρρύνει στο προσκλητήριο του Οδυσσέα, σε μια εποχή που η κυβέρνηση ήταν αδύναμη, και ότι στόχος του ήταν να σχηματίσει ένα ισχυρό συνασπισμό υπέρ καλής διακυβέρνησης και δυνατών προσπαθειών, και να αναγκάσει τον Μωριά να ενεργήσει σε παρόμοιες αρχές. Ρωτήθηκα γιατί έδωσα τη πρέσα στους Αθηναίους, αυτή που είχα υποσχεθεί στην κυβέρνηση. Τους είπα ότι η πρέσα, στο δρόμο προς την έδρα της κυβέρνησης, είχε κατασχεθεί στο Ναύπλιο. ότι γνωρίζοντας ότι ο Πάνος (Κολοκοτρώνης) δεν θα επέτρεπε να γυρίσει αυτή η βιαιοπραγία εις βάρος του, ειδικά επειδή πολλοί από την ομάδα του είχαν υποφέρει από αυτόν που ήταν εγκατεστημένος στο Μεσολόγγι (εννοεί τον Μαυροκορδάτο), το έδωσα στον λαό της Αθήνας και είχε απαιτηθεί στον Γκούρα, τον  Έπαρχο Λάμπρο, τον Σοφιανόπουλο και άλλους φίλους του Κολοκοτρώνη, να γράψουν στον Πάνο για να το παραδώσει. Με αυτό το τρόπο εξασφάλισα το πιεστήριο.

            Ο Γκούρας και ο Οδυσσέας είχαν με λόγια διαβεβαιώσει ότι (ο Τύπος) θα έπρεπε να είναι ελεύθερος και ο καθηγητής Ψύλλας, φίλος της κυβέρνησης και της ελευθερίας, δεσμεύτηκε να γράψει για αυτό. Λόγω της πιθανότητας περικυκλώσεως της Αθήνας, θα έπρεπε να στείλω την πρέσα προς το παρόν στην Αίγινα, του οποίου νησιού ο Έπαρχος βρίσκεται υπό την επιρροή της κυβέρνησης. Είπα, ότι αν αυτό το τέχνασμα δεν τους ικανοποιήσει, πρέπει να πάω στα Σάλονα, να παρακολουθήσω τους τακτικισμούς του Νέγρη και του Μαυροκορδάτου και να πασχίσω στο  μέλλον να γίνω πιο επιτήδειος. Χαμογέλασαν, ενέκριναν και μου έδωσαν τα μηνύματα τους. Το Άργος, όπως και όλες οι άλλες πόλεις της Ελλάδας, είναι ερειπωμένο. Κάλεσα τον Φλέσσα, (Γρηγόριος Δικαίος, γνωστός ως Παπαφλέσσας, 1788 –1825), αρχιμανδρίτη και υπουργό Εσωτερικών. Είναι ένας πανούργος άνθρωπος, ήταν ένας από τους οργανωτές της επανάστασης και έχει μεγάλη υπηρεσία ως στρατιώτης. Σχεδόν κάθε καπετάνιος έχει κάποιους ιερείς μεταξύ των στρατιωτών του, και διακρίνονται από τους άλλους μόνο από τα γένια τους.

           Ο αδερφός του Φλέσσα πολιορκεί την Τριπολιτσά….. εμφύλιος πόλεμος!  Το όνομά του είναι Νικήτας  (Φλέσσας).  Ένας άλλος στρατηγός με το ίδιο όνομα (ο Νικήτας Σταματελόπουλος, γνωστότερος ως Νικηταράς ο Τουρκοφάγος), και που φημίζεται για τη στρατιωτική του αρετή, βγήκε από την πόλη και τον θερμοπαρακάλεσε να μην βλάψει τους συντρόφους στρατιώτες του και τους πολίτες και δοκίμασε να τον αγκαλιάσει. Ο άλλος ήθελε να τον επαναφέρει στα καθήκοντά του, να παραδώσει την πόλη στην κυβέρνηση και να μην πλησιάσει, ειδάλλως θα του επιτίθετο. Και πάλι πλησίασε φιλικά. Ο σκληρός στρατιώτης τράβηξε το σπαθί του. Οι δύο “Νικήτες” πολέμησαν. Ο κυβερνητικός καπετάνιος τραυμάτισε τον φίλο του και μετά έκλαψε πάνω του και τον αγκάλιασε. Έλπισε να μεταδώσεις αυτή την ιπποτική συγκινητική ιστορία στις γερμανικές επιτροπές. Υπάρχουν συγγραφείς σε αυτήν τη χώρα, που θα το αναδεικνύανε σε ένα πέντε πράξεων δραματουργικό έργο, με χορωδίες.

              (…..the executive body. They objected to the congress, said that it was not sanctioned by them, but had been promoted by Negris, and finally brought about by me. I told them, that I had urged it at the solicitation of Odysseus, at a time when the government was feeble, and that its object was to form a strong league in favour of good government and vigorous exertions, and to force the Morea to act on similar principles. I was asked why I had given the press to the Athenians which I had promised to the government. I told them that the press, in its way to the seat of the government, had been seized at Napoli; that knowing that Pano would not allow this battery to be turned upon himself, especially as so many of his faction had been wounded by the one established at Missolonghi, I had given it to the people of Athens, and had prevailed upon Goorha, the Prefect Lambro, Sophianopulo, and other friends of Colocotroni, to write to Pano to deliver it up. By these means I had obtained the press; Goorha and Odysseus had pledged their words that it should be free, and Professor Psylas, a friend of the government and of liberty, was engaged to write for it. Owing to the probability of Athens being blockaded, I should send the press for the present to EAgina, the Prefect of which island is under the influence of the government. I said, that if this manoeuvre did not satisfy them, I must go to Salona, watch the tactics of Negris and Mavrocordato, and endeavour in future to be more skilful. They smiled, approved, and gave me their dispatches. Argos, like all the other towns of Greece, is in ruins. I called on Flesas, archimandrite and minister of the interior. He is a shrewd man, was one of the plotters of the revolution, and has served much as a soldier. Almost every captain has some priests among his soldiers, and they are only distinguished from the others by their beards. Flesas's brother is blockading Tripolitza. His name is Niketas.  Another general of the same name, and famed for his martial virtue, came out of the town and implored him not to injure his fellow soldiers and citizens, and attempted to embrace him. The other desired him to return to his duties, to give up the town to the government, and not to approach, or he would attack him. Again he approached in amity. The stern soldier drew his sword. The two Niketas fought. The government captain wounded his friend, and then wept over and embraced him. Pray communicate this chivalrous sentimental story to the German Committees. There are scribblers in that country that would make it up into a five-act drama, with choruses.

           Καθ’ οδόν προς τα Σάλωνα, στις 15/4/1824 περνά από την Κόρινθο:

 

Η Ακροκόρινθος

               «Στο δρόμο μου εδώ, συνάντησα μια μεγάλη αγέλη προβάτων. Ρώτησα σε ποιον ανήκαν, και μου είπαν, σε κάποιον Μαμάλαγκα, έναν πλούσιο Αγραφιώτη, ο οποίος είχε ξεκινήσει με 60.000 πρόβατα από το τόπο του, και είχε οδηγήσει το κοπάδι στο Μωριά. Τα μισά από τα πρόβατα είχαν συληθεί στο δρόμο. Η Κόρινθος βρίσκεται στην ίδια κατάσταση με το Άργος. Τα αρχαία και τα νεώτερα ερείπια παρέχουν μια αντίθεση με την οποία μπορούν να συγκριθούν τα αντίστοιχα χαρακτηριστικά της ελληνικής και της τουρκικής κυβέρνησης. Ο καπετάνιος της πόλης είναι Σέρβος.  Έχει 90 άνδρες είτε από τη χώρα του είτε από τη Βουλγαρία. Αυτοί οι στρατιώτες είναι γενναίοι. Έφυγαν από τον Οδυσσέα επειδή δεν μπορούσε να τους πληρώνει».

               (Πιθανόν, πρόκειται για τον Χατζή Χρήστο - Βούλγαρη (Κρίστε Ντάγκοβιτς, 1783 - 1856) τον Βούλγαρο αγωνιστή της Ελληνικής επανάστασης του 1821 και πολιτικό).

              (Corinth, April 15th. On my road hither, I met a large drove of sheep; I asked to whom they belonged, and was told, to one Mamalaga, a wealthy man of Agrafa, who had set off with 60,000 sheep from his own country, and had driven the flock to the Morea. Half of the sheep had been captured on the road. Corinth is in the same state as Argos. The ancient and modern ruins furnish a contrast by which the respective merits of the Greek and Turkish governments may be compared. The captain of the town is a Servian. He has 90 men either of his own country or of Bulgaria. These soldiers are brave. They left Odysseus because he could not pay them).

 2.2.7) Ο  L. Stanhope  στα  Σάλωνα  (16/4 – 3/5/1824)

Άμφισσα (Σάλωνα), Πιερ Πετιέ

              Ο Stanhope φθάνει στα Σάλωνα (την σημερινή Άμφισσα), το πρωί της 16^ης Απρίλη ’24 και γράφει:  «Έφτασα στα Σάλωνα σήμερα το πρωί. Τίποτα δεν μπορεί να ξεπερνά την ομορφιά και τον υπέροχο χαρακτήρα του τοπίου μεταξύ του κόλπου και αυτής της τοποθεσίας. Εκεί το μάτι αγκαλιάζει με μια ματιά την άγρια θάλασσα, μια κοιλάδα λουλουδιών, μια ελικοειδή ρεματιά και βουνά καλυμμένα με έλατα και σκεπασμένα με χιόνι.

           Έχω απογοητευτεί που δεν βρήκα τον Λόρδο Μπάιρον και τον Μαυροκορδάτο εδώ. Ο λόγος που αποδίδεται είναι μια συνωμοσία που λέγεται ότι έλαβε χώρα στο Μεσολόγγι, για να παραδώσει τον τόπο αυτό στους Τούρκους. Αυτό μπορεί να είναι η πραγματική αιτία, αλλά ο Μαυροκορδάτος ήταν πάντα αντίθετος να συναντήσει τον Οδυσσέα ή να επιτρέψει στον Λόρδο Μπάιρον να απομακρυνθεί από την έδρα της κυβέρνησής του. Αφού τελειώσει το συνέδριο, θα πάω στην Αίγινα, στην Αθήνα και στη συνέχεια στη Ζάκυνθο και την Αγγλία. Ο Γκούρας μόλις με ζήτησε. Είπε: "Λοιπόν, έχετε δει τώρα και τα δύο μέρη, τι πιστεύετε γι’ αυτά;" Απάντησα: "Οι καπεταναίοι σας είναι για λεηλασία και ελευθερία. Η κυβέρνηση είναι για τη τάξη και ένα ήπιο δεσποτισμό. Εγώ είμαι υπέρ και εναντίον και των δύο. Είμαι υπέρ της τάξης και της ελευθερίας".»

           Ο Οδυσσέας έφτασε εδώ χθες. Τον συνόδευε ο Νέγρης. Αυτός ο Νέγρης είναι ίσως ο πιο ευφυής άνθρωπος στην Ελλάδα. Είναι ένας τραχύς πολιτικός χωρίς καθήκοντα, και ισχυρίζεται ότι είναι δημοκρατικός. Αυτός, ο Μαυροκορδάτος, ο Οδυσσέας, και ο Σοφιανόπουλος, φημίζονται για τις πολιτικές μηχανορραφίες και τους τακτικισμούς τους.

           Θεόδωρος Νέγρης (Κωνσταντινούπολη, 1790 − Απεβίωσε στις 22 Νοεμβρίου 1824 από τύφο στο Ναύπλιο) Συμμετείχε στις προσωρινές κυβερνήσεις κατά την Επανάσταση του 1821. Είχε αξιόλογη μόρφωση. Ο χαρακτήρας του εξέφραζε το φαναριώτικο πρότυπο.

           Ούτε ο Λόρδος Μπάιρον ούτε ο Μαυροκορδάτος δεν έχουν φθάσει ακόμη. Ο Οδυσσέας έστειλε επιστολή στον τελευταίο, δηλώνοντας ότι οι πρόκριτοι συγκεντρώνονται στη Δυτική Ελλάδα για να τον συναντήσουν στο συνέδριο. Ο Μαυροκορδάτος, διαπιστώνοντας ότι η κυβέρνηση είναι ισχυρή, πιθανότατα θα δικαιολογήσει τον εαυτό του εκθέτοντας την ταραγμένη κατάσταση στο Μεσολόγγι, την οφειλόμενη στην  πλεκτάνη της παράδοσης του μέρους αυτού στους Τούρκους.

              (Salona, April 16th. I reached Salona this morning. Nothing can exceed the beauty and sublime character of the scenery between the gulf and this place. There the eye embraces at a glance the rude sea, a valley of flowers, a winding stream, and mountains covered with firs and topped with snow. I have been disappointed in not finding Lord Byron and Mavrocordato here. The reason assigned is a plot that is said to have taken place at Missolonghi, to deliver that place up to the Turks. This may be the real cause, but Mavrocordato was always averse to meeting Odysseus, or to allowing Lord Byron to quit the seat of his government. After the congress here is over, I shall proceed to AEgina, to Athens, and then to Zante, and England. Goorha has just called upon me. He said, "Well, you have now seen both parties, what do you think of them."  I replied, "Your Captains are for plunder and liberty. The government are for order and a mild despotism. I am for and against you both. I am for order and liberty." Odysseus arrived here yesterday: Negris accompanied him. This Negris is perhaps the cleverest fellow in Greece. He is a rugged statesmen out of employ, and professes to be a republican. He, Mavrocordato, Odysseus, and Sophianopulo, are famed for political intrigue and tactics. Neither Lord Byron nor Mavrocordato have yet arrived. Odysseus has despatched a letter to the latter, stating that the authorities in Western Greece are assembled to meet him in congress. Mavrocordato, finding that the government are strong, will probably excuse himself, by stating the troubled state of Missolonghi, owing to the conspiracy to deliver that place over to the Turks).

              Ο Stanhope, ο ουσιαστικός οργανωτής του Συνεδρίου των Σαλώνων, που σκοπό είχε τη συμφιλίωση όλων των παρατάξεων, θα βρεθεί στο επίκεντρο των αντιπαραθέσεων των Ελλήνων. Παρατηρητικός, προσεκτικά τους ακούει όλους. Στο λόγο του είναι διαλλακτικός, συναινετικός, προσέχει να μην προσβάλει κανέναν. Προπαγανδίζει ανοικτά τις φιλελεύθερες - δημοκρατικές ιδέες, αλλά και την υποχρέωση της δημοσιότητας όλων των απόψεων. Δεν παραλείπει να συμβουλεύει ενότητα, τήρηση του Συντάγματος και να νουθετεί την κάθε πλευρά.

           «Οι καπεταναίοι είναι γενικά ενάντια στο δάνειο. Λένε ότι θα λεηλατηθεί από το κυβερνητικό κόμμα. Το γεγονός είναι, φοβούνται ότι θα τους στερήσει τη δύναμη και τα μέσα απόκτησης πλούτου. Έχουν επίσης την αντίληψη ότι η κυβέρνηση είναι εχθρική προς τον στρατό, έτσι εγώ ζήτησα από την κυβέρνηση να βγάλει αυτή την εντύπωση, πληρώνοντας τους στρατιώτες τους και εφαρμόζοντας απέναντι τους αυστηρή δικαιοσύνη. επίσης, εκδίδοντας προκηρύξεις εναντίον εκείνων των καπεταναίων που δεν ακολουθούν αυτή τη σειρά. Πρέπει πάντα να θεωρείται ότι ένας στρατός αποτελείται από δύο κλάδους. εάν, επομένως, δεν μπορείτε να κερδίσετε τους αξιωματικούς, να κερδίσετε τους άντρες και θα καταστήσετε τους ηγέτες τους αδύναμους…… Μόλις ήρθα από μια συνεδρίαση. Ο Νέγρης, σε μια μακρά διπλωματική ομιλία, φάνηκε να προτείνει μια γενική συνέλευση. Αντιτάχθηκα σε μια ένοπλη συνέλευση. Στη συνέχεια ήθελε να δώσει στο συνέδριό μας αυτόν τον χαρακτήρα. Διαμαρτυρήθηκα εναντίον οποιουδήποτε μέτρου στο ελάχιστο αντισυνταγματικού. Μίλησε για μια ολιγαρχία που υπήρχε εδώ και ογδόντα χρόνια στον Μωριά.  

           Είπα ότι τώρα υπάρχουν δύο ολιγαρχίες εκεί, η μία των προεστών και η άλλη των στρατιωτικών αρχηγών. ότι ο τρόπος να σπάσει αυτή η κατάσταση ήταν να δοθεί βάρος στο λαό και τους εκπροσώπους του, και ότι η δημοσιότητα ήταν το μέσον με το οποίον θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί αυτό. Συνέστησα στον Οδυσσέα να προχωρήσει σε μια μεσαία πορεία μεταξύ των δύο φατριών, να θέσει σε ισχύ το σύνταγμα και να ενεργεί ως τμήμα ενός Ουάσιγκτον ή ενός Μπολιβάρ. Συμφώνησε να στείλει τον κ. Trelawny στον Λόρδο Μπάιρον, με σκοπό να πείσει τον ίδιο και τον Μαυροκορδάτο να συμμετάσχουν στο συνέδριο. Τότε ήθελα ο Οδυσσέας να παραγγείλει στον Ψύλλα να προχωρήσει στην Αίγινα και να θέσει τον Τύπο σε κίνηση. Είπε ότι θα ήθελε οι Αθηναίοι να εκλέξουν νέο δικαστή στη θέση του Ψύλλα και να τον στείλουν εκεί. Από τότε έστειλα τον βαρόνο Gilman σε αυτήν την αποστολή. Όλα εδώ αναπνέουν τα υψηλότερα αισθήματα ελευθερίας.….».

             (The captains are generally adverse to the loan. They say that it will be plundered by the government party. The fact is, they fear that it will deprive them of power and the means of acquiring wealth. They have a notion, too, that the government is hostile to the army, and I have solicited the government to remove this opinion, by paying their soldiers, and doing them strict justice; also, by issuing proclamations against those captains who do not pursue this course. It should always be considered that an army consists of two branches; if, therefore, you cannot gain the officers, gain the men, and you render their leaders impotent…… I have just come from a meeting. Negris, in a long diplomatic speech, seemed to recommend a general assembly. I objected to an armed assembly. He then wished to give our congress that character. I protested against any measure in the least degree unconstitutional. He talked of an oligarchy that had existed for eighty years in the Morea. I said that there now existed two oligarchies there, the one of the Primates, and the other of the military chiefs; that the way to break this power was by giving weight to the people and their representatives, and that publicity was the means by which this might be effected. I recommended to Odysseus to steer a middle course between both factions, to put the constitution in force, and to act the part of a Washington or a Bolivar. He agreed to send Mr. Trelawny to Lord Byron, for the purpose of persuading him and Mavrocordato to attend the congress. I then desired Odysseus to order Psylas to proceed to Aegina, and to put the press in motion. He said he would desire the Athenians to elect a new judge in the place of Psylas, and to send him thither. I have since despatched Baron Gilman on that mission. All here breathe the noblest sentiments of freedom.)

