Περί “Ιερών κειμηλίων και λειψάνων”

 

Περί “Ιερών κειμηλίων και λειψάνων”

1)  ΕΙΣΑΓΩΓΗ

      Όσοι επισκέπτονται εκκλησίες και μοναστήρια συνήθως δεν παραλείπουν επίσκεψη και ξενάγηση και στα “θησαυροφυλάκια” τους. Έτσι, δείχνουν την εκτίμηση και το σεβασμό τους προς τα “ιερά κειμήλια” και “ιερά λείψανα” που, από αιώνες, φυλάσσονται στα “σκευοφυλάκια” και στις “λειψανοθήκες” τους. 

     “Ιερά κειμήλια” είναι παλαιά ευαγγέλια, λειτουργικά και άλλα εκκλησιαστικά βιβλία, χρυσόβουλα (βασιλικά έγγραφα-διατάγματα με χρυσή σφραγίδα/βούλα), εικονίσματα, αγιογραφίες και ξυλόγλυπτα, διακοσμημένοι με πετράδια σταυροί, εγκόλπια, εξαπτέρυγα, δισκοπότηρα, θυμιατά, κηροπήγια, κοσμήματα, καντήλια, καθώς και πολυποίκιλτα άμφια, χρυσοκεντημένα πολυτελή υφάσματα, κ.ά. ιστορικής και καλλιτεχνικής αξίας αντικείμενα.

     “Ιερά λείψανα”, είναι μικρά ή μεγάλα τμήματα από τα σκηνώματα αγίων. Διατηρούνται σε προθήκες – λειψανοθήκες.  Αναρίθμητα τέτοια διατίθενται σε  ναούς και μονές, από όλους (σχεδόν) τους αγίους της Χριστιανοσύνης.

     Πολλοί άνθρωποι έχουν την συνήθεια του ασπασμού και της προσκύνησης των “ιερών λειψάνων”, έθιμο αναχρονιστικό και αποτρόπαιο, καθώς και την εναπόθεση διαφόρων αφιερωμάτων - ταμάτων σε εικόνες αγίων, των πιο θαυματουργών.

     Αυτό, όπως εξηγούν αυτοί που πιστεύουν, συμβαίνει διότι ο θεός, εμβάλλοντας την άκτιστη θεία Του χάρη στα λείψανα των αγίων Του, έκανε η θεία χάρις να μεταδίδεται και σε καθετί που βρίσκεται σε επαφή με αυτά. Επακόλουθο, λοιπόν, αυτά τα λείψανα να καθίστανται θαυματουργά!

      «Προσκυνούμε, ακόμη, τα ιερά λείψανα, λέγει ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, επειδή δεν αφαιρέθηκε από αυτά η αγιαστική δύναμις, όπως δεν αποχωρίσθηκε και η θεότητα από το Δεσποτικό Σώμα του Κυρίου κατά τον τριήμερο θάνατο Του».

      Κατά τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη (1749 – 1809.  Άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας και από τους σημαντικότερους ασκητές) η αιτία της ευωδίας και θαυματουργίας των λειψάνων των Αγίων «είναι η άπαξ ενοικήσασα εις τα σώματα αυτών Χάρις του Αγίου πνεύματος, ήτις δεν χωρίζεται αυτά μετά θάνατον, αλλά μένει μετ’ αυτών. Όθεν τας μεν ψυχάς των αγίων ποιεί μακαρίας εν ουρανοίς, τα δε σώματα αυτών αποδεικνύει πηγήν ευωδίας και θαυμάτων παραδόξων και ιαμάτων. Καθώς και η Χάρις είναι ζωοποιός, ούτω ζωοποιά και τα σώματα των αγίων αποτελεί». (“Εορτοδρόμιον”, έκδοσις 1961, σελ. 570)

      O καθηγητής Δημ. Τσάμης σημειώνει: «Ο Χριστός έγινε τέλειος άνθρωπος για να θεώσει ολόκληρη την ανθρώπινη φύση. Η άκτιστη ενέργεια της θεώσεως επεκτείνεται σ’ όλο το σώμα τού Χριστού, την κοινωνία των Αγίων, που είναι η Εκκλησία. Η εκθεωτική αυτή ενέργεια παραμένει στα σώματα των Αγίων και μετά τον θάνατό τους» (“Το Μαρτυρολόγιον του Σινά”, σελ. 23 – 24).

     ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Η κριτική και οι σχολιασμοί στο παρόν άρθρο μας, δεν αφορούν τα αντικείμενα των συλλογών των ναών και των μονών, αυτά που έχουν αξία μουσειακή (εκκλησιαστική - πνευματική, ιστορική και καλλιτεχνική). Η  φύλαξη, συντήρηση και ανάδειξη τους, μάλιστα, είναι υποχρέωση όλων μας.

2)  ΙΣΤΟΡΙΚΟ

     Από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια ξεκίνησε το να συγκεντρώνονται σε συλλογές ιερά αντικείμενα και να λατρεύονται ιερά σκηνώματα. Κατά καιρούς η λατρεία τους έπαιρνε διαστάσεις μαζικής υστερίας. Αρχικά, αναζητούσαν και ανακάλυπταν θαμμένες σορούς (εικαζομένων) αγίων και έχτιζαν πάνω εκκλησίες προς τιμήν τους.

      Κατόπιν, και σε όλα τα χρόνια  ανελλιπώς, οργάνωναν και οργανώνουν, εορτασμούς (πανηγύρια) στο όνομα του εκάστοτε αγίου, μάλιστα πραγματοποιούνται και μακρινά προσκυνηματικά ταξίδια, στις διασημότερες περιπτώσεις.

      Συχνά, γίνονται αγοροπωλησίες και δανεισμοί, μεταφορές από μέρος σε μέρος, καθώς  και περιφορές των λείψανων. Πρακτικές μακάβριες, που εφαρμόζονται ως σήμερα, μάλιστα υπό την αιγίδα επίσημων αρχών ανεξίθρησκων χωρών….

      ….. Αμέτρητα γαρ τα  εκατομμύρια των πιστών της Εκκλησίας, Καθολικής τε και Ορθόδοξης. Ο δε “τζίρος” που πραγματοποιείται είναι τεράστιος.

      Παλαιότερα αυτά λογίζονταν βασιλική περιουσία, και σε ανατολή και δύση αυτοκράτορες έδιδαν επίσημους όρκους πάνω τους, εμψύχωναν τους πιστούς υπηκόους τους καθώς και τα στρατεύματα τους, είτε τα προσέφεραν ως δώρα σε διαφόρους και μέσω αυτών ασκούσαν εξωτερική πολιτική…..

     -  ....... Ο άγιος «Φιοντόρ Φιοντόροβιτς Ουσσακόφ»

      Ακόμα και σήμερα συμβαίνουν τέτοια, και η περίπτωση του Ρώσου ναυάρχου Φιοντόρ Φιοντόροβιτς Ουσσακόφ (1743-1817), τον οποίον το έτος 2001 η Ρωσική εκκλησία αγιοποίησε και έχρισε προστάτη του ναυτικού της, μετά και ως προστάτη των πολεμικών αεροσκαφών της με πυρηνικές κεφαλές (2005), είναι χαρακτηριστική.

      Ο Ουσσακόφ, ως ναύαρχος του Ρωσικού στόλου, είχε τεθεί, το 1798, επικεφαλής Ρωσοτουρκικής μοίρας, η οποία καταλαμβάνει τα Επτάνησα και τις απέναντι Ενετικές κτήσεις, ενώ πολιορκεί την Κέρκυρα. Τα Επτάνησα είχαν περιέλθει στην δημοκρατική Γαλλία, μετά την κατάλυση της (Γαληνοτάτης) Ενετικής Δημοκρατίας (1797) από τον Ναπολέοντα.