           Στις 19/4/1824 σημειώνει τα εξής άκρως ανησυχητικά: «….Ο λόρδος Μπάιρον είναι επικίνδυνα άρρωστος. Ο κόμης Gamba και ο Μαυροκορδάτος με θέλουν να έρθω στο Μεσολόγγι, αλλά έχω αναβάλει να το κάνω, επειδή είμαι ο ίδιος άρρωστος και γεμάτος θλίψη, έχοντας τώρα ακούσει πρώτη φορά περί του θανάτου της μητέρας μου……  * Ο κ. Parry (Βλ. κεφ.2.2.1, και κεφ.7)   πήγε περίπου με τα μάτια και τα χέρια του ψηλά, λέγοντας "Φρικτό, φρικτό!! σχηματίζεται συνωμοσία εναντίον της κυβέρνησης, και ένας Άγγλος (δηλ. L. S., ο ίδιος ο Λ. Στάνχοπ!) είναι επικεφαλής αυτής ".

              (Lord Byron is dangerously ill. Count Gamba and Mavrocordato have desired me to proceed to Missolonghi, but I have deferred doing so, being myself ill and full of grief, having now first heard of the death of my mother  * Mr. Parry went about with his eyes and hands up, saying " Horrible, horrible ! ! a conspiracy is formed against the government, and an Englishman (i.e. L. S.) is at the head of it.").

         Στις 21/4/1824 γράφει στον J. Bowring:  «…….Το συνέδριο έχει αρχίσει. Τα μέλη είχαν ελεύθερα επιλεγεί από τους κατοίκους των αντίστοιχων περιφερειών τους. Ακόμα, οι αρχηγοί Οδυσσέας, Πανουργιάς και Γκούρας ήταν παρόντες. Ο Νέγρης πρότεινε ότι η συνάντηση έπρεπε να αποφασίσει αν η κυβέρνηση στο Άργος είτε στη Τριπολιτσά ήταν η πραγματική κυβέρνηση. Μετά από μια μακρά συζήτηση αποφασίστηκε ομόφωνα ότι η πρώτη (δηλ. αυτή του Άργους και όχι της Τριπόλεως την οποίαν ήλεγχε ο Θ. Κολοκοτρώνης) ήταν η κυβέρνηση. Η επόμενη ερώτηση ήταν αυτή - Ποια είναι τα καλύτερα μέσα για να θέσουν σε ισχύ το σύνταγμα και τους νόμους;…….

            Παρ’ όλα τα εμπόδια, η πολιτική κυβέρνηση της Ελλάδας έχει σημειώσει, και θα συνεχίσει, μεγάλη πρόοδο κατά τη διάρκεια του τρέχοντος έτους. Η δημοσιότητα έχει καθιερωθεί. Το μοναρχικό και αριστοκρατικό έχουν δώσει τη θέση τους στο δημοκρατικό πνεύμα. Οι στρατιωτικοί αρχηγοί θα αναγκαστούν να σκύψουν προς το λαό. Το νομοθετικό όργανο πρέπει σύντομα να αρχίσει να γνωστοποιεί τις πράξεις του και να επιλαμβάνεται της υψηλής του θέσεως. Εν τω μεταξύ, το δάνειο θα επιτρέψει στην κυβέρνηση να ενισχύσει την εξουσία της και να ενεργοποιηθεί στα στρατιωτικά κατά την επόμενη εξόρμηση. Όταν τελειώσει αυτό, και οι Τούρκοι έχουν αποσυρθεί στους χειμερινούς τους τόπους, τότε θα είναι η ώρα για τους φίλους της ελευθερίας να προχωρήσουν και να κερδίσουν. Μόλις άκουσα ότι ο Κολοκοτρώνης παρέδωσε το Ναύπλιο και τη Τριπολιτσά».   

              Δύο οι πόλοι εξουσίας στην επαναστατημένη Ελλάδα από τα τέλη Νοεμβρίου 1823. Ο ένας με έδρα το Κρανίδι (Υδραίοι με επικεφαλής τον μεγάλό-καραβοκύρη Γεώργιο Κουντουριώτη) και ο άλλος με έδρα την Τριπολιτσά, με επικεφαλής τον Θ. Κολοκοτρώνη οι Μοραΐτες οπλαρχηγοί και κάποιοι προεστοί. Ο πρώτος συνασπισμός ήταν ο ισχυρότερος, και τελικά υπερίσχυσε, καθώς συσπείρωνε τους νησιώτες εφοπλιστές και κεφαλαιούχους, τους περισσότερους ρουμελιώτες οπλαρχηγούς, το μεγαλύτερο μέρος των Πελοποννησίων γαιοκτημόνων, τους Έλληνες του εξωτερικού και τους περισσότερους φιλέλληνες.

                   (The congress has commenced. The members were freely chosen by the people of their respective prefectures. Besides these, the chiefs Odysseus, Pannuria, and Goorha were present. Negris proposed that the meeting should decide whether the government at Argos or that at Tripolitza was the real government. After a long discussion it was resolved unanimously that the former was the government. The next question was this—-What are the best means of putting the constitution and the laws in force? .……. In spite of all obstacles, the civil government of Greece has made, and will still make, great progress during this year. Publicity has been established. The monarchical and aristocratical have given way to the democratical spirit. The military chiefs will be forced to bend to the people. The legislative body must soon begin to make known its acts and to take its high station. Meanwhile the loan will enable the government to support its authority and to act on the defensive during the ensuing campaign. When that is at an end, and the Turks have retired into their winter quarters, then will be the time for the friends of liberty to advance and conquer. I have just heard that the Golocotronis have surrendered Napoli and Tripolitza.).

Η κατάληψη του κάστρου των Σαλώνων, Louis Dupré

           Στις 28/4/1824 γράφει στον J. Bowring τα συμπεράσματα του για το συνέδριο των Σαλώνων:    «……Το συνέδριό μας συνεχίζεται αξιοθαύμαστα: τα ερωτήματα που συζητήθηκαν είναι:

1^ο) Ποια είναι η νόμιμη κυβέρνηση, αυτή της Τριπολιτζάς ή αυτή του Άργους.  

2^ο) Ποια είναι τα καλύτερα μέσα για να τεθεί σε ισχύ το σύνταγμα και οι νόμοι;

3^ο) Η κατάσταση του έθνους;

4^ο) Ποια είναι τα στρατιωτικά μέτρα που πρέπει να υιοθετηθούν; 

5^ο) Ποια είναι τα οικονομικά μέτρα που πρέπει να ληφθούν;  

Οι εργασίες του θα δημοσιευθούν και θα διαβιβαστούν στην Επιτροπή.

           Μόλις κάνω τις απαραίτητες ρυθμίσεις αναφορικά με το δάνειο  θα ξεκινήσω για την Αγγλία. Η φιλοδοξία μου θα με οδηγήσει να παραμείνω στην Ελλάδα, αλλά η υγεία και οι υποθέσεις μου καθιστούν την επιστροφή μου απαραίτητη….»

           ….. Έχει πληροφορηθεί ότι έχει διοριστεί ως ένας των τριών επιτρόπων του Ελληνικού δανείου. (Βλ. Κεφ. 2.2.10).

           (Our congress goes on admirably: the questions that have been discussed are, 1st, Which is the lawful government, that of Tripolitza or that of Argos?  2dly. What are the best means of putting the constitution and the laws in force? 3dly. The state of the nation? 4thly.  What are the military measures that should be adopted? 5thly. What are the financial measures that should be pursued?  Their proceedings will be all published and shall be forwarded to the Committee. As soon as I have made the necessary arrangements with respect to the loan I shall start for England. My ambition would lead me to remain in Greece, but my health and affairs render my return indispensable).

           Στην επόμενη, από 30/4/1824, επιστολή του προς τον J. Bowring, και ενώ αναφέρει και σχολιάζει διάφορες στρατιωτικού ενδιαφέροντος ειδήσεις, ένας ταχυδρόμος του οπλαρχηγού Ασημάκη Σκαλτσά, φέρνει από το Μεσολόγγι τη φοβερή είδηση του θανάτου του λόρδου Βύρωνα!

            «…… Αλλοίμονο! όλοι οι φόβοι μας πραγματώνονται. Η ψυχή του Μπάιρον έκανε την τελευταία της πτήση. Η Αγγλία έχει χάσει την πιο λαμπρή ιδιοφυΐα της - η Ελλάδα, τον ευγενέστερο φίλο της. Για να τους παρηγορήσει για την απώλεια, άφησε πίσω του τα έργα του υπέροχου πνεύματος του. Αν ο Μπάιρον είχε ελαττώματα, εξαργύρωσε επίσης αρετές - θυσίασε την άνεση, την περιουσία, την υγεία και τη ζωή του, για την υπόθεση ενός καταπιεσμένου έθνους. Ας είναι τιμημένη η μνήμη του!  Αν είχα τη διάθεση της στάχτης του, θα την εναπόθετα στο Ναό του Θησέα  ή  στον Παρθενώνα στην Αθήνα».

         (A courier has just arrived from the chief Scalza. Alas!  all our fears are realized. The soul of Byron has taken its last flight. England has lost her brightest genius—Greece her noblest friend. To console them for the loss, he has left behind the emanations of his splendid mind. If Byron had faults, he had redeeming virtues too—he sacrificed his comfort, fortune, health, and life, to the cause of an oppressed nation. Honoured be his memory! Had I the disposal of his ashes I would place them in the Temple of Theseus or in the Parthenon at Athens).

Λόρδος Βύρων

              Για να μείνει στην Ελλάδα η στάχτη από την αποτέφρωση του Μπάιρον, ο Στάνχοπ θα γράψει (στις 3/5/1824, από τα Σάλονα όπου ακόμα βρίσκεται) στον επιστήθιο φίλο του λόρδου Μπάιρον, τον κόμη Γκάμπα:  «…..Η Ελλάδα θρηνεί την απώλεια του φίλου της, Λόρδου Μπάιρον…….  Αν η συμβουλή μου μπορεί να έχει βάρος για σας, είναι ότι η στάχτη του πρέπει να εναποτεθεί στην Αθήνα, στο ναό του Θησέα, τώρα μια Χριστιανική Εκκλησία. Σίγουρα αυτή η επιθυμία είναι σύμφωνη με τα πρότερα αισθήματα του, με εκείνα της οικογένειάς του, και του λαού της Μεγάλης Βρετανίας».

                  (Greece mourns the loss of her friend, Lord Byron.…..If my counsel can have weight with you, it is that his ashes should be deposited at Athens, in the temple of Theseus, now a Christian church. Surely this wish is consonant with his former feelings, with those of his family, and of the people of Great Britain).

             Στις 4 Μαΐου 1824 ο Στάνχοπ απευθύνει προς τον αγαπημένο του δάσκαλο Τζέρεμι Μπένθαμ την παρακάτω σημαντική επιστολή (Ν^ο: 72 στο βιβλίο του), ενδεικτική του σκοπού και των αποτελεσμάτων της επισκέψεως του στη χώρα μας. Η επιστολή αυτή περιέχει τις σκέψεις και τις απόψεις του Στάνχοπ για την πολιτική κατάσταση της Ελλάδας, για πρόσωπα και γεγονότα, την παραθέτω ολόκληρη: 

            «Αγαπητέ μου κύριε Bentham, Επιθυμούσατε να σας γράψω. Συγγνώμη που καθυστέρησα τόσο πολύ στη συμμόρφωση με τις εντολές σας. Έχω παρουσιάσει το πολύτιμο χειρόγραφό σας στους εκπροσώπους του ελληνικού λαού. Το έλαβαν με εκφράσεις βαθιάς ευγνωμοσύνης, και μου υποσχέθηκαν ότι θα το συμβουλευόντουσαν όπως το σοφότερο μαντείο τους και θα ενεργούσαν ανάλογα. Ο κύριος Νέγρης, που είναι ο ικανότερος άντρας στην Ελλάδα, και επαγγέλλεται συνετές αρχές διακυβέρνησης, εργάζεται πάνω σε μια κωδικοποίηση των νόμων. Λέει, ότι για να το κάνει αποδεκτό στους ανθρώπους πρέπει να τους κάνει να πιστέψουν ότι πλαισιώνεται από το πρότυπο του βυζαντινού κώδικα. Απέρριψα αυτή τη μείξη και του είπα να διαβάσει τον Dumont  {André Dumont (1764-1838), Γάλλος κοινοβουλευτικός. Βλέπε κεφ. 2.2.2}.  Τότε μου ζήτησε να του επιτρέψω να αλληλογραφήσει με σας προσωπικά. Του υποσχέθηκα να λάβω το ελεύθερο αυτό, υπό την προϋπόθεση ότι θα ανταποκριθεί στις συμβουλές σας. Έδωσε τη συγκατάθεσή του και θα σας διαβιβάσω την επιστολή του. Όταν ο κώδικάς σας είναι έτοιμος, θα μπορούσε νομίζω να υιοθετηθεί αμέσως στην Ελλάδα. Τα έργα σας είναι γνωστά και θαυμάζονται εδώ από τους λίγους που είναι μορφωμένοι.

           Η κατάσταση στην Ελλάδα δεν μεταφέρεται εύκολα στο μυαλό ενός ξένου. Η κοινωνία απαρτίζεται από:

 1^ον τους προκρίτους, που στηρίζονται στην ολιγαρχία ή στις τουρκικές αρχές διακυβέρνησης.  2^ον τους καπεταναίους, οι οποίοι εκφράζουν δημοκρατικές αντιλήψεις, αλλά που, στην πραγματικότητα, πασχίζουν για εξουσία και διαρπαγή.  και τέλος, από τον λαό που έχει άμεμπτο χαρακτήρα, και φυσικά επιθυμεί να έχει την αρμόζουσα βαρύτητα στο σύνταγμα.

           Οι κάτοικοι της Πελοποννήσου βρίσκονται πολύ κάτω από την επήρεια των πολιτικών και στρατιωτικών ολιγαρχιών. Εκείνοι της Ανατολικής και Δυτικής Ελλάδας βρίσκονται κυρίως κάτω από τους καπετάνιους. Από αυτούς ο Οδυσσέας είναι ο πιο σημαντικός. Ο πατέρας του δεν υπέκυψε ποτέ στον τουρκικό ζυγό. ήταν ένας άνδρας ανυπότακτος και της κλεφτουριάς. Ο ίδιος ο Οδυσσέας μεγάλωσε κάτω από τον διάσημο τύραννο Αλί Πασά.  Είναι έξυπνος και φιλόδοξος, και έχει υποδυθεί τον τύραννο, αλλά τώρα πείστηκε ότι ο δρόμος προς τη δόξα και τον πλούτο βρίσκεται ακολουθώντας μια καλή κυβέρνηση. Επομένως, ακολουθεί αυτή τη πορεία και υποστηρίζει τον λαό και τη δημοκρατία. Ο Νέγρης, που κάποτε υπέγραψε την καταδίκη του σε θάνατο, είναι τώρα υπουργός του. Από τα νησιά,  Ύδρα και Σπέτσες βρίσκονται κάτω από την επιρροή ορισμένων πλούσιων ολιγαρχών, υποστηριζόμενων από τις λαϊκές μάζες, και τα Ψαρά είναι καθαρά δημοκρατικά.

          Τα κόμματα, μπορεί να ειπωθεί ότι, είναι τρία: 

1^ο/ Υπάρχει ο Μαυροκορδάτος, οι ολιγάρχες των νησιών, και μερικοί τέτοιοι από την Πελοπόννησο και το νομοθετικό σώμα. Αυτοί υποστηρίζουν την τάξη και ένα ήπιο δεσποτισμό, είτε υπό ξένο βασιλιά, είτε διαφορετικά. Αυτή η φατρία βρέθηκε ψηλά, αλλά πρέπει τώρα να αλλάξει τις αρχές της  ή να χάσει τη δύναμή της.

2^ο/ Υπάρχει ο Κολοκοτρώνης, και μερικοί από τους καπετάνιους, και μερικοί από τους ολιγάρχες του Μωριά, που είναι για δύναμη και διαρπαγή. Αυτό το κόμμα πηγαίνει προς τα κάτω με καλπασμό. Και, 3^ο/ Υπάρχει ο Υψηλάντης, ο Οδυσσέας, ο Νέγρης και το πλήθος (των ανθρώπων) που τώρα ξεκινούν να  ενστερνίζονται τις δημοκρατικές αντιλήψεις, διαπιστώνοντας ότι δεν μπορούν διαφορετικά να διατηρούν τη δύναμή τους.

           Τώρα το ερώτημα είναι, ποιο από αυτά τα κόμματα πρέπει να αγκαλιάσει ένας έντιμος άνθρωπος;  Όλοι έχουν σκοντάψει προσπαθώντας να αγκαλιάσουν το καλύτερο από αυτές τις κλίκες. Εγώ έχω ακολουθήσει μια άλλη πορεία, αποφεύγοντας προσεκτικά όλα αυτά. Ζωηρά τους έχω κρίνει όλους για τα ελαττώματα τους, όπως και το ίδιο ζωηρά τους επαίνεσα για τις καλές τους ενέργειες.   

            Αυτό για κάποιον που δεν έχει το δαιμόνιο πνεύμα για πολιτικές ίντριγκες, τακτικισμούς, ή αυτό που ονομάζεται διπλωματία, είναι η ασφαλέστερη πορεία. Τοποθετεί έναν άνθρωπο με άδηλη σκέψη σε ένα επίπεδο μαζί και ακόμη παραπάνω από έναν υψηλόβαθμο πολιτικό της σχολής του Gentz ή του Metternich.

               Friedrich von Gentz (1764 - 1832) Πρώσος στοχαστής (μαθητής του Kant), δημοσιογράφος, διπλωμάτης (σύμβουλος του πρίγκιπα Metternich). Παθιασμένος συγγραφέας, έγραψε θεμελιώδη έργα πολιτικής οικονομίας και ήταν, πάνω απ' όλα, ένας από τους κύριους παίκτες στο αντεπαναστατικό κίνημα, πιθανώς ο πιο δραστήριος αντίπαλος του Ναπολέοντα. Όπως ο Edmund Burke, ο Gentz ​​υποστήριξε την ιδέα πολιτικής που απορρίπτει τα ιδανικά του Διαφωτισμού για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη λαϊκή κυριαρχία, την ελευθερία και την ισότητα, ως μη ιστορικά και αντίθετα με τις αρχές της παράδοσης. Θεώρησε την παλιά μοναρχική τάξη εξαιρετικά άξια προστασίας, διότι εξασφάλιζε συνέχεια. Αναγνώρισε ότι η προώθηση της εκβιομηχάνισης θα έκανε την κατάσταση των κατώτερων τάξεων όλο και πιο αφόρητη. Με αυτό προέβλεψε την επανάσταση του 1848.

               Edmund Burke (1729 - 1797)  Ιρλανδός πολιτικός ηγέτης και εξέχων ρήτορας, συγγραφέας, θεωρητικός της πολιτικής επιστήμης και φιλόσοφος. Στην Αγγλία, υπήρξε για πολλά χρόνια βουλευτής της Βουλής των Κοινοτήτων με το κόμμα των Ουίγων. Ο Έντμουντ Μπερκ είχε υπερασπιστεί τους Άγγλους αποίκους της Βόρειας Αμερικής ενάντια στη μητρόπολη, ενώ αντιτάχθηκε στη Γαλλική Επανάσταση από την αρχή της. Θεωρείται ο πνευματικός πατέρας του συντηρητισμού. Επηρεασμένος από τον Αριστοτέλη, τον Κικέρωνα, τον Montesquieu, τον John Locke, τον David Hume κ.ά. Άσκησε μεγάλη επιρροή σε πολλούς φιλόσοφους, όπως ο Immanuel Kant. Αποτέλεσε σημαντικό πολιτικό πρότυπο του Τζων Κέυνς. (Για τον Μπερκ βλ. και κεφ.1.1).

Klemens von Metternich

          Klemens von Metternich (1773 – 1859) Αυστριακός διπλωμάτης. Από το 1809 υπουργός Εξωτερικών της Αυστριακής Αυτοκρατορίας και Καγκελάριος της από το 1821 μέχρι το 1848 που υπέβαλε την παραίτησή του, υπό την πίεση των φιλελεύθερων Επαναστάσεων στην Ευρώπη. Χαρακτηρίστηκε αυθεντία στη διπλωματία, κυριάρχησε επί των ευρωπαϊκών υποθέσεων για τρεις δεκαετίες. Υπήρξε ο κύριος εκφραστής της "διεθνούς νομιμότητας" και της "ισορροπίας της ισχύος". Αντιπαθούσε το φιλελευθερισμό και προσπάθησε να αποτρέψει τη διάλυση της Αυστριακής Αυτοκρατορίας, συντρίβοντας τις εθνικιστικές εξεγέρσεις στην αυστριακή βόρεια Ιταλία, και στη χώρα του χρησιμοποιώντας λογοκρισία και ένα ευρύ δίκτυο κατασκοπευτικών δικτύων για την καταστολή των ταραχών…….Τον Ιούνιο  1819, ο Μέτερνιχ θα πει στον πιο πάνω σύμβουλό του Φρ. Γκεντς:  «Σήμερα το μεγαλύτερο κακό - και επομένως το πιο άμεσο - είναι ο Τύπος».

          Η Ελλάδα και όλα τα νησιά είναι ήσυχα, με εξαίρεση δύο πόλεις, συγκεκριμένα το Ναύπλιο, το οποίον πολιορκείται από την κυβέρνηση (φρούραρχος του κάστρου τ’ Αναπλιού ο Πάνος Κολοκοτρώνης), και το Μεσολόγγι, το οποίο παρενοχλείτε από ένα σώμα Σουλιωτών, που παριστάνουν τους πραιτοριανούς. Ο πολιτισμός και η καλή κυβέρνηση κερδίζουν έδαφος, κυρίως μέσω των μέσων δημοσιότητας. Υπάρχει ένα μεγάλο απόθεμα αρετής στην Ελλάδα, αλλά αυτό μονοπωλείται από την αγροτιά. Αυτό που χρειάζεται περισσότερο είναι ένα καλό αντιπροσωπευτικό σώμα, μερικοί καλοί έπαρχοι, καλοί δικαστές και κρατικοί γραφείς. Δύο ή τρεις δραστήριοι και αποφασιστικοί Άγγλοι μπορεί να κάνουν ανυπολόγιστο καλό στην Ελλάδα, γιατί οι άνθρωποι είναι ανυπόμονοι να προκόψουν. Ο πόλεμος καθυστερεί, λόγω των διαφωνιών που επικρατούν μεταξύ των λίγων κυβερνώντων. Διαφορετικά θα μπορούσε εύκολα να τερματιστεί με τη βοήθεια του δανείου.

           Η Ανατολική και Δυτική Ελλάδα μπορεί να προστατευτεί με περίπου 12.000 άντρες. Παίρνοντας ένα από τα κάστρα στο στόμιο του Κορινθιακού κόλπου και περικυκλώνοντας την Πάτρα και τη Ναύπακτο με 1.000 άντρες τη καθεμία, αυτά τα φρούρια ενδέχεται να περισταλούν. Η Χαλκίδα μπορεί επίσης να παρθεί με αποκλεισμό. Κατά τη διάρκεια αυτών των επιχειρήσεων, οι κάτοικοι του Ολύμπου πρέπει να ενθαρρυνθούν για να ξεσηκωθούν στα νώτα των τουρκικών  στρατευμάτων. Μετά από μια αμυντική κινητοποίηση του καλοκαιριού, οι Έλληνες πρέπει να προχωρήσουν το χειμώνα και αιφνιδιάσουν και κερδίσουν.

          Οι κύριες προσπάθειες μου έχουν ως στόχο την προώθηση της εκπαίδευσης, της  δημοσιότητας, της ενότητας και του στρατιωτικού αγώνα, και προς τη συντριβή των ολιγαρχών, δίνοντας δύναμη στο ανθρώπους και ανυψώνοντας τον χαρακτήρα των εκπροσώπων τους. Εγώ ομολογώ ότι είμαι αισιόδοξος αναφορικά με την απόλυτη επιτυχία των Ελλήνων. Θεμελιώνω αυτή την άποψη πάνω στον ενάρετο χαρακτήρα των ανθρώπων, στη δύναμη της χώρας τους,  στο πολεμικό τους φρόνημα και στο ότι είναι όλοι αρματωμένοι, πάνω σε μεγάλο αριθμό μικρών αρχηγών, στην αιφνίδια άνοδο και πτώση των ηγετών τους, στην αγάπη που έχουν για τους προγόνους τους, τα συγκρουόμενα συμφέροντα των εχθρών τους και στην προσήλωση τους στο δικαίωμα ψήφου, ετήσια, καθολικά, με δημοσιότητα, κλπ.

Να με (εμπι)πιστεύετε πάντα,       Λ, Σ.      Υ. Γ. Θα είμαι στο Λονδίνο τον επόμενο Ιούλιο"».

              (LETTER LXXII.  TO JEREMY BENTHAM, ESQ. Salona, 4th May, 1824,  My dear Mr. Bentham, You desired me to write to you. Pardon my having so long delayed complying with your commands. I have presented your most valuable manuscript to the representatives of the Greek people. They received it with expressions of deep-felt gratitude, and promised me that they would consult it as their wisest oracle, and act accordingly. Monsieur Negris, who is the ablest man in Greece, and professes wise principles of government, is labouring at a code of laws. He says, that in order to make it palatable to the people he must make them believe that it is framed after the model of the Byzantine code. I condemned this quackery, and told him to read Dumont. He then desired me to put him in correspondence with yourself. I promised to take this liberty, provided he would act up to your advice. He consented, and I shall forward to you his letter. Were your code ready, it would, I think, be immediately adopted in Greece. Your works are known and admired here by the few who are educated.  The state of Greece is not easily conveyed to the mind of a foreigner. The society is formed, 1st of the Primates, who lean to oligarchy, or Turkish principles of government; 2dly, of the captains, who profess democratical notions, but who are, in reality, for power and plunder; and lastly, of the people, who are irreproachable in character, and of course desire to have a proper weight in the constitution. The people of the Peloponnesus are much under the influence of the civil and military oligarchies. Those of Eastern and Western Greece are chiefly under the captains. Of these Odysseus is the most influential. His father never bowed to the Turkish yoke; he was a freeman and a robber. Odysseus himself was brought up by the famous tyrant Ali Pacha. He is shrewd and ambitious, and has played the tyrant, but is now persuaded that the road to fame and wealth is by pursuing good government. He, therefore, follows this course, and supports the people and the republic. Negris, who once signed his sentence of death, is now his minister. Of the islands, Hydra and Spezia are under the influence of some rich oligarchs, supported by the rabble, and Ipsara is purely democratic.

            The parties may be said to be three, 1st, There is Mavrocordato, the oligarchs of the islands, and some of those of the Peloponnesus, and the legislative body. These are for order and a mild despotism, either under a foreign king, or otherwise. This faction stood high, but must now change its principles or lose its power. 2dly, There is Colocotroni, and some of the captains, and some of the oligarchs of the Morea, who are for power and plunder. This party is going down hill at a gallop. And, 3dly, there is Ipsilanti, Odysseus, Negris, and the mass who are now beginning to embrace republican notions, finding that they cannot otherwise maintain their power. Now the question is, which of these parties should an honest man embrace? All have stumbled by endeavouring to hug the best of these factions. I have pursued another course, cautiously avoiding them all. I have loudly rated all for their vices, and as loudly praised them for their good acts. This for one who has no genius for political intrigue, tactics, or what is called diplomacy, is the safest course. It places a man of a plain mind on a level with and even above a high-flying politician of the Gentz or Metternich school.

          Greece and all the islands are tranquil, with the exception of two towns, namely Napoli, which is blockaded by the government, and Missolonghi, which is disturbed by a body of Suliots, who play the pretorians. Civilization and good government are gaining ground, chiefly through the means of publicity. There is a great fund of virtue in Greece, but it is monopolized by the peasantry. What is most wanted is a good representative body, some good prefects, good judges, and public writers. Two or three active and strong minded Englishmen might do incalculable good in Greece, for the people are anxious to improve. The war lingers, owing to the dissensions which prevail among the ruling few; otherwise it might easily be put an end to with the assistance of the loan. Eastern and Westtern Greece may be defended with about 12,000 men. By taking one of the castles at the mouth of the Corinthian Gulf, and blockading Patras and Lepanto with 1,000 men each, these fortresses might be reduced. Negropont might also be taken by blockade. During these operations the people of Olympus should be encouraged to rise in rear of the Turkish armies. After a summer's defensive campaign, the Greeks should push on in the winter, and surprise and conquer. My principal exertions have been directed towards promoting education, publicity, union, and military exertion, and towards crushing the oligarchs, by giving power to the people and raising the character of their representatives. I confess that I am sanguine with respect to the ultimate success of the Greeks. I found this opinion on the virtuous character of the people, on the strength of their country, on their martial character and their being all armed, on the multiplicity of little chiefs, on the sudden rise and fall of their leaders, on the love they have for their ancestors, on the clashing interests of their enemies, and on their attachment to the elective franchise, annuality, universality, publicity, &c.    Believe me ever, &c.    L, S.   P. S. I shall be in London in July next.).

              Από τα Σάλωνα, στις 3 Μαΐου 1824, γράφει στο Εκτελεστικό (Ελληνική κυβέρνηση), με την ιδιότητα, πλέον, του επιτρόπου του Αγγλικού δανείου. Είναι ό ένας επίτροπος από τρείς που έχουν διοριστεί. Οι άλλοι είναι: ο λόρδος Βύρωνας, ο οποίος όμως στις 7/4/1824 απέθανε, και ο (μετά την άρνηση του διοικητή της Κεφαλονιάς συνταγματάρχη Charles James Napier)  συνταγματάρχης Thomas Gordon,  ο οποίος, από την Αγγλία όπου βρίσκεται, θα αρνηθεί, κι’ αυτός, να αναλάβει…..

           Thomas Gordon, (1788 - 1841) Βρετανός (Σκωτσέζος) συνταγματάρχης, ένας από τους πρώτους Ευρωπαίους εθελοντές που ήλθαν στην Ελλάδα κατά την Επανάσταση του 1821. O Γκόρντον ναύλωσε και εξόπλισε με δικά του έξοδα ένα πλοίο στη Μασσαλία, με το οποίο μετέφερε στην Ελλάδα φιλέλληνες και Έλληνες αγωνιστές. Έλαβε ενεργό μέρος στην πολιορκία της Τριπολιτσάς. Η δράση του στον επαναστατημένο Ελληνικό χώρο ήταν βραχεία: δύο ή τρεις μήνες το 1821 και ένα χρόνο περίπου μεταξύ 1826 και 1827. Έλαβε μέρος στις εχθροπραξίες του 1827 στην Καστέλα του Πειραιά. Τον Ιούλιο του 1827 γύρισε στη Σκωτία, επανήλθε στην Ελλάδα το 1828 και ως το  έως 1831, διενήργησε τις ανασκαφές στον Ναό της Ήρας, κοντά στο Άργος.

               Ο T. Γκόρντον έλαβε μέρος στην αλυσίδα των γεγονότων που οδήγησαν στη δολοφονία του κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια. Αμέσως μετά ο Γκόρντον επέστρεψε στη Σκωτία, όπου τελείωσε το βιβλίο του "History of the Greek revolution", το 1833. O Γκόρντον ήλθε και πάλι στην Ελλάδα το 1833 και εντάχθηκε στον ελληνικό στρατό. Αργότερα διορίστηκε πρόεδρος του Στρατοδικείου. Λόγω της κακής του υγείας, παραιτήθηκε τον Φεβρουάριο του 1839  και επέστρεψε στη Σκωτία.

              Η “Ιστορία τῆς Ελληνικής Επανάστασης” του στρατηγού Thomas Gordon, 3 τόμοι (Έκδοση: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα 2015),  χαρακτηρίζεται ως ένα από τα εγκυρότερα και σοβαρότερα έργα για την ελληνική επανάσταση διαθέτοντας σημαντικό σε έκταση υλικό και παρέχοντας ολοκληρωμένη, μετριοπαθή και αντικειμενική εικόνα, λόγω και της συμμετοχής του ίδιου σε προσωπικό επίπεδο. Το βιβλίο του έτυχε εξαρχής της γενικής αποδοχής και επηρέασε καταλυτικά ιστορικούς όπως οι Σπυρίδων Τρικούπης και Τζορτζ Φίνλεϊ.

             «Αξιότιμοι Κύριοι, έχω λάβει αυτήν τη στιγμή εντολές να προχωρήσω στη Ζάκυνθο, να παραλάβω το ελληνικό δάνειο, σε συνεννόηση με τον Συνταγματάρχη Γκόρντον και να εφαρμόσω τους όρους του. Σας παρακαλώ να στείλετε εκεί μερικούς ικανούς άντρες ως επιτρόπους για να αντιμετωπίζετε το θέμα με τους πληρεξουσίους από την Αγγλία. Το πρώτο μας καθήκον θα είναι να διαπιστώσουμε εάν υπάρχουν εύλογοι λόγοι να πιστεύουμε ότι το ελληνικό έθνος θα είναι σε θέση να τηρήσει τη σύμβασή του, πληρώνοντας τακτικά τους τόκους του δανείου.

            Από την ικανοποίηση των  εκπροσώπων της Αγγλίας σε αυτό το σημείο, εξαρτάται η παράδοση των χρημάτων. Πιστεύω ότι είναι απολύτως απαραίτητο να δώσετε μια προσεκτική βεβαίωση για την παρούσα κατάσταση της Ελλάδας, καθώς και έναν ακριβή απολογισμό του εισοδήματος και των δαπανών της κυβέρνησης, τόσο κατά την εποχή της τουρκικής διοίκησης όσο και από την έναρξη της επανάστασης έως την παρούσα στιγμή.

            Πρέπει να εξηγηθεί το σύστημα φορολογίας, το οποίο προτίθεται να υιοθετήσει η κυβέρνηση, καθώς και το σχέδιο που προτείνεται για τη διεξαγωγή του πολέμου τόσο στη ξηρά όσο και στη θάλασσα, και όλα τα έξοδα που απαιτούνται, ξεχωριστά, για κάθε κλάδο στρατιωτών και σκαφών. Οι Βρετανοί εκπρόσωποι πρέπει να είναι ενημερωμένοι αν θα δημιουργηθεί κυβέρνηση, η οποία θα ενώσει όλα τα στρατιωτικά, πολιτικά και εθνικά πλεονεκτήματα.

           Εάν οι αρχηγοί της Ελλάδας δεν αφήσουν στην άκρη τις προκαταλήψεις, το φθόνο και τις διαφωνίες τους, και δεν προσπαθήσουν να σχηματίσουν μια συνετή και ενάρετη ένωση όλων των κομμάτων, θα είναι αδύνατο να δημιουργηθεί στην Ελλάδα μια ισχυρή και μόνιμη κυβέρνηση. Κάνουν λάθος όσοι πιστεύουν διαφορετικά. Εάν δεν γίνει αυτό, η Ελλάδα θα παραμείνει σε κατάσταση αναρχίας.

            Από τη γέννα είμαι ένας ξένος για την Ελλάδα. αλλά ως άνθρωπος που έχει ασκηθεί να λαχταρά την ελευθερία και την ευτυχία της ανθρωπότητας, θα θεωρούσα, υπό τις παρούσες συνθήκες, τον εαυτό μου έναν  Έλληνα, και υπό αυτήν την ιδιότητα, θα σας συνιστούσα, κανένα άλλο σύστημα παρά το μοναδικό που σας έχω υποδείξει (εννοεί το “Δημοκρατικό” σύστημα διακυβέρνησης)  δεν πρέπει να επιδιωχθεί.  Εάν υιοθετηθεί οποιαδήποτε άλλη πορεία, κάθε Έλληνας θα μετανιώσει και θα μετανιώσει ανώφελα.  Λέστερ Στάνχοπ».

          (Excellent Sirs, I have this moment received orders to proceed to Zante, to receive the Greek loan, in company with Colonel Gordon, and to carry its conditions into effect. I request of you to send thither some able men as commissioners to treat upon the subject with the deputies from England. Our first duty will be to ascertain whether there are reasonable grounds to believe, that the Greek nation will be able to abide by her contract, by regularly paying the interest of the loan. Upon the deputies from England being satisfied upon this point, the delivery of the money depends. I think it highly necessary that you should give a careful statement of the present condition of Greece, as well as an exact account of the income and expenditure of the Government, both in the time of the Turkish administration and from the commencement of the insurrection until the present time. The system of taxation, which the government intends to adopt, must be explained, as well as the plan proposed for carrying on the war both by land and sea, and all expenses required, separately, for each division of soldiers and vessels. The English deputies must be informed whether a government will be established, which unites all military, political, and national benefits. If the chiefs of Greece will not lay aside their prejudices, their envy, and dissensions, and endeavour to form a wise and virtuous union of all parties, it will be impossible to establish in Greece a powerful and permanent government. They are wrong who think otherwise; unless this be done, Greece must remain in a state of anarchy. By birth I am a stranger to Greece; but as a man accustomed to hold dear the liberty and happiness of mankind, I would, in my present circumstances, consider myself a Greek, and in that character, I would admonish you, that no other system than the one I have pointed out should be pursued. Should any other course be adopted, every Greek will repent, and repent in vain. Leicester Stanhope).

 2.2.8) Ο  L. Stanhope  στα  Καλάβρυτα  (7/5/1824)

               Στις 5 Μαΐου 1824, στο δρόμο του από τα Σάλονα προς τη Ζάκυνθο όπου πρέπει να μεταβεί προκειμένου να επιμεληθεί τα του Ελληνικού δανείου, θα περάσει και από τα Καλάβρυτα, όπου θα συναντήσει, και θα καταγράψει την συνομιλία του με, τον εξέχοντα προεστό Ανδρέα Ζαΐμη.……Ανδρέας Ζαΐμης (1791-1840). Γεννήθηκε στην Κερπινή Καλαβρύτων, γιος του προεστού των Καλαβρύτων Ασημάκη Ζαΐμη που πρώτος σήκωσε το λάβαρο της επανάστασης στην Αγία Λαύρα στις 17 Μαρτίου 1821. Συμμετείχε στη περίφημη σύσκεψη της Βοστίτσας, και ήρθε σε έντονη λεκτική αντιπαράθεση με τον Παπαφλέσσα, αρνούμενος να πιστέψει τους αναληθείς (όπως αποδείχτηκε) ισχυρισμούς του για δήθεν εξασφαλισμένη Ρωσική βοήθεια στον επικείμενο Αγώνα. Από υψηλά πόστα συμμετείχε σε διάφορα κυβερνητικά σχήματα, τόσο στη διάρκεια της επανάστασης, όσο και μετά απ’ αυτήν, διατελέσας -αργότερα- και πρωθυπουργός της νεοσύστατης Ελλάδας. Παντρεύτηκε την Ελένη Δεληγιάννη, κόρη του προεστού των Λαγκαδίων, Ιωάννη Δεληγιάννη. Ο γιος του Θρασύβουλος και ο εγγονός του Αλέξανδρος διετέλεσαν επίσης πρωθυπουργοί….