       Η παράξενη αυτή λυκο-συμμαχία Ρώσων και Τούρκων, έγινε προκειμένου να ανακοπεί η Γαλλική επέκταση προς Ανατολάς, να αναχαιτισθεί η εξαγωγή επαναστατικών ιδεωδών στις Ναπολεόντειες κτήσεις. Μάλιστα την ευλόγησε και ο πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’, απευθύνοντας διακήρυξη προς τους Επτανησίους, καλώντας τους να εξεγερθούν κατά του «μοχθηρού όφεως», των «αθέων Γάλλων»!  

      Και αυτά θα αποτελούσαν μακρινή - ξεχασμένη ιστορία, αν στα εντελώς πρόσφατα χρόνια, μετά την πτώση της ΕΣΣΔ, η Ρωσική διπλωματία και εκκλησία (επιδιώκοντας το μεγάλωμα της επιρροής τους στην ομόδοξη χώρα μας) δεν ενεργούσαν δραστήρια για την ανέγερση μνημείων, την δημιουργία κάθε χρόνο πολλών ομιλιών και άλλων εκδηλώσεων σε όλα τα Ιόνια νησιά, όπου οι Ρώσοι αναφέρονται σαν απελευθερωτές και ο ναύαρχος Ουσσακόφ από τους συντάκτες της Ιονίου Πολιτείας.

      Και το πιο εκπληκτικό: Το 2002 πραγματοποιήθηκε στην Κέρκυρα λιτανεία της εικόνας του νεοφανούς αυτού Ρώσου αγίου Ουσσακόφ, που μαζί με το λείψανό του, κατετέθησαν στο ναό του πολιούχου αγ. Σπυρίδωνος. Εικόνες του αγίου Ουσσακόφ υπάρχουν σε δύο ναούς της Κέρκυρας, αγ. Σπυρίδωνος και Προδρόμου Ιωάννου…..

       (Αλεξ. Μασσαβέτα: «Η Τρίτη Ρώμη», σελ. 335-343)        

3)  ΙΕΡΑ ΚΕΙΜΗΛΙΑ ΚΑΙ ΛΕΙΨΑΝΑ

     Κάθε οίκος Θεού έπρεπε να διαθέτει ιερά κειμήλια και οπωσδήποτε  τουλάχιστον ένα ιερό λείψανο στην αγία Τράπεζα, ενώ πολλοί ναοί, νεκροταφεία και μοναστήρια διέθεταν μεγάλες συλλογές, προσελκύοντας έτσι πολλούς προσκυνητές, κατ’ επέκταση αφιερώματα και χρήματα.

     Έτσι, με την πάροδο του χρόνου, τα “σκευοφυλάκια” εκκλησιών και μοναστηριών (ιδιαίτερα των μοναστηριών) κατακλείστηκαν από αναρίθμητα τέτοια κειμήλια, πολλά απ’ αυτά αμφιβόλου αξίας, καθώς και λείψανα αγίων, που η σχετική αφθαρσία τους προκαλεί θαυμασμό……

      Στις γιορτές των αγίων, εκτός των κατανυκτικών λειτουργιών,  αγρυπνιών κλπ. μέσα στους ναούς, περιλαμβάνουν και άλλα δρώμενα, λιτανεύσεις, όπως είπαμε, και φανταχτερές μουσικό-θεατρικές παρελάσεις.

     Χαρακτηριστικό των πανηγύρεων αυτών είναι ότι στον περίβολο των εκκλησιών και πέριξ ανθεί το (παρα)εμπόριο, καθώς δεκάδες γυρολόγοι στήνουν εκεί πάγκους και πωλούν τα πάντα.

      Ο Χριστός ο ίδιος τους είχε κάποτε -με βία- εκδιώξει από το προαύλιο του Ναού της Ιερουσαλήμ. Οργισμένος και με μαστίγιο αναποδογύριζε τους πάγκους γυρολόγων, ζωέμπορων και  αργυραμοιβών, διότι, καθώς είπε, είχαν μετατρέψει τον Οίκο του Πατέρα Του σε οίκο εμπορίου!  