- Ο Θρασύβουλος Ζαΐμης (1825-1880) πολιτικός, ο οποίος διετέλεσε σε δύο βραχείες περιόδους πρωθυπουργός της Ελλάδας, επίσης υπουργός και πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων.

- Ο Αλέξανδρος Ζαΐμης (1855-1936) τραπεζίτης και πολιτικός που κατά τη διάρκεια της πολιτικής του σταδιοδρομίας διετέλεσε οκτώ φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας, δύο φορές Πρόεδρος της Βουλής, πρόεδρος της Γερουσίας, Ύπατος Αρμοστής της Κρήτης, διαδεχόμενος τον παραιτηθέντα Πρίγκιπα Γεώργιο, καθώς και Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας. Είναι ο μόνος πολιτικός που κατέλαβε τόσα πολλά σημαντικά αξιώματα στην πολιτική σκηνή της σύγχρονης Ελλάδας.

                «Ο Ζαΐμης είναι ένας κραταιός προεστός και έχει την ευθύνη της Καλαμάτας και άλλων περιοχών. Είναι ένας ισχυρός κυβερνητικός άνδρας. Του μίλησα για την αναγκαιότητα της ενότητας και την αδυναμία διεξαγωγής πολέμου ενάντια στους καπετάνιους, τις φατρίες τους και τους Τούρκους. Αποκάλεσε τους πρώτους ληστές. Του είπα ότι η ληστεία και ακόμη και ο φόνος στον πόλεμο θεωρήθηκαν δικαιολογημένα και ότι με αυτά τα μέσα οι καπετάνιοι είχαν διατηρήσει ένα πολεμικό πνεύμα στο έθνος, το οποίο είχε σώσει τη στενάζουσα χώρα από τους Τούρκους. Ότι αυτές οι αδυναμίες πρέπει τώρα να εκλείψουν, δίνοντας εξουσία στον λαό, η οποία επρόκειτο να συντελεστεί με το σχηματισμό μιας πολιτοφυλακής, θέτοντας τους σε μια θέση άμυνας, δίνοντας βάρος στο νομοθετικό σώμα και μέσω της δημοσιότητας.

            Στη συνέχεια επιτέθηκα στη φατρία του ξένου βασιλιά και είπα ότι αυτοί ήταν χειρότεροι από ληστές, γιατί η προδοσία ήταν το χειρότερο των εγκλημάτων. Ο Ζαΐμης είπε ότι οι καπετάνιοι είχαν οδηγήσει τους ανθρώπους στη τρέλα και ότι τώρα αναζητούν στήριξη κάτω από ξένη βοήθεια και κάτω από ξένο μονάρχη. Παρατήρησα ότι αυτό ήταν φυσιολογικό. Ο υπολογισμός τους ήταν, ωστόσο, λανθασμένος. Ήταν αδύνατο ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να εξασφαλίσει στήριξη κάτω από ένα ξένο βασιλιά. Το πρώτο μέτρο ενός ξένου βασιλιά πρέπει να είναι να δημιουργήσει έναν εκτενές μόνιμο στράτευμα. Στη συνέχεια, πρέπει να προσπαθήσει να αφοπλίσει το λαό και να συντρίψει τους καπεταναίους. Θα έπαιρνε τα φρούρια τους, θα σάρωνε τα πεδία τους, αλλά αυτοί θα παρέμεναν ακόμη αυθέντες των βουνών.

            Για να το επιτύχει αυτό ακόμη, πρέπει να είναι απολυταρχικός. θα έπρεπε να περιφρουρεί τη ζωή του. Κάθε μέρος του σώματός του, όπου μια σφαίρα ή ένα στιλέτο θα μπορούσε να διαπεράσει, πρέπει να είναι απόδειξη. Πρέπει να περιβάλλεται από ξένους στρατιώτες, γιατί δεν θα μπορούσε να εμπιστευτεί τους παράφορους, τους απείθαρχους, τους ιδιότροπους και τους φιλοπάτριδες Έλληνες. Εν ολίγοις, ο ξένος βασιλιάς που θα κυβερνούσε την Ελλάδα πρέπει να είναι Σουλτάνος. Η ζωή του δεν θα ήταν ασφαλής ούτε για μια στιγμή. Θα ζούσε με πόνο και δεν θα του επιτρεπόταν να δραπετεύσει. Θα ορθωνόταν για να τον χαιρετίσουν, να τον αποδοκιμάσουν και να τον καταστρέψουν. Μετά τον αφανισμό ορισμένων από αυτούς τους διεστραμμένους τυράννους, η Ελλάδα θα εξακολουθούσε να είναι καταδικασμένη σε έναν φοβερό δεσποτισμό και ο λαός, εάν απαλλασσόταν από τους πολεμάρχους τους, θα υφίστατο μια χειρότερη μοίρα.

             Ο Ζαΐμης είπε, ότι ο Κολοκοτρώνης ήταν άνθρωπος που είχε εκπέσει. Είχε αποσυρθεί στο σπίτι του με μόνο δεκαπέντε άντρες. Ισχυρίστηκα ότι αυτό ήταν - μάλλον - μια απόδειξη της δύναμής του και ότι κανείς δεν τόλμησε να του επιτεθεί. Ο Λόντος, μέλος του εκτελεστικού οργάνου, είναι κυριολεκτικά πεθαμένος. Ο Ζαΐμης τον διαδέχεται και υπόσχεται ότι θα ενεργήσει βάσει των αρχών της συμφιλίωσης».

                 (Zaimi is a great primate, and has charge of Calamata and other districts. He is a strong government man. I talked to him about the necessity of union and the impossibility of carrying on a war against their captains, factions, and the Turks, He called the former robbers. I told him that robbery and even murder in war were considered justifiable, and that it was by these means that the captains had kept up a martial spirit in the nation, which had rescued their groaning country from the Turks. That these vices must now be put down, by giving power to the people, which was to be effected by forming a militia, by placing them in a posture of defence, by giving weight to the legislative body, and by publicity. I next attacked the foreign king faction, and said, they were worse than robbers, for treason was the worst of crimes. Zaimi said that the captains had driven the people mad, and that they now sought repose under foreign aid, and under a foreign monarch. I observed that this was natural. Their calculation was, however, erroneous. It was impossible that Greece should obtain repose under a foreign king. The first measure of a foreign king must be to embody an extensive standing army. He must then endeavour to disarm the people and to put down the captains. He would take their fortresses, he would sweep their plains, but they would still remain masters of the mountains. To effect even this, he must be despotic; he would have to guard his life ; every part of his body, where a ball or a dagger could penetrate, must be proof. He must be surrounded by foreign soldiers, for he could not trust to the passionate, the insubordinate, the capricious, and the patriotic Greeks. In short, the foreign king that would govern Greece must be a Sultan. His life would not be safe for one moment. He would live in pain and would not be allowed to escape. He would rise to be hailed, hooted, and destroyed After a number of these exotic tyrants had been cut up, Greece would still be doomed to a dreadful despotism, and the people, if relieved from their captains, would be subjected to a worse fate. Zaimi said, that Colocotroni was a fallen man. He had retired to his home with only fifteen men. I contended that this was rather a proof of his power, and that no one dared to attack him. Londos, a member of the executive body, is just dead. Zaimi succeeds him, and he promises that he will act on principles of reconciliation).

                                                

                                                               Ανδρέας Ζαΐμης                                               Γεώργιος Σισίνης

2.2.9) Ο  L. Stanhope  στη  Γαστούνη  (11/5/1824)

              Στις 11/5/1824 γράφει στον Μπάουριγκ, περαστικός από τη Γαστούνη:    «Ο Σισίνης  {Γεώργιος Σισίνης (1769-1831), πολιτικός και αγωνιστής, σημαίνων πρόκριτος της Γαστούνης}  είναι ο αρχηγός αυτής της πλούσιας περιοχής και της όλης πεδιάδας. Οι τρόποι και οι συνήθειες του, όπως αυτές όλων των ολιγαρχών του Μωριά, είναι Τούρκικοι. Περιβάλλονται από άχρηστους ανθρώπους - από κόλακες, πόρνες, στρατιώτες και υπηρέτες. και από βρωμιά, λάμψη και αθλιότητα. Η αντιμετώπιση αυτών των ελαττωμάτων και αυτής της μαλθακότητας πρέπει να είναι το έργο του χρόνου. ή μάλλον το αποτέλεσμα της εκπαίδευσης, με όργανο τα σχολεία και τη δημοσιότητα. Κοιτάζω επίσης τις ανδρικές στρατιωτικές συνήθειες τους και τη σχέση τους με τα ευρωπαϊκά έθνη, μέσω αυτών των Ελλήνων που εκπαιδεύονται στο εξωτερικό, και μέσω των εποίκων και των ταξιδιωτών που θα συρρέουν μεταξύ τους τους, όπως δείχνει η εξέλιξη τους. Ως συνήθως, με έχουν τιμήσει εδώ με εθιμοτυπικές επισκέψεις και ως συνήθως μπήκαν κατευθείαν σε θέματα δημόσιου ενδιαφέροντος.

                Ο πόλεμος, το δάνειο, οι εκλογές, το νομοθετικό σώμα, ο ξένος βασιλιάς, και  ληστρικές κλίκες, ο σχηματισμός μιας διοίκησης και μιας συνταγματικής δύναμης, υπήρξαν τα κύρια θέματα των συζητήσεων μας. Η πολιορκία της Πάτρας είναι ένα θέμα που παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον εδώ. Το ερώτημα είναι - Πώς να πάρεις το φρούριο;….. Ξεκινώ για τη Ζάκυνθο αύριο, και αφού έκανα όλα τις απαραίτητες ρυθμίσεις σχετικά με το δάνειο, εάν είναι δυνατόν θα προχωρήσω στην Αγγλία. Οι υποθέσεις σας θα διευθετηθούν από τον συνταγματάρχη Γκόρντον και τον καπετάνιο Μπλακιέρ, ίσως άτομα με πολύ καλύτερα προσόντα από  τον…… φίλο σας,  Λ. Σ.»

                     (Sissini is the captain of this rich district and of the whole plain. His manners and habits, like those of all the oligarchs of the Morea, are Turkish. They are surrounded by useless people;—by flatterers, harlots, soldiers, and servants; and by dirt, splendour, and misery. To counteract these vices and this effeminacy must be the work of time; or rather the effect of education, through the medium of schools and publicity. I also look to the masculine habits of their soldiery, and to their connexion with European nations, through those Greeks who are educated abroad, and through the settlers and travelers who will flock among

them, as means of their improvement. As usual, I have been honoured here with visits of ceremony; and as usual have at once entered upon matters of public interest. The war, the loan, the elections, the legislative body, the foreign king, and robber factions, the formation of an administration, and of a constitutional force, have been the principal subjects of our discourses. The siege of Patras is a topic of great interest here. The question is—How to take the fortress? …… I start for Zante to-morrow, and after having made all the necessary arrangements about the loan, I shall, if possible, proceed to England. Your affairs will be conducted by Colonel Gordon and Captain Blaquiere, perhaps persons far better qualified than…….. Your friend, L. S.)

2.2.10) Ο  L. Stanhope  στη  Ζάκυνθο -  Επίτροπος του δανείου   (12/5 – 2/6/1824)  

                   Ο τελευταίος σταθμός της περιοδείας του στην Ελλάδα είναι η Ζάκυνθος. Έρχεται στο Αγγλοκρατούμενο νησί με την σημαίνουσα ιδιότητα του διορισμένου επιτρόπου του Αγγλικού δανείου. Πρόκειται, να διαχειριστεί την παράδοση των χρημάτων της πρώτης δόσης του πρώτου Αγγλικού δανείου, που συνομολογήθηκε και συνυπογράφτηκε στο Λονδίνο στις 21/2.1824. (Για τα δάνεια του αγώνα της ανεξαρτησίας, βλ. κεφ.8.6).

              Απ’ εκεί, και με τη προοπτική της οριστικής αναχώρησης του από την Ελλάδα λόγω προβλημάτων υγείας, όπως ήδη από τα Σάλωνα είχε (προ)ειδοποιήσει, συνεχίζει επαφές και αλληλογραφία με διάφορους παράγοντες. Γράφει στον αδελφό του αείμνηστου αγωνιστή Μάρκου Μπότσαρη, Κωνσταντίνο Μπότσαρη: 

            «Ο Bentham, ο σοφότερος των νομομαθών, και ο μεγαλύτερος των λαϊκών ευεργετών, μου διεμήνυσε να στείλω στην Αγγλία, για εκπαίδευση με δικά του έξοδα, το γιο εκείνου του Έλληνα, του οποίου ο πατέρας έχει προσφέρει τις σημαντικότερες υπηρεσίες στην υπόθεση των ελευθεριών σας. Σας καλώ, ως εκ τούτου, να στείλετε σε αυτόν τον φίλο της Ελλάδας τον γιο του Μάρκο Μπότσαρη, "Είμαι ο φίλος σας, Λ. Σ."».  

            ("Bentham, the wisest of jurists, and the greatest of public benefactors, has directed me to send to England, for education at his expense, the son of that Greek whose father has rendered the most important services to the cause of your liberties. I call upon you, therefore, to send to this friend of Greece the son of Marco Bozzaris, "I am your friend, L. S.")

             Μάρκος Μπότσαρης (1790-1823) Από τις επιφανέστερες μορφές αγωνιστών του 1821. Γιός του Κίτσου Μπότσαρη (1754-1813), εγγονός του Γεώργιου Μπότσαρη (1719 - 1799), σπουδαίων οπλαρχηγών του Σουλίου. Ο Μάρκος Μπότσαρης, ανδρείος και ανιδιοτελής συνεισέφερε πολλά στον πόλεμο της ανεξαρτησίας μας, όμως σε μάχη στο Κεφαλόβρυσο του Καρπενησίου, 9 Αυγούστου 1823, έχασε τη ζωή του, στα 33 του χρόνια…….  Ο Μάρκος Μπότσαρης, σε ηλικία 19 ετών ενώ ζούσε στην Κέρκυρα, κατά παραγγελία του Πουκεβίλ  (και με τη βοήθεια μεγαλύτερων του Σουλιωτών) συνέγραψε ένα ελληνο-αρβανίτικο γλωσσάριο. Αποτελεί μάλιστα το πρώτο ελληνο-αρβανίτικο λεξικό. Η ονομασία του έργου αυτού όπου και ο ίδιος ο Μπότσαρης το επιγράφει έτσι είναι "Λεξικόν της Ρωμαϊκής και Αρβανητηκής Απλής". Έμεινε θρύλος στην ιστορία του ‘21, θεωρείται μεγάλος εθνικός ήρωας. 

Ο Μάρκος Μπότσαρης αποθνήσκει στο Καρπενήσι. Πέτερ φον Ες

Στον  Θεόδωρο Κολοκοτρώνη (13/5/1824) γράφει:

                                          

Του Καρλ  Κράτσαϊζεν            Θεόδωρος Κολοκοτρώνης                 Του Πιερ Πετιέ

             «Αγαπητέ στρατηγέ, ο Μπένθαμ, ο μεγάλος πολιτικός και φιλάνθρωπος πληροφορήθηκε από τον καπετάνιο Blaquiere, ότι έχετε έναν έξυπνο γιο, τον οποίο θέλετε να εκπαιδεύσετε στην Αγγλία. Κατόπιν αυτού, με συμβούλευσε να προσφερθώ να αναλάβω την πατρική εποπτεία των σπουδών του. Αρχικά, ήθελε να αναλάβω όλα τα έξοδα του ταξιδιού και της διδασκαλίας του γιου σας. αλλά από τότε που έμαθε ότι βρισκόσαστε κάτω από εύπορες περιστάσεις  (…… Πολλοί, και από τους ξένους όλοι, θεωρούσαν ότι ο Κολοκοτρώνης, ήταν πάμπλουτος…..),  μου έχει δώσει εντολή να αναφέρω, ότι το σύνολο της δαπάνης της εκπαίδευσής του, κλπ. με εξαίρεση τα ρούχα του, θα ανέρχεται μόνο σε πενήντα λίρες ετησίως. Το αγόρι που θα σταλεί στη Ζάκυνθο, θα το πάρω μαζί μου στην Αγγλία· ή, εάν φύγω πριν από την άφιξή του, μπορεί να τεθεί υπό την ευθύνη του κ. S. Barff  (του τραπεζίτη της Ζακύνθου), με τα απαραίτητα χρήματα για να πληρώσει τα έξοδα του ταξιδιού του.  Στη συνέχεια θα σταλεί υπό την κατάλληλη φροντίδα στον κ. Bentham, και από εκεί σε ένα σχολείο, όπου θα αντιμετωπιστεί, όπως εάν ήταν υπό την επίβλεψη του πατέρα και της μητέρας του. Είμαι, o πιο αφοσιωμένος σας, L. S. ».

                ("Dear General, "Bentham, the great civilian and philanthropist has learnt from Capt. Blaquiere, that you have a clever son, whom you wish to have educated in England. He has, in consequence, directed me to offer to undertake the paternal superintendence of his studies. In the first instance, he desired me to defray all the expenses of your son's voyage and instruction; but having since learnt that you are in affluent circumstances, he has instructed me to mention, that the whole expense of his education, &c. with the exception of his clothes, will amount to only fifty pounds yearly. "The boy being sent to Zante, I will take him with me to England; or, should I be gone before his arrival, he may be placed under Mr. S. Barff's charge, with the money necessary to pay the expense of his voyage. He will then be sent under proper care to Mr. Bentham, and thence to a school, where he will be treated as well as if he were under the superintendence of his father and mother. "I am, "Your most devoted, "L. S.")

            Σχετικά, σε επιστολή του στον Μπάουριγκ σημειώνει: «Αισθάνθηκα ικανοποίηση που είχα τη δυνατότητα να κάνω μια τέτοια προσφορά στον Κολοκοτρώνη, επειδή είναι ο καλύτερος στρατηγός στην Ελλάδα, και οι διασυνδέσεις του περιλαμβάνουν τις πιο ισχυρές οικογένειες. Το αποτέλεσμα, επομένως, θα είναι εξαιρετικό. Θα τείνει να συμφιλιώσει τις φατρίες και να θέσει τη δύναμη του πλούτου υπό την καθοδήγηση της γνώσης και, πιθανώς, της αρετής».  

             (I was delighted at having it in my power to make such an offer to Colocotroni, because he is the best general in Greece, and his connexions consist of the most powerful families. The effect, therefore, will be excellent. It will tend to conciliate the factions, and to place the power of wealth under the guidance of knowledge, and, probably, of virtue).