        «…..ποιήσας φραγέλλιον ἐκ σχοινίων πάντας ἐξέβαλεν ἐκ τοῦ ἱεροῦ τά τε πρόβατα καὶ τοὺς βόας, καὶ τῶν κολλυβιστῶν ἐξέχεε τὸ κέρμα καὶ τὰς τραπέζας ἀνέστρεψε…..…. -και- μὴ ποιεῖτε τὸν οἶκον τοῦ πατρός μου οἶκον ἐμπορίου….»  (Ιω. 2,15 -2,16)

4)  Η ΑΦΘΑΡΣΙΑ ΤΩΝ ΛΕΙΨΑΝΩΝ

       Ως προς την επιστημονική εξήγηση της αφθαρσίας των λειψάνων, η οποία συνιστά και την πιο βασική προϋπόθεση αγιοποίησης και εφ’ όσον δεν υποκρύπτεται μεταγενέστερη “τεχνική παρέμβαση”, περιγράφονται δύο μηχανισμοί μέσω των οποίων καθυστερείται η αποσύνθεση. Και αυτές είναι φυσική ή ξηρά μουμιοποίηση και η σαπωνοποίηση.

1^ος) Η φυσική ή ξηρά μουμιοποίηση, ιδιαίτερα γνωστή στους επιστημονικούς κύκλους, επέρχεται διατηρώντας αναλλοίωτο το νεκρό σώμα υπό τις κατάλληλες περιβαλλοντικές συνθήκες. Όταν δηλαδή επικρατεί ξηρό κλίμα στο χώρο ταφής και υπάρχει έλλειψη οξυγόνου και κατ’ επέκταση έλλειψη βακτηριδίων για την αποδόμηση του οργανισμού.

2^ος) Η σαπωνοποίηση, είναι ο πιο συχνός μηχανισμός. Πρόκειται για χημική αντίδραση κατά τη διάρκεια της οποίας το ανθρώπινο ή ζωικό λίπος έρχεται σε επαφή με μία ισχυρή αλκαλική βάση, με αποτέλεσμα η σορός του νεκρού να διατηρείται αναλλοίωτη, παίρνοντας μια κέρινη όψη. Η διαδικασία αυτή ενεργοποιείται σε μέρη με εξαιρετικά υγρό κλίμα.

     Η αποσύνθεση μπορεί, επίσης, να καθυστερήσει σε μέρη όπου το έδαφος περιέχει μεγάλες ποσότητες θείου, όπως το έδαφος της Σαντορίνης, που έχει μεγάλη περιεκτικότητα σε θείο λόγω της ηφαιστειακής δραστηριότητας.

       Για αιώνες οι εντόπιοι έβρισκαν κατά την εκταφή τα σώματα των νεκρών τους αναλλοίωτα και πίστευαν ότι είχαν μετατραπεί σε βρικόλακες. Τόσο έντονη ήταν μάλιστα αυτή η πεποίθηση και τόσο τρόμο τους προκαλούσε, που για να γλιτώσουν από τα δαιμονικά αυτά όντα έθαβαν τους νεκρούς στο κοντινό νησάκι Καμένη, καθώς πίστευαν ότι οι βρικόλακες δεν μπορούν να διασχίσουν το νερό.

 (Από το ενημερωτικό portal: vimaorthodoxias.gr)

     Λαϊκές αφηγήσεις και μύθοι, μέσα από μεσαιωνικά “χρονικά” και “συναξάρια” (βίους αγίων), που με το πέρασμα αιώνων αγραμματοσύνης δημιούργησαν “ιερές παραδόσεις” αναφορικά με την  λατρεία των λειψάνων, υπάρχουν πολλές. Θα αναφερθούμε σε δύο τέτοιους μύθους – απάτες, και μετά θα απαριθμήσουμε τα κειμήλια - ιερά λείψανα δύο μοναστηριών.