             Για τον γιό του Θ. Κολοκοτρώνη δεν προσφέρθηκε εκπαίδευση με πλήρη έξοδα των Άγγλων, όπως για το γιό του Μάρκου Μπότσαρη, κι’ αυτό γιατί, όπως σημειώσαμε και παραπάνω, οι Κολοκοτρωναίοι νομίζονταν πάμπλουτοι (και με καταθέσεις σε τράπεζες του εξωτερικού) κυρίως από τα λάφυρα που διαγούμισαν κατά την άλωση  της Τριπολιτσάς, αλλά και από τους γάμους των παιδιών του με θυγατέρες ονομαστών - πλούσιων οικογενειών: Του Γενναίου Κ. με κόρη του Φώτου Τζαβέλα, του Πάνου Κ. με κόρη της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας, του Κωνσταντίνου Κ. με κόρη από τη Φαναριώτικη οικογένεια Καρατζά.

         Ακόμα…… «Πάντα υποπτευόμουν ότι ο μητροπολίτης Ιγνάτιος (Βλ. στο κεφ. 2.1 την συνάντηση και συνομιλία των δύο στην Πίζα) δεν ήταν φίλος της ελευθερίας της Ελλάδας και ότι ήταν ένας μπάσταρδος της Τουρκικής, Ρωσικής και Ελληνικής ράτσας. Πρόσφατα άκουσα ότι βρισκόταν σε αλληλογραφία με τον Μαυροκορδάτο για έναν ξένο βασιλιά. Τι μπορείτε να περιμένετε από έναν Έλληνα ιερέα που έχει προστατευτεί από τον Αλή Πασά και από τη Ρωσία, της οποίας είναι συνταξιούχος; Τι, επίσης, μπορείτε να περιμένετε από κάποιον που τον έστειλε στην Ελλάδα, και τον πατρονάρει; Τι άλλο, εκτός του ότι ο καθένας τους θα παραστήσει από τον Ρεπουμπλικάνο ως τον σκλάβο, όπως οι περιστάσεις ενδέχεται να απαιτούν είτε η φιλοδοξία να  υπαγορεύει».   (I have always suspected that the metropolitan Ignatius was no friend to Grecian liberty, and that he was a mongrel of Turkish, Russian, and Greek breed. I have lately heard that he has been in correspondence with Mavrocordato about a foreign king. What can you expect from a Greek priest who has been patronised by Ali Pacha and by Russia, whose pensioner he is?    What, too, can you expect from one whom he sent to Greece, and patronises? What, but that they will each play the republican or the slave, as circumstances may require or ambition dictate….)

 

            Βέβαια, ο κύριος και σημαντικότατος σκοπός της μετάβασης του στην Ζάκυνθο είναι η επιτροπεία του Ελληνικού  δανείου, που του έχει ανατεθεί.  Σχετικά με αυτό το θέμα, στις 28/4/1824, ευρισκόμενος ακόμα στα Σάλονα, ο Στάνχοπ είχε γράψει στον J. Bowring:  

            «……Από διάφορα μέρη μαθαίνω ότι είμαι διορισμένος ένας από τους Επιτρόπους του Ελληνικού δανείου. Πρέπει πάντα να αισθάνομαι περήφανος για την εμπιστοσύνη της Επιτροπής. Γνωρίζω, ωστόσο, ότι μεγάλη ευθύνη συνοδεύει αυτή τη θέση και, καθώς είμαι, από κακή υγεία, ανήμπορος  να παραμένω στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της ζεστής περιόδου (Βλ. κεφ. 2.4.5, όπου γράφει: «……. Η υγεία μου είναι ασθενική και η δουλειά μου έχει σχεδόν τελειώσει».), θα ήταν καλύτερα να έχει εξουσιοδοτηθεί κάποιο άλλο άτομο ως αντιπρόσωπος σας σ’ αυτή τη δουλειά. Ωστόσο, καθώς η επιλογή έχει πέσει πάνω μου, θα πράξω.

            Θα λαμβάνω υπ’ όψιν εξίσου τα συμφέροντα τόσο των δανειστών όσο και των δανειζομένων. Η θέσπιση μιας ισχυρής και δίκαιης κυβέρνησης είναι αυτό που απαιτούν και τα δύο μέρη: εάν πιθανόν δεν επιτευχθεί αυτός ο σκοπός, δεν θα συναινέσω να διεκπεραιώσω τη παράδοση των χρήματων. Όταν τα φρούρια βρίσκονται στα χέρια της κυβέρνησης, θα θεωρήσω ότι είναι σε κατάσταση να εκπληρώσουν το συμβόλαιό τους και να πληρώσουν τους τόκους των χρημάτων που δανείστηκαν. (From various quarters I learn that I am nominated one of the commissioners of the Greek loan.  I must ever feel proud of the confidence of the Committee i I am aware, however, that great responsibility is attached to that office, and as I am, from ill health, unable to remain in Greece during the hot weather, it would have been better to have deputed some other person as your agent in this business. However, as the lot has fallen on me, I shall act. I shall consider equally the interests both of the lenders and of the borrowers. The establishment of a strong and just government is what both the parties require: unless this end is likely to be attained, I will not consent to deliver over the money. When the fortresses are in the hands of the government I shall consider that they are in a condition to fulfil their contract and to pay the interest of the money borrowed).

             Σημειώνει, επίσης στην ίδια πιο πάνω επιστολή: «…… Μόλις κάνω τις απαραίτητες ρυθμίσεις αναφορικά με το δάνειο  θα ξεκινήσω για την Αγγλία. Η φιλοδοξία μου θα με οδηγήσει να παραμείνω στην Ελλάδα, αλλά η υγεία και οι υποθέσεις μου καθιστούν την επιστροφή μου απαραίτητη….»

             Στις 14 Μαΐου 1824, δηλώνει σε συμπατριώτες του, εντεταλμένους για διαχειριστικές πράξεις του δανείου: 

            «Κύριοι, Μου έχετε ανακοινώσει χθες, ότι δεν θα μεταβιβάσετε κανένα μέρος του ελληνικού δανείου, εκτός εάν συμφωνείτε πλήρως με την αυστηρή επιστολή της σύμβασης και των δικών σας οδηγιών. Και ο θάνατος του Λόρδου Μπάιρον που ακύρωσε τις εξουσίες των άλλων Επίτροπων. Πρέπει τώρα να σας ζητήσω να μου δώσετε μια σαφή γραπτή απάντηση σχετικά με αυτό το θέμα, κατά τη διάρκεια αυτής της βραδιάς. Σεβόμενος τις υποχρεώσεις μου, είμαι έτοιμος να ενεργήσω και να δεχτώ ατομικά όλη την ευθύνη ενός επίτροπου».     ("Gentlemen, "You having declared to me yesterday, that you should not render up any part of the Greek loan, unless agreeably to the strict letter of the contract and of your instructions; and the death of Lord Byron having invalidated the powers of the other commissioners, I have now to request that you will give me a clear written answer upon this subject, in the course of this evening. With respect to my duties, I am ready to act and to take upon myself all the responsibility of a commissioner).

            Άποψη του Στάνχοπ είναι ότι προς το παρόν δεν πρέπει να εκδοθεί χρήμα. Και οι λόγοι είναι ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν είναι επαρκώς οργανωμένη, και ότι δεν έχουν ληφθεί ακόμη τα απαραίτητα μέτρα για τη σωστή ανάληψη των χρημάτων. Ώσπου να διοριστεί η νέα επιτροπή, όλα θα είναι έτοιμα και αυτοί μπορεί να ενεργήσουν χωρίς απώλεια χρόνου.  Όμως, το επιχείρημα ενάντια σ’ αυτό το σκεπτικό είναι ισχυρό. Οι Τούρκοι και οι Αιγύπτιοι είναι κοντά, και τα χρήματα θα διευθετούσαν τα προβλήματα στη κυβέρνηση, και θα της έδιναν τα μέσα για να απωθήσει τον εχθρό.

            Πιστεύει, ωστόσο ο Στάνχοπ, ότι η προσδοκία των χρημάτων καθιστά περισσότερο πιθανό να γίνει το μέσο για να σχηματιστεί μια συνασπισμένη διοίκηση, η μόνη μία που μπορεί να δράσει αποτελεσματικά. Και, όσον αφορά τους Τούρκους, δεν νομίζει ότι μπορούν να κάνουν μια πιο δυναμική ενέργεια στην Ελλάδα, από ό,τι έκαναν πέρυσι (δηλ. το 1823). Πιστεύει, επίσης, ότι είναι τεράστιας σημασίας, η επιτροπή να στείλει μερικούς ικανούς ανθρώπους στην Ελλάδα (και ονομαστικά προτείνει κάποιους)…..      (My opinion, however, is… that the money ought not at present to be issued. My reasons are, that the government is not sufficiently organized, and that the necessary measures have not as yet been taken for the proper appropriation of the money. By the time the new commission is appointed, everything will be prepared, and they may act without loss of time. The argument, indeed, against this reasoning is strong. The Turks and Egyptians are at hand, and the money would settle the government, and give it the means of repelling the enemy. I am, however, of opinion, that the expectation of the money is more likely to be the means of forming a coalesced administration, the only one that can act efficiently; and, as for the Turks, I do not think that they can make a stronger impression on Greece than they made last year. I think it of vast importance that the committee should send out some able man to Greece: ……..).

    O Στάνχοπ αναφέρεται εδώ (στις από 14 και 16 Μαΐου 1824 επιστολές του στον Τζον Μπάουριγκ) και σε μια είδηση που έλαβε…… «συνταρακτική»!  Ο  εντεταλμένος αντισυνταγματάρχης Sir F. Stoven τον κάλεσε, τον πρόσταξε - Βασιλική εντολή!.... (Βλέπε πιο κάτω), να επιστρέψει στην Αγγλία αμέσως, με το (ιστιοφόρο καράβι) “Florida”, που θα μεταφέρει και τη σορό του λόρδου Μπάιρον στην Αγγλία. Και ο Στάνχοπ του απάντησε ότι είναι έτοιμος να  επιβιβαστεί σε αυτό το πλοίο. Επίσης, γράφει:

             «Η επισφαλής κατάσταση της υγείας του Λόρδου Μπάιρον από καιρό σας γνωστοποιήθηκε. Η έκθεση του θανάτου του στάλθηκε από την Κέρκυρα στις 27 Απριλίου. Ενημερωθήκατε για την πρόθεσή μου να επιστρέψω σπίτι. και πρέπει, από πολύ καιρό αυτό, να έχετε πληροφορηθεί για την εντολή που είχα λάβει για το σκοπό αυτό από προσωπικότητα όχι κατώτερη από τον Βασιλιά της Αγγλίας. Υπό όλες αυτές τις συνθήκες, δεν μπορώ να αμφιβάλλω ότι έχετε ορίσει μια νέα επιτροπή. Λυπάμαι πολύ που δεν εξουσιοδοτήσατε κανέναν από τους δύο επιτρόπους να ενεργήσει ως αναπληρωματικός σε περίπτωση ανάγκης……    (Sir F. Stoven having advised me to proceed home direct in the Florida, which is to take Lord Byron's remains to England, I have written to him to say, that I am ready to embark in that vessel…… The dangerous state of Lord Byron's health was long since communicated to you. The account of his death was sent from Corfu on the 27th April last. You were apprised of my intention to return home; and must, long ere this, have heard of the command I had received to that effect from no less a personage than the King of England. Under all these circumstances I cannot doubt that you have appointed a new commission. I much regret that you did not authorize any two of the commissioners to act as a quorum in case of necessity….)

              Εδώ τερματίζεται, απότομα και με αυστηρό τρόπο (ανάκληση), πλην υπάκουα και χωρίς αντιρρήσεις εκ μέρους του (διακρίνεται πάντως ένα αίσθημα αξιοπρεπούς πικρίας), η αποστολή του συνταγματάρχη Στάνχοπ στην Ελλάδα…..

 

 2.3)  Επικρίσεις κατά του Stanhope - Η ανάκληση  του - Η «πολιτική παρακαταθήκη» του  

            “Άδοξα”, ήρθε το τέλος της παραμονής του Στάνχοπ στην Ελλάδα. Χωρίς διαμαρτυρία υπάκουσε στη “βασιλική διαταγή”. Την έγγραφη διαταγή ανάκλησης του Stanhope (19/3/1824), του Επιτελάρχη της Έφιππης Φρουράς,  Υποστράτηγου J. Macdonald παραθέτω στο Παράρτημα (APPENDIX), No 46.

              Ίσως, κουρασμένος και απογοητευμένος, να την επιζητούσε κιόλας. Ήθελε να φύγει από ένα σημείο και μετά.  Στις τελευταίες επιστολές του (Βλ. κεφ. 2.2)  είχε γράψει στον  Bowring: «…..καθώς είμαι, από κακή υγεία, ανήμπορος  να παραμένω στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της ζεστής περιόδου…..»,  «……. Η υγεία μου είναι ασθενική και η δουλειά μου έχει σχεδόν τελειώσει», «…. Η υγεία και οι υποθέσεις μου καθιστούν την επιστροφή μου απαραίτητη…» κ.ά.

              Επίσης, ήξερε και του είχε επισημανθεί, ότι δεν μπορούσε να ενεργήσει ως επίτροπος, λόγω ελλείψεως των άλλων δύο επιτρόπων, ο Λόρδος Μπάιρον είχε αποθάνει, ο Θωμάς Γκόρντον δεν προτίθετο να έρθει από την Αγγλία. Ασφαλώς, άμεσα θα μπορούσαν να ορισθούν στη θέση τους δύο άλλοι, κάτι που δεν έγινε. Πάντως, η επιτροπή αυτή στη πράξη είχε ακυρωθεί και ο δε συνταγματάρχης Στάνχοπ είχε ανακληθεί στην Αγγλία. Ως θα γράψει, γι’ αυτούς τους λόγους, υπάκουσε αμέσως στη βασιλική εντολή.

              Ενδεικτική, η από 14/5/1824 επιστολή του Στάνχοπ προς τον σερ Φρέντερικ Άνταμ, τον  Λόρδο  Ύπατο  Αρμοστή των Ιονίων νήσων:  «Κύριε, έλαβα την επιστολή σας της 27ης Απριλίου τελευταίως, με το κλειστό συνημμένο της από το γραφείο του Γενικού Υπασπιστή, που με διέταζε να προχωρήσω στην Αγγλία αμέσως, μέσω της Κέρκυρας. Θα έπρεπε να ακολουθήσω αμέσως αυτή τη διαταγή,  αλλά ο Sir F. Stoven  ζήτησε από εμένα να φύγω απ’ εδώ με το (πλοίο/μπρίκι) “Florida”, υπεύθυνος για τα λείψανα του Λόρδου Byron, στο οποίον συμφώνησα.  Έχω την τιμή, & c. L.S.»       (TO SIR FREDERICK ADAM, &c. &c. &c.   Zante, 14th May, 1824.   Sir, I have received your letter of the 27th of April last, with its enclosure from the Adjutant-General's office, directing me to proceed to England forthwith, by way of Corfu. I should have immediately attended to this order but that Sir F. Stoven requested of me to proceed hence in the Florida, in charge of Lord Byron's remains, to which I consented.   I have the honour, &c.  L.S.).

                Στέλνει στο Μεσολόγγι επιστολή με τις τελευταίες του οδηγίες για τη ρύθμιση ορισμένων μικρό-ζητημάτων και πριν εγκαταλείψει (οριστικά) την Ελλάδα, στέλνει (19/5/1824) “Αποχαιρετιστήρια επιστολή” προς τους Έλληνες, “ένα ευγενικό αντίο” (a courteous adieu):

            «Έλληνες, Ο  βασιλιάς, ο κύριος μου, με διέταξε αμέσως να επιστρέψω στην Αγγλία. Υπακούω τη βασιλική εντολή. αλλά η φιλία απαιτεί μερικά ξεχωριστά λόγια, πριν σας υποβάλλω ένα τελευταίο αντίο. «Οι μεγάλοι πρόγονοί σας, λόγω της αμοιβαίας ζηλοφθονίας και της διχόνοιας τους, έχασαν τις ελευθερίες τους. Οι επόμενες γενιές ατένισαν τη δόξα τους με ευφορία και θρήνησαν την πτώση τους. Η Ευρώπη και η Αμερική έχουν ευεργετηθεί από τα φώτα τους· ενώ οι δυστυχείς απόγονοί τους έχουν καταδικασθεί να ζουν επί μακρόν στη δουλεία και τον πόνο.

             Επιτέλους, όταν η δυστυχία τους έφτασε στο όριο της, έκαναν μια απέλπιδα αρχή, έσπασαν τα δεσμά τους και είναι ελεύθεροι. Η εμπειρία, λοιπόν, και τα μακροχρόνια παθήματα, σας έχουν διδάξει ότι τα δεινά προκύπτουν από την διχόνοια, και εσείς πάλι, ευγενείς Έλληνες, θα βυθιστείτε σε μια θάλασσα προβλημάτων; 

             Όλοι φωνάζετε για χρήματα. Τα χρήματα, λέτε, θα σας εξασφαλίσουν τη νίκη και την ανεξαρτησία. Πώς έγινε τότε που οι πρόγονοί σας έδιωξαν τους Πέρσες και εσείς τους Τούρκους, που ήσαν τόσο πολύ πιο πλούσιοι και τόσο ανώτεροι αριθμητικά;  Επειδή οι Πέρσες και οι Τούρκοι είχαν διαφθαρεί από την πολυτέλεια και την απολυταρχία, ενώ οι Έλληνες ήταν φτωχοί και ελεύθεροι.

             Είναι λάθος λοιπόν να λέμε, ότι ο χρυσός ή ο σίδηρος είναι η δύναμη του πολέμου. Αυτά δεν είναι παρά τα εξαρτήματα. Η δύναμη του πολέμου είναι οι θαρραλέες καρδιές που εξουσιάζονται από συνετούς ηγέτες και τους ενάρετους εκπροσώπους ενός ελεύθερου έθνους. Πολλά λέγονται δικαίως εναντίον των φατριών. Λέγοντας φατρίες εννοώ όχι το κόμμα το εντός, ούτε το κόμμα το εκτός διοίκησης, αλλά οποιοδήποτε κόμμα που επιδιώκει τα συμφέροντά του προς ζημίαν του λαού. Αυτοί είναι οι προδότες που εργάζονται για έναν ξένο βασιλιά, ο οποίος για να αφοπλίσει τον λαό, να εξοντώσει τους καπετάνιους, να κρατήσει το έθνος στη φοβέρα και να διατηρήσει την αφύσικη του δύναμη, πρέπει να γίνει ένας τύραννος.

            Και αυτοί είναι οι κοτζαμπάσηδες και οι στρατιωτικοί αρχηγοί, που εκβιάζουν και λεηλατούν για να ικανοποιήσουν τη φιλαργυρία τους, τη λαγνεία τους και τη φιλοδοξία τους. Ο τρόπος να εκμηδενίζουμε αυτούς τους προδότες και να εξοντώνουμε αυτούς τους άρπαγες είναι, οργανώνοντας μια πολιτοφυλακή. δίνοντας δύναμη στους ανθρώπους, που είναι ηθικοί και αξίζει να είναι ελεύθεροι. και δίνοντας βαρύτητα στους εκπροσώπους τους, οι οποίοι μέχρι τώρα ήταν καταδικασμένοι να σπαταλούν τα ταλέντα και τον πατριωτισμό τους σε αφάνεια, λόγω κυρίως των δημόσιων ομιλιών τους που δεν είχαν δημοσιευτεί. "Είμαι, πάντα όσο μένετε ελεύθεροι, ο πιο αφοσιωμένος υπηρέτης σας,  Λ. Σ."».

                (Before I quitted Greece I thought it would be right to bid the Greeks a courteous adieu. I have therefore, addressed them as follows: "Greeks, "The king, my sovereign, has commanded me immediately to return to England. I obey the royal mandate; but friendship requires some parting words, before I bid you a last farewell. "Your great ancestors, owing to their mutual jealousies and disunion, lost their liberties. Succeeding generations contemplated their glory with pleasure, and mourned their fall. Europe and America have been blessed by their lights; while their unhappy descendants have been doomed to eke out their long days in slavery and pain.

 At last their measure of misery being full, they made a desperate start, rent their bonds asunder, and are free. Experience, then, and long suffering, have taught you the ills that arise from disunion; and will you again, noble Greeks, plunge yourselves into a sea of troubles? "Your common cry is for money. Money, you say, will secure to you victory and independence. How came it then, that your forefathers routed the Persians, and you the Turks, who were so much richer, and so superior in numbers? It was because the Persians and the Turks were corrupted by luxury and absolute rule, while the Greeks were poor and free.

It is false then to say, that gold or that iron are the sinews of war. These are but the accessories; the sinews of war are stout hearts influenced by wise leaders, and the virtuous representatives of a free nation. "Much is deservedly said against factions. By factions I mean not the party in, nor the party out of administration, but any party who pursue their own interests to the injury of the people. Such are the traitors who are for a foreign king; who, to disarm the people, to destroy the captains, to keep the nation in awe, and to preserve his unnatural power, must be a tyrant.

And such are the primates and the military leaders, who extort and plunder to satisfy their avarice, their lust, and their ambition. The way to confound these traitors and to put down these depredators is, by organizing a militia; by giving power to the people, who are virtuous and deserve to be free; and by giving importance to their representatives, who have hitherto been doomed to waste their talents and patriotism in obscurity, owing chiefly to their debates not having been published. "I am, ever while you remain free, "Your most devoted servant, "L. S.").

                 Δεν θέλει, λόγω της εξαναγκαστικής και αιφνίδιας αναχώρησης του από την Ελλάδα, να αφήσει πίσω του εκκρεμότητες. Γι’ αυτό στον συμπατριώτη του κάπταιν  Humphreys δίδει μακροσκελείς, λεπτομερείς και αυστηρές οδηγίες (αριθμούνται στις 26,  και σχετικά ενημερώνει τον Μπάουριγκ με την από 20 Μαΐου 1824 επιστολή του), ώστε αυτός κατάλληλα να προετοιμάσει το έδαφος για τους επόμενους επίτροπους του Ελληνικού δανείου.  Οι οδηγίες - παραινέσεις - εντολές αυτές του Στάνχοπ, αφορούν επίσης και όλο τον Ελληνικό λαό και τη κυβέρνηση του, στα κρίσιμα χρόνια του αγώνα. Είναι ένα πραγματικά εξαιρετικό κείμενο, όπου απαριθμούνται με σαφήνεια όλα τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα σ’ αυτά τα κρίσιμα χρόνια. Ουσιαστικά αυτό το κείμενο συνιστά την «Πολιτική παρακαταθήκη» του:

               «Οι άξιοι συμπατριώτες μας στην Ελλάδα είναι πάντα έτοιμοι να καταστούν χρήσιμοι στην υπόθεση με την οποία είναι δεσμευμένοι. Ο φίλος μου, καπετάνιος Humphreys, μόλις προσφέρθηκε να προχωρήσει στην έδρα της κυβέρνησης. Άδραξα τη προσφορά του και θα του δώσω τις ακόλουθες οδηγίες, κυρίως σχετικά με το δάνειο.

             “Ζάκυνθος, 20^η Μαΐου 1824. Αγαπητέ Humphreys, Αποδέχομαι, με ευγνωμοσύνη, την προσφορά σας να ενεργήσετε στην έδρα της ελληνικής κυβέρνησης. Γνωρίζω ότι ο ζήλος σας είναι πιο γρήγορος από την πένα μου και ότι θα είστε έτοιμος πριν από αυτές τις οδηγίες. Το κύριο αντικείμενο της αποστολής σας είναι να προετοιμάσετε κάθε πράγμα για την επόμενη εξόρμηση. να λάβετε εκείνες τις πληροφορίες που συνδέονται με το δάνειο, που θα επιτρέψουν στους επιτρόπους να ενεργήσουν κατά την άφιξή τους στην Ελλάδα· και να προσπαθήσουμε να πείσουμε τον λαό και την κυβέρνηση να θέσουν το σύνταγμα της ελληνικής δημοκρατίας σε ισχύ. Είναι αδύνατο για μένα, σε μια στιγμή, να ξεπεράσω αυτό το ευρύ πεδίο, ωστόσο, θα σας κάνω μερικές επισημάνεις για να δράσετε σχετικά.

1. Επιθυμώ να διαβάσετε ξανά το σχέδιό σας για τις επόμενες ενέργειες προς το εκτελεστικό και το  νομοθετικό σώμα και να έχει κάθε άρθρο του καλά συζητηθεί δημοσίως. Αυτό σαν γίνει, ευαρεστηθείτε να κλητεύσετε την κυβέρνηση να εκφράσουν τις απόψεις τους σχετικά με αυτό το ζωτικής σημασίας ζήτημα.

2. Χρειάζεται η κυβέρνηση να σας δώσει μια εκτίμηση της δαπάνης των στρατιωτικών και ναυτικών δυνάμεών τους, για το έτος 1824.

 3. Απαιτείται η κυβέρνηση να δηλώσει, πόσο μέρος του δανείου προτίθενται να διαθέσουν για τον παραπάνω σκοπό.

4. Επισημάνετε στην κυβέρνηση την ανάγκη τήρησης του νόμου που έχουν εκδώσει, που απαγορεύει την πληρωμή παλαιών χρεών από το δάνειο.

5. Πιέστε την κυβέρνηση για την αναγκαιότητα να μπούνε τα έσοδα του κράτους στα δημόσια ταμεία.

6. Μιλήστε στην κυβέρνηση σχετικά με τη θέσπιση νόμου για εθνικό νόμισμα. Ρωτήστε τους, εάν θα ήθελαν να τυπωθούν χρήματα γι’ αυτούς στην Αγγλία, και εάν ναι, ζητήστε τους να στείλουν οδηγίες σχετικά με αυτό στους επιτρόπους τους.

7. Πείτε στην κυβέρνηση, ότι έχω αυταρχικά διαταχθεί να επιστρέψω στη πατρίδα μου από τον βασιλιά της Αγγλίας, και ότι, βρίσκοντας ότι δεν μπορούσα να ενεργήσω ως επίτροπος, λόγω του θανάτου του Λόρδου Μπάιρον, ο οποίος είχε ακυρώσει την επιτροπή, έχω αμέσως υπακούσει στη βασιλική εντολή.

8. Συστήστε στη κυβέρνηση να κρατήσει την παραπάνω πληροφορία ένα βαθύ μυστικό, διότι η γνώση του γεγονότος θα ήταν επιβλαβής για το δημόσιο συμφέρον.

9. Ζητήστε από τη κυβέρνηση να δηλώσει, γραπτώς, πώς προτίθεται να πληρώσει τους τόκους του χρέους. Από την ακρίβεια τους στην πληρωμή των μερισμάτων θα εξαρτηθεί ο χαρακτήρας και η αξιοπιστία του έθνους.

10. Ζητήστε αμέσως από την κυβέρνηση να διορίσει τρεις επιτρόπους, για να δώσει πληροφορίες σχετικά με το δάνειο. Αυτός ο φορέας θα πρέπει να έχει “την ιδιότητα να προτείνει και να μελετά, και με την συνεννόηση όλων όσων συμμετέχουν στη σύσκεψη, χωρίς να αποφασίζει.”

11. Υποδείξτε στη κυβέρνηση να προσλάβει έναν ικανό αξιωματικό του στρατού, κοντά στην έδρα της διοίκησης, προκειμένου να τους δίνει πληροφορίες και συμβουλές σε στρατιωτικές υποθέσεις. Επίσης, για να σχηματίσει ένα σώμα 300 ανδρών του πυροβολικού, για την επίθεση και την υπεράσπιση των φρουρίων, και ένα άλλο από 1.000 του τακτικού στρατού, που να στρατωνιστεί στην έδρα της κυβέρνησης.

12. Ζητήστε από την κυβέρνηση να σας ενημερώσει λεπτομερώς, τι απαιτούν για τις πολιορκίες της Πάτρας, της Χαλκίδας, της Ναυπάκτου κλπ. Προτείνετέ τους να στείλουν τον Βαρόνο Oilman ή τον Υπολοχαγό  Kindermann γύρο στα φρούρια, για να υποβάλει μια αναφορά για την κατάστασή τους, πώς εφοδιάζονται, και τι πυροβόλα, ολμοβόλα, πυρίτιδα, σφαίρες, βόμβες, κλπ. διαθέτουν.

13. Μιλήστε με την κυβέρνηση για το Μεσολόγγι. Εντυπώστε στο μυαλό τους την αναγκαιότητα να δοθεί στους Σουλιώτες μια πατρίδα - προσφορά στις χήρες και τα ορφανά εκείνων που έχουν πέσει στον καλό αγώνα - να δοθεί διαβεβαίωση ότι οι καθυστερημένοι μισθοί τους θα πληρωθούν στη συνέχεια και θα τους χορηγούν τακτικά τη πληρωμή τους το μέλλον. Εάν η κυβέρνηση δεν υιοθετήσει αυτό το μέτρο, αυτοί (δηλ. οι Σουλιώτες) θα είχαν καλύτερα να στρέψουν αμέσως αυτό το δόλιο εχθρό (δηλ. τους Τούρκους) έξω από το στρατόπεδο τους και να κηρύξουν πόλεμο εναντίον τους (δηλ. εναντίον της ίδιας της ελληνικής κυβέρνησης!).

14. Παρακινήστε την κυβέρνηση να προσπαθήσει να δημιουργήσει έριδες μεταξύ των Τούρκων, των Αιγυπτίων, των Αλβανών, κλπ. Αφήστε τους να δημοσιεύσουν μια λίστα με όλα τα λάθη και τις καταπιέσεις που υφίστανται αυτοί οι άνθρωποι υπό τουρκική κυριαρχία, και στη συνέχεια καλέστε τους να δηλώσουν εάν είναι για να συνεχίζεται τέτοια κατάρα όπου διακινδυνεύουν τα κεφάλια και τις περιουσίες τους.

 15. Ζητήστε από την κυβέρνηση το σχέδιο του καπετάν Χέιστινγκς για ένα ατμόπλοιο. Πείτε τους ότι θα αποδειχτεί εξαιρετικά χρήσιμο να εκφοβίσουν τους Τούρκους από τον αποκλεισμό του Κορινθιακού κόλπου, των φρουρίων στην Εύβοια κλπ.

Frank Abney Hastings      και     Το ατμόπλοιο “Καρτερία”

             Frank Abney Hastings (1794 - 1828), εξελληνισμένα και Άστιγξ. Βρετανός αξιωματικός του ναυτικού και Φιλέλληνας. Οραματιζόταν «μια τεχνολογική επανάσταση για τη σωτηρία της Ελλάδας», επέμενε πως τα ατμόπλοια θα βοηθούσαν αποτελεσματικά την Επανάσταση του 1821. Πλοίαρχος του ατμόπλοιου  “Καρτερία”. Τραυματίστηκε θανάσιμα σε σύγκρουση στο Αιτωλικό στις 11 Μαΐου του 1828. Πέθανε στο λοιμοκαθαρτήριο της Ζακύνθου, λίγες ημέρες αργότερα και θάφτηκε στον Πόρο.… Ο Γκόρντον στην ιστορία του, αναφέρει σχετικά: Αν υπήρξε κάποιος πραγματικά χρήσιμος Φιλέλληνας, αυτός ήταν ο Χέιστινγκς. Δεν πληρωνόταν και ξόδεψε το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του για να συντηρεί την Καρτερία. Μάλιστα ήταν αυτός ο οποίος αγόρασε και τα πυροβόλα του πλοίου αυτού. Το πλοίο του, επίσης, ήταν το μοναδικό του Ελληνικού Ναυτικού που τηρούσε τους κανόνες της ναυτικής πειθαρχίας.

16. Εξηγήστε στην κυβέρνηση το σχέδιο του καπετάνιου Τρελώνυ.   Edward John Trelawny, (1792 - 1881) Άγγλος τυχοδιώκτης και συγγραφέας. Στην Ιταλία γνώρισε τους ποιητές Σέλλεϋ και λ. Βύρωνα. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης ήρθε και στην Αθήνα, όπου γνωρίστηκε με τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, του οποίου παντρεύτηκε την 13χρονη ετεροθαλή αδερφή Ταρσίτσα. Στις εμφύλιες διαμάχες ο Τρελώνυ δεν θα εγκαταλείψει τον Οδυσσέα, θα κρυφτεί μαζί με αυτόν στην σπηλιά όπου είχε ως φρούριο ο Ανδρούτσος και θα τον στηρίξει μέχρι το τέλος της ζωής του. Ύστερα από το περίφημο θανατηφόρο περιστατικό στη σπηλιά θα καταφύγει μαζί με την γυναίκα του στη Ζάκυνθο. Θα επιστρέψει στην Αγγλία μόνος του. Έγραψε δύο βιβλία, τις Περιπέτειες νεώτερου γιου  και τις Αναμνήσεις από τον Πέρσι Σέλλεϋ και τον λόρδο Βύρωνα.

               Αφήστε τους να προσπαθήσουν να κάνουν μερικούς Άγγλους ή Αμερικανούς κουρσάρους, να παρενοχλούν τα Τουρκικά πλοία και τις ακτές τους. Για το σκοπό αυτό, πρέπει να ορίσουν κάποιο λιμάνι για τον ελλιμενισμό τέτοιων σκαφών, μια αγορά για τη διάθεση των λάφυρων, των χρηματικών ποσών για τα πλοία που έχουν καταστραφεί, των χρημάτων για τους κρατουμένους και ένα ναυτοδικείο. Η κυβέρνηση πρέπει να απευθυνθεί στον κ. Roscoe, του Λίβερπουλ. κ. Eckford, της Νέας Υόρκης και ο κ. Godwin, της Βαλτιμόρης, σχετικά με αυτό το θέμα, και να τους στέλνουν προμήθειες εξουσιοδοτώντας τους να ενεργούν χωρίς καθυστέρηση. Η κυβέρνηση πρέπει να προσπαθήσει να αποτρέπει όλες τις πειρατείες. Κοστίζουν στο κράτος ακριβά και επιρρίπτουν απέχθεια επ’ αυτού.

                 Πειρατεία: Η πιο μαύρη σελίδα της Ιστορίας……. Άνθιζε στην ανατολική Μεσόγειο από τη Μινωική εποχή. Την περιγράφει ο Θουκυδίδης στην ιστορία του, ο Σενέκας σε έργα του. Διαβόητοι στην αρχαιότητα οι Τυρρηνοί και οι Κίλικες πειρατές. Ο Πομπήιος (106-48 π.Χ.) θα εξαλείψει την πειρατεία από την Μεσόγειο, όμως μετά την παρακμή της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, με τους Άραβες πειρατές, θα επανέλθει δριμύτερη. Στον ελληνικό χώρο,  νησιά ερημώνονται, παράκτιες πόλεις καταστρέφονται, το 904 στη Θεσσαλονίκη οι Σαρακηνοί αιχμαλωτίζουν 22.000 ψυχές. Οι Νορμανδικές επιδρομές, η παρακμή του Βυζαντίου και οι Σταυροφορίες αποθρασύνουν τους κουρσάρους. Μουσουλμάνοι πειρατές – Χριστιανοί πειρατές, το ίδιο απάνθρωποι. Η έκβαση ταξιδιού στο Αιγαίο αβέβαιη. Τα σκλαβοπάζαρα της Αφρικής γνωρίζουν άνθιση. Το Αλγέρι στη Μπαρμπαριά, στα τέλη του 16^ου αιώνα είχε πληθυσμό 100.000 κατοίκων που αποζούσαν αποκλειστικά από την πειρατεία. Η κυριότερη απασχόληση των Μανιατών ήταν το «κούρσος», το μεγαλύτερο εμπόριο τους οι αιχμάλωτοι. Το Οίτυλο επονομαζόταν «Μεγάλο Αλγέρι», ο Έπαχτος (Ναύπακτος) «Μικρό Αλγέρι». Ο κάθε όρμος νησιού του Αρχιπελάγους ορμητήριο κουρσάρων. Η κατάσταση αυτή στο Αιγαίο – Αν. Μεσόγειο (με αυξομειώσεις) διήρκησε  μέχρι τα χρόνια της Ελληνικής επανάστασης, μάλιστα κατά τα τελευταία της χρόνια ήταν ακόμα χειρότερη, λόγω του πολέμου και της αναρχίας. Στη βραχονησίδα της Γραμβούσας (Χανιά Κρήτης) η πειρατεία…. με τη βοήθεια και της «Παναγιάς της Κλεφτρίνας»….. συντηρούσε μια πυκνοκατοικημένη πολιτεία. Την Ελληνική πειρατεία, με τη συνεργασία των στόλων των τριών Δυνάμεων κατέστειλε ο Ι. Καποδίστριας. Άγγλο-γαλλικά πολεμικά πλοία κατέστρεψαν την εστία της Γραμβούσας, ο Ελληνικός στόλος (Μιαούλης) τη κουρσάρικη φωλιά των Σποράδων. Πειρατές που συνελήφθησαν ή  παραδόθηκαν ενσωματώθηκαν στις εθνικές χιλιαρχίες…..  

“Jolly Roger” Η διεθνής σημαία της πειρατείας.

17. Εξηγήσετε στο νομοθετικό όργανο την αναγκαιότητα της ανάληψης απ’ αυτούς μιας υψηλής θέσης στη Δημοκρατία και συστήστε τους να δημοσιεύσουν τα πρακτικά τους.

18. Είναι επιθυμητό η κυβέρνηση να στείλει (μαθητευόμενο) στην Αθήνα για τη λιθογραφική πρέσα, τη στιγμή που κάποιος εκπαιδεύεται από τον κ. Gropius ή τον Gill, στην τέχνη της εκτύπωσης με αυτό.

19. Πείτε στην κυβέρνηση και το νομοθετικό σώμα ότι είμαι έτοιμος να τεκμηριώνω τη θέση μου αμέσως και ότι ο Δρ. Marcies θα την υποδεικνύει. Όχι καθυστερήσεις σ’ αυτή την αρχή. Ο Marcies  θα είναι στην έδρα της κυβέρνησης σ’ ένα δεκαπενθήμερο.

20. Απευθυνθείτε με τόλμη ενώπιον των νομοθετικών και εκτελεστικών σωμάτων ενάντια στους προδότες οι οποίοι, ενώ ισχυρίζονται ότι είναι “Les Amis des Loix” (Φίλοι των Nόμων), συνωμοτούν με πανουργία ενάντια στη δημοκρατία. Αναφέρομαι σε εκείνους που συνωμοτούν στο σκοτάδι για να τοποθετήσουν έναν ξένο βασιλιά πάνω στον ελληνικό λαό.