 5)   ΔΥΟ ΙΕΡΟΙ ΜΥΘΟΙ

      1^ος) Η “ακροβυστία”. Από τα πιο πολύτιμα, ασφαλώς, ιερά λείψανα είναι αυτά που συνδέονται με τον ίδιο τον Ιησού. Και χρονολογικά πρώτο και κορυφαίο, επειδή ακριβώς απετέλεσε μέρος του σώματός Του, η “ακροβυστία” (ή  ακροποσθία), που αναφέρεται στην περιτομή του Χριστού (8 ημέρες μετά την γέννηση του,  εορτάζεται την 1^η κάθε νέου έτους).

      Η ιστορία της “Ιερής ακροβυστίας”  έχει όλα τα στοιχεία της “ιερής απάτης”. Ξεκινά περί το 800 μ.Χ., όταν ο Καρλομάγνος παρουσίασε την “Ιερή ακροποσθία” στον πάπα Λέοντα Γ’, ισχυριζόμενος ότι του την είχε παραδώσει άγγελος! Ο ποντίφικας τον έχρισε αυτοκράτορα τους Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας τα Χριστούγεννα του 800 μ.Χ.

       Μέσα σε λίγες δεκαετίες τουλάχιστον 12 ακόμα “Ιερές ακροβυστίες” θα  κάνουν την εμφάνισή τους στη μεσαιωνική Ευρώπη, ενώ, κάποια εποχή, περισσότερες από 21 εκκλησίες ισχυρίστηκαν ότι έχουν το σπουδαίο αυτό κειμήλιο στην κατοχή τους. Μάλιστα ένα Γαλλικό μοναστικό τάγμα (13^ος αι.) έφτασε στο σημείο να κάνει τη δική του “Ιερή ακροποσθία” να ματώσει, και ο πάπας Κλήμης Δ’ δεν δίστασε να την ανακηρύξει αυθεντική.

       2^ος) Το “αγκάθινο στεφάνι” του Ιησού

     Το “αγκάθινο στεφάνι” του Ιησού, αυτό  που τοποθετήθηκε στο κεφάλι του πριν την σταύρωση του, άντεξε 2 χιλιετίες στη διαδρομή του χρόνου και σήμερα βρίσκεται στον καθεδρικό ναό της Παναγίας των Παρισίων στην Γαλλία και επιδεικνύεται (βλ. φωτογραφία).

      Στην Κωνσταντινούπολη φαίνεται ότι υπήρχαν αρκετά “αγκάθινα στεφάνια”, που από τους αυτοκράτορες του Βυζαντίου στέλνονταν ως δώρα σε βασιλείς και θρησκευτικούς ηγέτες της Ευρώπης. Για παράδειγμα, ο Ιουστινιανός φέρεται να έδωσε ένα τέτοιο αγκάθινο στεφάνι στον επίσκοπο του Παρισιού. Σε κείμενο ενός φύλακα του βυζαντινού παλατιού, του Νικολάου Μεσαρίτη, το 1200, σημειώνεται ότι το ιερό αγκάθινο στεφάνι του Ιησού παραμένει φρέσκο, πράσινο και σε πολύ καλή κατάσταση….

        Ο Λουδοβίκος Θ΄, ο Άγιος, στις 19 Αυγούστου 1239 φόρεσε μόνο ένα λευκό ένδυμα και ξυπόλητος φόρεσε το “αγκάθινο στεφάνι”, παραλαμβάνοντας το, στο παλάτι του. Τελικά, από το 1806 φυλάσσεται στην Παναγία των Παρισίων, μάλιστα στην μεγάλη πυρκαγιά του 2019, που κατέστρεψε μεγάλο μέρος του ναού, ήταν ένα από τα κειμήλια που σώθηκε από εθελοντές.

 

6)   ΔΥΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ

       1^ο) Το μοναστήρι της “Παναγίας της Σπηλαιώτισσας”, στην Αργιθέα  Αγράφων.