21. Επιβεβαιώσετε στους εκπροσώπους της Πολιτείας, την αναγκαιότητα της ενότητας και του  σχηματισμού μιας διοίκησης, που να περιλαμβάνει όλα τα πολύμορφα συμφέροντα του κράτους. Ενθαρρύνετε τους να ενεργήσουν βάσει των αρχών του συντάγματος και του “μεγαλύτερου αγαθού του μεγαλύτερου αριθμού” (πολιτών).

22. Επιθυμούμε η κυβέρνηση να δώσει εντολή στους εκδότες εφημερίδων να στέλνουν τα φύλλα τους σε όλους τους επάρχους. Η κυβέρνηση πρέπει να πληρώνει το πρωταρχικό κόστος των εν λόγω εφημερίδων - πείτε ένα δολάριο το χρόνο για κάθε εφημερίδα που αποστέλλεται σε κάθε έπαρχο. Θέλουμε η κυβέρνηση να ζητήσει επίσης από τους συντάκτες να παλέψουν εναντίον κάθε εκβιασμού και μηχανορραφίας και εναντίον των παραβατών των νόμων και του συντάγματος.

23. Συμβουλέψτε την κυβέρνηση να στείλει τον Καλλέργη και τον κ. Finlay σε αποστολή στην Αμερική.

24. Ρωτήστε την κυβέρνηση ποια μέτρα προτίθενται να λάβουν σε σχέση με το εργαστήριο (ενν. των πυροβόλων όπλων κλπ. στο Μεσολόγγι).

25. Απαίτηση της κυβέρνησης όποιο μέρος από τα εφόδια που ξεφόρτωσε το (πλοίο) “Florida” χρειάζονται.

26. Δεχτείτε μια απλή και ικανοποιητική απάντηση σε κάθε μία από αυτές τις ερωτήσεις και καταγράψτε την. Στη συνέχεια, προωθήστε ένα αντίγραφο στην Επιτροπή και ένα άλλο στον Συνταγματάρχη Γκόρντον. Δικός σας. Λ. Σ.».

               (Our worthy countrymen in Greece are always ready to render themselves useful to the cause in which they are engaged. My friend, Capt. Humphreys, has just offered to proceed to the seat of government. I seized his offer, and shall give him the following instructions, chiefly concerning the loan.  "Zante, 20th May, 1824.  "Dear Humphreys, I accept, with thankfulness, your offer to proceed to the seat of the Greek government. I know that your zeal is quicker than my pen, and that you will be ready before these instructions.  "The principal object of your mission is, to prepare every thing for the ensuing campaign; to obtain such information connected with the loan, as will enable the commissioners to act on their arrival in Greece; and to endeavour to persuade the people and the government to put the constitution of the Greek republic in force.  It is impossible for me, in a moment, to range over this wide field, I shall, however, give you some hints to act upon. 1. I wish you to read over your plan for the ensuing campaign to the executive and legislative bodies, and to have every article of it well debated. This done, be pleased to call upon the government for their sentiments on this vital question. 2. Desire the government to give you an estimate of the expense of their military and naval forces, for the year 1824. 3. Request of the government to state, what part of the loan they propose to devote to the above purpose. 4. Point out to the government the necessity of adhering to the law they have passed, prohibiting the payment of old debts from the loan. 5. Press upon the government the necessity of getting the revenues of the state placed in the public coffers. 6. Speak to the government about passing a law to make sovereigns current. Inquire of them, if they would wish money to be stamped for them in England, and if so, request of them to send instructions on that head to their commissioners. 7. Tell the government, that I have been peremptorily ordered home by the king of England, and that, finding I could not act as a commissioner, owing to the death of Lord Byron, which had invalidated the commission, I have immediately obeyed the royal mandate. 8. Recommend the government to keep the above information a profound secret, because a knowledge of the fact would be injurious to the public interest. 9. Request of the government to state, in writing, how they propose to pay the interest of the debt. On their punctuality in paying the dividends will depend the character and credit of the nation.  10. Solicit the government immediately to appoint three commissioners, to give information relative to the loan. This body should have ' la faculte de proposer et de raisonner, et avec communication de tout ce qui compose le sujet de la deliberation sans determiner. 11. Advise the government to employ a clever military officer, near the seat of administration, to give them information and counsel in military affairs. Also, to form a corps of 300 artillery-men, for the attack and defence of fortresses, and another of 1,000 regular troops, to be quartered at the seat of government.  12. Desire the government to inform you in detail, what they require for the sieges of Patras, Negropont, Lepanto, &c. Recommend them to send round Baron Oilman or Lieut. Kindermann to the fortresses, to make a report on their condition, how they are provisioned, and what cannon, mortars, powder, shot, shells, &c. they possess. 13. Speak to the government about Missolonghi. Impress upon their minds the necessity of giving the Suliots a home,—of providing for the widows and orphans of those who have fallen in the good fight,—of giving assurance, that their arrears shall be hereafter paid, and of furnishing them with regular pay for the future. Unless the government adopt this measure, they had better at once turn this treacherous enemy out of their camp, and declare war against them. 14. Urge the government to endeavour to create dissensions among the Turks, the Egyptians, the Albanians, &c. Let them publish a list of all the wrongs and oppressions which these people suffer under Turkish dominion, and then call upon them to state whether it is for the preservation of such curses that they are to risk their heads and their fortunes.  15. Call to the attention of the government the plan of Captain Hastings for a steam-boat. Tell them that it would prove eminently useful in frightening away the Turks from the blockade of the Corinthian gulf, of the fortresses in Negropont, &c. 16. Explain Captain Trelawny's plan to the government. Let them endeavour to get some English or American Privateers, to harass the Turkish ships and their coasts. To this end they must appoint some naval port for the fitting out of such vessels, a cash-market for the disposal of prizes, bounty-money for ships that are destroyed, head-money for prisoners taken, and an admiralty court. The government should address Mr. Roscoe, of Liverpool; Mr. Eckford, of New York; and Mr. Godwin, of Baltimore, on this subject, and send commissions to them empowering them to act without delay. The government must endeavour to prevent all piracies. They cost the state dear and throw odium on it. 17. Demonstrate to the legislative body the necessity of their assuming a high station in the republic, and recommend them to have their proceedings published. 18. Desire the government to send to Athens for the lithographic press, the moment some one is instructed by Mr. Gropius or Gill, in the art of printing with it. 19. Tell the government and the legislative body that I am ready to establish my post immediately, and that Dr. Marcies is to conduct it. No delays on this head. Marcies will be at the seat of government in a fortnight. 20. Declaim boldly before the legislative and executive bodies against the traitors who, while they profess to be “les Amis des Loix” are slily plotting against the republic. I allude to those who are conspiring in the dark to place a foreign king over the Greek people. 21. Prove to the representatives of the commonwealth, the necessity of coalescing and forming an administration, comprising all the various interests of the state. Urge them to act on the principles of the constitution, and of the greatest good of the greatest number. 22. Desire the government to instruct the editors of papers to send their sheets to all the prefects. The government should pay the prime cost of the said papers—say one dollar a year for each paper sent to each prefect. Desire the government also to solicit the editors to declaim against all extortion and intrigue, and against the violators of the laws and of the constitution. 23. Advise the government to send Kalergy and Mr. Finlay on a mission to America. 24. Inquire of the government what measures they propose to pursue with regard to the laboratory. 25. Demand of the government what part of the stores brought out in the Florida they require. 26. Obtain a plain and satisfactory answer to each of these questions, and take it down in writing. Then forward one copy to the Committee and another to Col. Gordon." Success to you, and believe me, Yours, L. S.).

            Και στον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο (20 Μαΐου 1824) στέλνει μια τελευταία επιστολή: «Αγαπητέ κύριε, Ευχαριστώ θερμά για την ευγενική σας επιστολή. Ζητώ την έγκριση σας για την παράδοση τριών “3-pounder guns” (3 όπλων των τριών λιβρών), και ενός οβιδοβόλου (howitzer), με τα απαραίτητα πυρομαχικά στον στρατηγό Οδυσσέα. Ομοίως ενός χάρτη της Ελλάδας. Ο κάπταιν Trelawny θα παραλάβει αυτά τα πράγματα. Ανυπομονώ να δω την επιστολή σας που εμφανίστηκε στα «Ελληνικά Χρονικά», και αναφέρθηκε στην τελευταία σας ανακοίνωση.

             Οι πολιτικές μου απόψεις μπορούν να εκφραστούν με δύο λέξεις. Είμαι υποστηρικτής του συντάγματος σας. Κάθε άνθρωπος και μέτρο που οδηγεί σε αυτό το αντικείμενο που ενστερνίζομαι. Κάθε άνθρωπος και μέτρο που έχει την τάση, είτε άμεσα και ευγενικά, είτε έμμεσα και με δολοπλοκία, να αντενεργεί στο σύνταγμα, καταδικάζω και προσπαθώ, με κάθε δυνατό τρόπο, να αντικρούσω. Ανάμεσα σε αυτούς τους κακούς, οι πιο απεχθείς και μαύροι στη ψυχή είναι εκείνοι που βυσσοδομούν στο σκοτάδι για να ζέψουν στον ελληνικό λαό έναν ξένο βασιλιά.     Λ. Σ.».

             (TO PRINCE MAVROCORDATO. Zante, May 20th, 1824. My dear Sir, My cordial thanks are due to you for your kind letter. I request your sanction for the delivery of 3 three-pounders, and one howitzer, with the necessary ammunition to General Odysseus; likewise of a map of Greece. Captain Trelawny will take charge of these articles. I am anxious to see your letter which appeared in the Greek Chronicle, and was alluded to in your last communication. My political opinions may be expressed in two words. I am for your constitution. Every man and measure that leads to that object I embrace. Every man and measure that has a tendency, either directly and manfully, or indirectly and by intrigue, to counteract the constitution, I condemn, and endeavour, by all possible means, to thwart. Among these bad men, the most odious and black-hearted are those who are intriguing in the dark to saddle on the Greek people a foreign king. I am, &c. L. S.).

              Στον Μπάουριγκ, (22 του Μάη 1824) γράφει:  «Αγαπητέ μου Β. Πρέπει ο κάπταιν Trelawny να μεταφέρει τα τέσσερα πυροβόλα από το Μεσολόγγι στην Αθήνα, έχω απευθυνθεί στον κ. Barff να του πληρώσει πενήντα δολάρια, και να επιβαρύνουν το λογαριασμό της Επιτροπής. Η Αιγυπτιακή εκστρατεία, λένε, πρέπει να διοικείται από τον γιο του Πασά (τον Ιμπραήμ). Προορίζεται εναντίον του Μωριά και ο Μεχμέτ Αλή πρόκειται να κρατήσει αυτή τη χώρα, εάν τα καταφέρει κατακτώντας την. 

Μεχμέτ Αλή πασάς  (1770-1749)                      Ιμπραήμ πασάς  (1789-1843)

             Τα στρατεύματα πρόκειται να αποβιβασθούν στη Μεθώνη και τη Κορώνη, 10.000 άντρες πρόκειται να βαδίσουν  για τη Τριπολιτσά και 10.000 για την  Πάτρα. Το τελευταίο τμήμα μπορεί εύκολα να σαρώσει τις πεδιάδες, Ο Πασάς διαθέτει ήδη την Κύπρο και την Κρήτη. Ο Μαυρομιχάλης και ο Νικήτας προσχώρησαν στη κυβέρνηση. Ο Κολοκοτρώνης άντεξε έως ότου ο λαός της Καρύταινας, η δική του περιοχή, τον υποχρέωσε να ακολουθήσει το παράδειγμα. Το πνεύμα του λαού, το οποίον είναι για κάθε εξουσία αυτό που είναι πιο σημαντικό, αρχίζει να λειτουργεί αποτελεσματικά. Το αποδίδω στη δημοσιότητα».

                 (TO J. BOWRING, ESQ. Zante, 22d May, 1824. My dear B.  Should Captain Trelawny convey the four guns from Missolonghi to Athens, I have directed Mr. Barff to pay him fifty dollars, and to place the charge to the Committee's account. The Egyptian expedition is, they say, to be commanded by the Pacha's son. It js destined against the Morea, and Mahommed Ali is to retain that country, if he succeed in conquering it. The troops are to land at Modon and Coron; 10,000 men are to march on Tripolitza, and 10,000 on Patras. The latter division may easily sweep the plains, The Pacha already possesses Cyprus and Crete. Mavromichaeli and Niketas have joined the government. Colocotroni held out till the people of Caritena, his own district, obliged him to follow the example. The spirit of the people, which is in every government what is most important, begins to operate effectually. I attribute this to publicity.).

            Η αποδυνάμωση του Κολοκοτρώνη έχει αρχίσει και θα συνεχισθεί έντονα…….Στις 21 Νοεμβρίου (Ιουλιανό ημ/γιο) 1824, ο πρωτότοκος γιός του Πάνος θα δολοφονηθεί στο Παλλάντιο της Αρκαδίας και ο Γέρος του Μωριά καταρρακωμένος αποφασίζει να θέσει τέλος στον εμφύλιο πόλεμο με την κυβέρνηση. Θα μεταβεί στο Ναύπλιο και θα «…… προσφέρη εις την Διοίκησιν την υπόκλισίν του και την ευπείθειάν του εις τους νόμους της πατρίδος……». Δεν θα τον πιστέψουν, θα τον συλλάβουν στις 6 Φεβρουαρίου 1825,  και μετά από μια δίκη - παρωδία, θα τον καταδικάσουν σε εγκλεισμό στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία στην Ύδρα, όπου είχαν ήδη οδηγηθεί και οι ισχυρότεροι πρόκριτοι και καπεταναίοι του Μοριά (∆εληγιανναίοι, ο Θεόδωρος Γρίβας, οι Γεώργιος και Χρύσανθος Σισίνης, οι Σωτήρης και Ιωάννης Νοταράς) με εισήγηση του Κωλέττη........

                Τότε ακριβώς (Φεβρουάριος του 1825) αποβιβάζεται στο Μωριά και ο Ιμπραήμ πασάς, επικεφαλής μεγάλης  στρατιάς Αιγυπτίων, που διαδοχικά ενισχυομένη, θα φτάσει  κάποτε περί  τους 35.000 άνδρες….. Κάτω από την πίεση των γεγονότων, με τον Αιγύπτιο Ιμπραήμ να ερημώνει την Πελοπόννησο και τον Οθωμανό πασά Μεχµέτ Ρεσίτ (τον γνωστό ως  Κιουταχή) να πολιορκεί το Μεσολόγγι, ο Κολοκοτρώνης και οι άλλοι θα αποφυλακισθούν στις 17 Μαΐου 1825, χωρίς όρους και προϋποθέσεις - με διάταγμα γενικής αμνηστίας και ο  Κολοκοτρώνης θα διοριστεί γενικός αρχιστράτηγος …….

             Ο Stanhope κατηγορήθηκε από σύγχρονους του πολιτικούς, και από μεταγενέστερους ιστορικούς, ότι η άρνηση του να παραδώσει τα χρήματα του δανείου, αν δεν σχηματιζόταν κυβέρνηση απ’ όλες τις παρατάξεις, έβλαψε τις στρατιωτικές προπαρασκευές σε μια κρίσιμη φάση του αγώνα. Του προσήψαν ακόμα και βαριά την ευθύνη για το ολοκαύτωμα των Ψαρών. Ωστόσο, η “ιστορική αλήθεια” (πολύ πικρή) είναι κάπως διαφορετική…… Οι ναύτες δεν έμπαιναν στα πλοία, χωρίς προπληρωμή των μισθών τους, και δεν ήταν ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία φορά που γινόταν αυτό! Έτσι έγινε και χάθηκαν η Χίος, το Μεσολόγγι, δεν απετράπη η απόβαση του Ιμπραήμ στη Κρήτη, έπειτα και στον Μωριά, κ.ά.

             …… Η Ελληνική ιστορία καταγράφει και στην αρχαιότητα ένα παρόμοιο συμβάν! Στις παραμονές της ναυμαχίας της Σαλαμίνας τα πληρώματα του αθηναϊκού στόλου αξίωσαν πληρωμή για να πολεμήσουν. Τελικά ο  Άρειος Πάγος μπόρεσε να συγκεντρώσει τα αναγκαία χρήματα, και πήρε κάθε ναύτης 8 δραχμές….  

               Ο πρόεδρος του Εκτελεστικού Γ. Κουντουριώτης, σε επιστολές προς τον αδελφό του Λάζαρο  ……… ο Λάζαρος, πρωτότοκος, εθεωρείτο αρχηγός (“κρατούσε τα ηνία”) της πάμπλουτης οικογένειας των Κουντουριωταίων…… χαρακτηρίζει τον Στάνχοπ “ηλίθιο και επιπόλαιο”, και σχετικά με τη δυσκολία - αδημονία του να λάβει το Αγγλικό χρήμα (πρόκειται για την πρώτη δόση 40.000 λιρών) γράφει (5/6/1824): «…… Τούτο το επροξένησεν εκείνος ο επάρατος Στανχώπ.  Δυστυχία της Ελλάδος και τούτο,  να αποθάνη ο καλός εκείνος Βυρών και να ζήσει εκείνος. Η μόνη ελπίς μένει εις τον Βλακέρον ……».         

            Edward Blaquiere, ο πιο δραστήριος Άγγλος (Ιρλανδικής καταγωγής, απόγονος Ουγενότων) φιλέλληνας. Αξιωματικός του Βρετ. ναυτικού. Μαζί με τον J. Bowring υπήρξαν οι πρωτοστάτες στην ίδρυση και ανάπτυξη του Φιλελληνικού Κομιτάτου του Λονδίνου, κατόπιν απετέλεσαν τα πιο διακεκριμένα μέλη του. Ο Edward Blaquiere ακάματος, φλογερός, αεικίνητος, εκείνη την εποχή βρισκόταν στην Ζάκυνθο, συνοδεύοντας την πρώτη δόση του δανείου.

             Για την καθυστέρηση παράδοσης του δανείου δεν ευθύνεται μόνον, στο βαθμό που ευθύνεται, η άκρα ευσυνειδησία του Στάνχοπ…… Η πρώτη δόση βρισκόταν κλειδωμένη  στα χρηματοκιβώτια των τραπεζιτών της Ζακύνθου Barff και Λογοθέτη και στον Stanhope,  επίτροπο του δανείου, είπαν ότι μετά τον θάνατο του Byron (ο Γκόρντον, ο τρίτος επίτροπος, απρόθυμος, ήταν στην Αγγλία) δεν υπήρχε Επιτροπή, ότι νομικά ήταν ανύπαρκτη και πλέον ο Stanhope δεν είχε καμία επίσημη ιδιότητα ως προς το δάνειο.  Ακόμα, στις 12/24 Μαΐου 1824, οι απεσταλμένοι στο Λονδίνο Ορλάνδος και Λουριώτης έγραφαν στον Γ. Κουντουριώτη ότι ο γραμματέας του Φιλελληνικού Κομιτάτου, ο J. Bowring καθυστερούσε σκόπιμα την αποστολή των εγγράφων του δανείου στην Ελλάδα για να διαπραγματεύεται ο Λώφναν  (Loughnan Sons και Ο’ Brien ήσαν οι τραπεζίτες που είχαν αναλάβει την έκδοση του δανείου) τα χρήματα και να κερδοσκοπούν στο Λονδρέζικο Χρηματιστήριο…..

             Εξάλλου, ο Στάνχοπ είχε σημάνει ότι η ανάληψη των χρημάτων του δανείου από τους Έλληνες είναι επείγουσα, καθόσον….. «Οι Τούρκοι και οι Αιγύπτιοι είναι κοντά, και τα χρήματα θα διευθετούσαν τα προβλήματα στη κυβέρνηση, και θα της έδιναν τα μέσα για να απωθήσει τον εχθρό». Πίστευε, βέβαια, ότι η προσδοκία των χρημάτων καθιστά περισσότερο πιθανό να γίνει το μέσο για να σχηματιστεί μια συνασπισμένη διοίκηση, η μόνη μία που μπορεί να δράσει αποτελεσματικά….

             Άσχετα με τα παραπάνω, μπορεί άραγε να θεωρηθεί ότι η εμμονή του συνταγματάρχη να μην εκταμιευθούν οι Αγγλικές λίρες, που θα καταχρέωναν το λαό (ατελέσφορα ως απεδείχθη), πριν δημιουργηθεί κυβέρνηση εθνικής σωτηρίας στη χώρα, που σπάραζε από εμφύλιες έριδες, και προτού ικανοποιηθούν λογικές και αυτονόητες προϋποθέσεις σωστής διαχείρισης του χρήματος, συνιστά μομφή στον υπεύθυνο του δανείου και όχι επιβεβλημένο καθήκον του;

            Βέβαια, ο Στάνχοπ καταδικάζεται από τους ξένους πολιτικούς και ιστορικούς της εποχής του και για τη δημοκρατική – αντιμοναρχική δράση του στην Ελλάδα. Φανερό ότι ο συνταγματάρχης «είχε υπερβεί τα εσκαμμένα»!  Γι’ αυτό και ανακλήθηκε.  Αρκετά είχαν ανεχτεί την έντονη προπαγάνδα του κατά του μοναρχικού πολιτεύματος, όντας ο ίδιος αριστοκρατικής καταγωγής και αξιωματικός του βασιλείου της Αγγλίας, την αιχμηρή του γλώσσα, καθώς και την πολυπραγμοσύνη του, αυτές τις “περίεργες” διακηρύξεις του περί διαφάνειας στη διαχείριση των δημοσίων πραγμάτων, ελευθεροτυπίας, ωφελιμότητας και ευημερίας των πολλών, και τις άλλες, «Μπενθαμικής» απόχρωσης, δραστηριότητες του.

             Επίσης, οι, από την αρχή που πάτησε το πόδι του στην Ελλάδα, κακές του σχέσεις  με τον Μπάιρον και τον  Μαυροκορδάτο και αντίθετα, η συμμαχία του με τον “προγραμμένο” θανάσιμο εχθρό των Κωλέττη - Μαυροκορδάτου,  Οδυσσέα Ανδρούτσο,  καθόλου δεν ήταν εναρμονισμένες με την βρετανική πολιτική. Πολλοί ήταν αυτοί που πίστευαν ότι ο Στάνχοπ υποστήριζε δραστήρια τη φατρία που αντιμάχεται την (επίσημη Ελληνική) Κυβέρνηση.

            Ο απερίγραπτος Edward Parry  (ο αρχηγός της τεχνικής αποστολής, του Φιλελληνικού Κομιτάτου του Λονδίνου, στο Μεσολόγγι), αναφέρουν, χειρονομώντας φώναζε: «Τρομερό – τρομερό!  Υπάρχει αντικυβερνητική συνωμοσία και αρχηγός της είναι ένας Άγγλος (δηλ. ο  Στάνχοπ)». 

              Στη άκρως διχασμένη Ελλάδα του 1824, επαναλαμβάνουμε, υπήρχαν δύο παρατάξεις: Η Κυβερνητική (Κουντουριώτης - Υδραίοι - Σπετσιώτες, Μαυροκορδάτος, Κωλέττης, κοτζαμπάσηδες, κ.ά.) και οι “λαϊκοί” Καπεταναίοι (Κολοκοτρώνης, Ανδρούτσος, κ.ά.).  Ουσιαστικά υπήρχαν δύο κυβερνητικά κέντρα:  Το πρώτο και πιο ισχυρό (αναγνωριζόμενο επίσημο) στο Κρανίδι, το άλλο (παράτυπο) στη Τριπολιτσά. Ο Στάνχοπ, ως δημοκρατικός, έκλινε προς την δεύτερη παράταξη, όμως αγωνίζονταν για την ενότητα όλων.

              Έτσι έγινε και ήρθε η ανάκληση του Στάνχοπ. Στην Ελλάδα, Επτάνησα και Αγγλία, σημαντικοί παράγοντες κινητοποιήθηκαν για την εξουδετέρωση και αντικατάσταση του. Σε επιστολές και αναφορές προς τη κυβέρνηση της Αγγλίας, διατυπώθηκαν επικρίσεις εναντίον του, που έγιναν αποδεκτές. Τελικά, ο “παράξενος-ατίθασος” Συνταγματάρχης απομακρύνθηκε.

             Ρόλο έπαιξε και ότι ο Canning είχε ήδη αρχίσει να προσανατολίζεται στην άνοδο του Μαυροκορδάτου, προκειμένου να αποτελέσει φραγή σε Ρωσόφιλη (Καποδίστριας) ή Γαλλόφιλη (Νεμούρ), λύση,  γιατί - φανερό - το Ελληνικό ζήτημα περνούσε στην τελική φάση διευθέτησης του, και βέβαια η (όποια) λύση ήταν αποκλειστικό θέμα των Μεγάλων Δυνάμεων, καθόλου του Ελληνικού λαού…

             

2.4)  Ο  L. Stanhope  στο ταξίδι της επιστροφής του στην Αγγλία  (25/5 – 29/6/1824)

           Το τελευταίο του γράμμα από την Ζάκυνθο (για τον Μπάουριγκ) έχει ημερομηνία 24 Μάη του 1824.  Το επόμενο του γράμμα (στον ίδιο) γράφεται εν πλω, επί του πλοίου “Florida”, στις 2 Ιουνίου του ’24:

            «Αγαπητέ μου Β. Πριν κλείσω την αλληλογραφία μου μαζί σας σχετικά με το θέμα της αποστολής μου στην Ελλάδα, πρέπει να σας δώσω μια κατάσταση για τις εκταμιεύσεις που έχω κάνει υπέρ της ελληνικής υποθέσεως, και εξ ονόματος της Επιτροπής όπως και για λογαριασμό μου…..»          (On board the Florida, 2d June, 1824. My dear B. Before I close my correspondence with you on the subject of my proceedings in Greece, I must give you a statement of the disbursements which I have made in favour of the Greek cause, as well in behalf of the Committee as on my own account…..).

                  Και σε δύο αναλυτικές καταστάσεις που παραθέτει συγκεντρώνει τις διάφορες πληρωμές του, για ποικίλους λόγους σε διαφόρους, για την Ελληνική υπόθεση (by me to the Greek cause) συνολικού ύψους:  497 £ (λιρών), πλέον εκταμιεύσεις του για λογαριασμό της  Ελληνικής Επιτροπή (του Λονδίνου) (Disbursements made by me on behalf of the Greek Committee) συνόλου: 188 £.  Στη συνέχεια αναφέρει:

             «…… Εκτός από αυτά τα ποσά, θέλησα επίσης η Φιλόμουσος Εταιρεία στην Αθήνα να επιλέξει και να στείλει στην Αγγλία κάποια πολύ προικισμένα άτομα, με σκοπό να μαθητεύσουν, με έξοδα της Επιτροπής, στα πιο βελτιωμένα συστήματα εκπαίδευσης και να φέρουν πίσω και να απλώσουν στην Ελλάδα αυτή τη γνώση. Τώρα πρέπει να σας παρακαλέσω να δώσετε τις ευχαριστίες μου στην Επιτροπή για τη παροχή τόσο μεγάλων κεφαλαίων στη διάθεση μου. Αν είχα πρωτύτερα σεβαστεί τις εντολές τους πάνω σ’ αυτό το θέμα, θα έπρεπε να είχα ξοδέψει ένα μεγαλύτερο ποσό. Για όλα τα ποσά που εκταμιεύθηκαν για λογαριασμό της Επιτροπής, θεωρώ τον εαυτό μου πλήρως υπεύθυνο και είμαι έτοιμος να τα επιστρέψω αν δεν εγκριθούν πλήρως από την ανώτερη εκδίκαση τους».           

             (….. In addition to these sums I have also desired the Philo-Muse Society at Athens to select and send to England some highly gifted person, for the purpose of being instructed, at the Committee's expense, in the most improved systems of education, and conveying back to and spreading in Greece this knowledge. I must now beg of you to return my thanks to the Committee for having placed such large funds at my disposal. Had I been earlier honoured with their commands on this subject, I should have expended to a larger amount. For all sums disbursed on behalf of the Committee I consider myself entirely responsible, and am ready to refund them if not fully approved by their superior judgment).

           Το μπρίκι Florida  θα φθάσει στην Αγγλία στις 29  του Ιούνη του ‘24, απ’ τις 25 του Μάη που σαλπάρισε από τη Ζάκυνθο. Το ταξίδι του μέχρι που έφθασε στο Downs (Downs είναι η ονομασία ενός αγκυροβολίου πλοίων, ενός από τα κορυφαία λιμάνια της Αγγλίας κατά τον 19ο αιώνα. Βρίσκεται ανάμεσα στα Στενά του Ντόβερ και στις εκβολές του Τάμεση, στη νότια Αγγλία), διήρκησε 35 ημέρες.

London, docks

           Πάνω στο πλοίο ακόμα, στο Λονδρέζικο αραξοβόλι του Downs, (29 του Ιούνη 1824), ο Στάνχοπ γράφει στον Γενικό Υπασπιστή:

           «Κύριε, Κατά την άφιξή μου στη Ζάκυνθο, στις 12 Μαΐου 1824, από την Πελοπόννησο, ο Αντισυνταγματάρχης Σερ F. Stoven μου ενεχείρησε μια επιστολή από τον αναπληρωτή γενικό Υπασπιστή της 19ης Μαρτίου τελευταίως. Από αυτή την ανακοίνωση φαίνεται ότι ο Βασιλιάς της Αγγλίας είχε ακυρώσει την άδεια απουσίας που μου χορηγήθηκε. και ότι η Βασιλική Υψηλότης του ο  Ανώτατος Διοικητής με διέταξε να επιστρέψω στη πατρίδα μέσω Κέρκυρας  χωρίς καθυστέρηση, υπό την λύπη  της αυστηρότερης δυσαρέσκειας της Αυτού Μεγαλειότητας. Μετά την προσεκτική ανάγνωση της επιστολής του αναπληρωτή γενικού Υπασπιστή, ο Sir F. Stoven μου πρότεινε να έρθω στη πατρίδα με το Florida. Του υπενθύμισα ότι η εντολή μου ήταν να προχωρήσω μέσω της Κέρκυρας. Απέρριψε την αντίρρηση λέγοντας ότι πρέπει να ενεργώ σύμφωνα με το πνεύμα της εντολής, και θα αναλάμβανε ο ίδιος την ευθύνη. Νόμισα τη συμβουλή του καλή».

           Δύο ημέρες μετά την άφιξή μου στη Ζάκυνθο ανέφερα ότι είμαι έτοιμος να ξεκινήσω με το Florida. Τότε έκανα ό,τι μπορούσα για να επισπεύσω την αναχώρησή του και επιβιβάστηκα πριν ήταν έτοιμο να πλεύσει. Στις 25 Μαΐου τον περασμένο μήνα, το Florida σήκωσε πανιά για την Αγγλία και έχω την τιμή να σας κάνω γνωστό, για τη πληροφόρηση της Βασιλικής Υψηλότητας του  Ανώτατου Διοικητή, ότι έφτασα στο Downs αυτό το βράδυ. Αυτή η εξήγηση, ελπίζω, ότι θα αποδείξει στον Δούκα της Υόρκης (Δούκας της Υόρκης είναι τίτλος ευγενείας του Ηνωμένου Βασιλείου, που παραχωρείται στον δεύτερο γιο των Βρετανών μοναρχών), πόσο πρόθυμος ήμουν να υπακούσω την εντολή του Βασιλιά και πόσο οδυνηρή ήταν για μένα η απειλή της σοβαρής δυσαρέσκειας της Μεγαλειότητάς του. Όσο κακά κι αν έχω παρουσιαστεί, επιτρέψτε μου να σας διαβεβαιώσω ότι η πρώτη επιθυμία της καρδιάς μου που πάντα έχει υπάρξει, στην Ελλάδα όπως οπουδήποτε αλλού, είναι να αξίζω την εκτίμηση της ανθρωπότητας, της χώρας μου και του Βασιλέως μου. Έχω την τιμή να είμαι, Κύριε, ο πιο ταπεινός Σας υπηρέτης. Λ. Σ.».

             (TO THE ADJUTANT-GENERAL, Downs, on board the Florida, 29th June, 1824, Sir, On my arrival at Zante, on the 12th May, 1824, from the Peloponnesus, Lieutenant-Colonel Sir F. Stoven put into my hands a letter from the Deputy-Adjutant-General of the 19th of March last. By this communication it appeared that the King of England had cancelled the leave of absence granted to me; and that His Royal Highness the Commander-in-Chief had commanded me to proceed home by way of Corfu without delay, under pain of His Majesty's severest displeasure. After perusing the Deputy-Adjutant-General's letter, Sir F. Stoven recommended me to go home in the Florida. I reminded him that my order was to proceed by way of Corfu. He overruled the objection, saying that I should act up to the spirit of the order, and he would take upon himself the responsibility. I thought his advice good».  Two days after my arrival at Zante I reported myself ready to start in the Florida. I then did all in my power to hasten her departure, and embarked before she was ready to sail. On the 25th of May last the Florida got under weigh for England, and I have the honour to acquaint you, for the information of His Royal Highness the Commander-in-Chief, that I reached the Downs this night. This explanation will, I hope, prove to the Duke of York how eager I was to obey the King's mandate, and how painful was to me the threat of his Majesty's severe displeasure. However badly I may have been represented, permit me to assure you that the first desire of my heart has ever been, in Greece as elsewhere, to deserve the esteem of mankind, my country, and my King. I have the honour to be, Sir, Your most humble servant, L.S.).

           Στους εκτελεστές της διαθήκης του λόρδου Μπάιρον είναι η τελευταία επιστολή του Λέστερ  Στάνχοπ (29 Ιουνίου 1824), όντας ακόμα, για λόγους καραντίνας, πάνω στο πλοίο Florida στο λιμάνι Downs, καθότι είχε αναλάβει και την ευθύνη της μεταφοράς της σορού του Μπάιρον (με το ίδιο πλοίο) στην Αγγλία. Πέραν διαφόρων διαδικαστικών λεπτομερειών για το θέμα αυτό, τους γράφει και τα εξής:

          «Ο θάνατος του φίλου σας Μπάιρον προκάλεσε ένα σοκ που ένιωσε κάθε καρδιά στην Ελλάδα. Εκεί, συγκινημένος από πανάρχαιες αναπολήσεις, και περιτριγυρισμένος από κλασικό τοπίο, οι ικανότητες του ποιητή επεκτάθηκαν - η ιδιοφυΐα του έλαμψε και έγραψε σαν ένας παθιασμένος και εμπνευσμένος. Εκεί, επίσης, με ηλεκτρικούς σπινθήρες, είχε αφυπνίσει το ανενεργό πνεύμα της ελευθερίας και είχε θυσιάσει γι’ αυτό τις ανέσεις του, τα πλούτη του και τη ζωή του. Μετά, από μια τόσο ένδοξη πορεία που τερματίσθηκε με το θάνατο, ήταν καλό – ήταν δίκαιο για την Ελλάδα να πενθήσει για τον Μπάιρον και να απονείμει τιμές στη μνήμη του. Όλα αυτά έγιναν. Επικήδειες τελετές και λόγοι απαγγέλθηκαν, και η Αθήνα και το Μεσολόγγι διεκδίκησαν την τιμή να έχουν την κατοχή των λειψάνων του στη χώρα όπου αυτός άνθισε και έπεσε.

           Πολλοί, ακόμη και από τους συμπατριώτες του Λόρδου Μπάιρον, πίστευαν ότι το σώμα του έπρεπε να τοποθετηθεί στο ναό του Θησέα. Ο Οδυσσέας ήταν επίσης της άποψης αυτής, και ήθελε να διαβιβάσω μια επιστολή, ρητά, στο Μεσολόγγι, ζητώντας τη στάχτη του. Το έκανα, αλλά η σορός είχε φτάσει τότε στη Ζάκυνθο, και ήταν αποφασισμένο ότι θα έπρεπε να σταλεί στην Αγγλία για δημόσια ταφή, είτε στο αβαείο του Westminster είτε στο (ναό) St. Paul's.  Κατά την άφιξή μου στη Ζάκυνθο, μου ζήτησε ο κυβερνήτης και άλλοι, να φροντίσω τα λείψανα του Λόρδου Μπάιρον και τα χαρτιά του, και να τα συνοδεύσω με το Florida στην Αγγλία. Αποδέχτηκα το χρέος και έφτασα στο Downs.

           Οι εκτελεστές της διαθήκης του Λόρδου Μπάιρον θα ευαρεστηθούν τώρα να κάνουν ρυθμίσεις για τον ενταφιασμό της σορού του, και για την παραλαβή και την εξέταση των εγγράφων του.….. Οι Βρετανοί, που λατρεύουν το μεγαλοφυές πνεύμα και αγαπούν την ελευθερία, θα, δεν αμφιβάλλω, συνωστισθούν στις όχθες του Τάμεση και στις μεγαλοπρεπείς γέφυρες του, για να παρακολουθήσουν το διερχόμενο σκηνικό, και να στενάξουν για τον μεγάλο νεκρό…..».

          ("The death of your friend Byron occasioned a shock that was felt by every heart in Greece. There, moved by early recollections, and surrounded by classic scenery, the poet's faculties expanded,—his genius glowed, and he wrote like one impassioned and inspired; there, too, with electric sparks, he had roused the dormant spirit of freedom, and had sacrificed to her his comforts, his fortune, and his life. "After so glorious a course had terminated in death, it was good—it was just for Greece to mourn for Byron, and to confer honours on his memory. All this took place. Funeral rites and orations were pronounced, and Athens and Missolonghi contended for the honour of having his remains deposited in the land where he had flourished and sunk. Many, even of Lord Byron's countrymen, thought that his body should be placed in the temple of Theseus. Ulysses was also of this opinion, and desired me to forward a letter, by express, to Missolonghi, soliciting his ashes. I did so; but the body had then reached Zante, and it was determined that it should be sent to England for public burial, either in Westminster Abbey or in St. Paul's. On my arrival at Zante, I was requested by the governor and others, to take under my care the remains of Lord Byron and his papers, and to accompany them in the Florida to England. I accepted the charge, and have reached the Downs. "The executors of Lord Byron will now be pleased to make arrangements for the interment of his body, and for the reception and examination of his papers.…… Britons, who cherish genius and who love liberty, will, I doubt not, crowd to the banks of the Thames, and to her majestic bridges, to behold the passing scene, and to sigh for the mighty dead…..).

.........Το άρθρο συνεχίζεται στην επόμενη καταχώρηση του blog.......