     Ψηλά (σε υψόμετρο 1.000 μ.) στην οροσειρά των Αγράφων της Πίνδου, μέσα σ’ ένα τραχύ ορεινό τοπίο - δύσβατο τόπο, με πολλά ρέματα και γεφύρια αλλά και χωριουδάκια με πετρόκτιστα σπίτια παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, βρίσκεται το μοναστήρι της “Παναγίας της Σπηλαιώτισσας”. Είναι κτισμένο πάνω στην προεξοχή ενός απότομου βράχου (και στο βάθος του γκρεμού παραπόταμος του Αχελώου), κάτω από τον οποίον υπάρχει ένα σπήλαιο, όπου, κατά τη παράδοση, το έτος 1064, μετά από αποκάλυψη της Παναγίας στον ύπνο δύο αδελφών  μοναχών της περιοχής, βρέθηκε μια παμπάλαια και θαυματουργή εικόνα της.

        Εξ ου και το προσωνύμιο: “Παναγία η Σπηλαιώτισσα”. Οι προσωνυμίες της Παρθένου Μαρίας, που είναι το ιερότερο ανθρώπινο πρόσωπο και στην Ορθοδοξία και στον Καθολικισμό, ανέρχονται σε…… 6.000 περίπου!  Τα “Θεοτοκονύμια” προέρχονται από διάφορες αιτίες. 

      Η Μονή περιβάλλεται από οχυρωματικό τείχος,  εντός του οποίου το Καθολικό (ο βυζαντινού ρυθμού ναός της Ζωοδόχου Πηγής) καθώς και μικρό παρεκκλήσιο αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Η ανέγερση του παρεκκλησίου (της Κοίμησης της Θεοτόκου) χρονολογείται προγενέστερα, τον 16ο αι. και η τοιχογράφησή του τον 17ο αι.

       Σε επιγραφή, έξω από το Καθολικό διαβάζουμε:  

      «Ανοικοδομήθη ο θείος και Ιερός Ναός της Ζωοδόχου Πηγής επί έτους ΑΨΛς (1736) μηνί Απριλίω δια συνδρομής Παρθενίου ιερομονάχου και Παπά-Ιωνά και Παπά-Γαβριήλ και Παπά- Ανανία».

        Η μονή έπαιξε σημαντικό ρόλο στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες του 1821. Χρησίμευσε σαν καταφύγιο Κλεφτών και Αρματολών, ο δε αρχιστράτηγος της Ρούμελης Γεώργιος Καραϊσκάκης πραγματοποιούσε εκεί συχνά πολεμικές συσκέψεις και συμβούλια. Ως αρχηγείο και καταφύγιο των εξεγερμένων Θεσσαλών είχε επίσης πρωτεύοντα  ρόλο στις Θεσσαλικές επαναστάσεις από την δεκαετία του 1830, μέχρι και την  απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1881.

      Η μονή “Παναγία η Σπηλαιώτισσα” υπάγεται στην Ι. Μητρόπολη “Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων” και διαφυλάττει ιερά λείψανα των παρακάτω αγίων:

      «Αγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως, αγίου Χαραλάμπους, αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, αποστόλου και ευαγγελιστού Λουκά, αποστόλου Φιλίππου,  αποστόλων Βαρθολομαίου και Βαρνάβα, αγίου Γεωργίου εν Ιωαννίνοις, αγίου Παντελεήμονος, αγίου  Ραφαήλ Μυτιλήνης, αγίου Γεωργίου Τροπαιοφόρου, αγίου Δημητρίου Μυροβλήτου, αγίου Λαζάρου του τετραημέρου, αγίας Μαρίνης, αποστόλου Ιακώβου του αδελφοθέου, αγίου Βασιλείου του Μεγάλου, αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου, αγίου Γρηγορίου Θεολόγου, αποστόλου Ανδρέα του  Πρωτοκλήτου, και  αγίου Ειρηναίου, επισκόπου Λυών»!

(https://www.monastiria.gr/iera-moni-panagias-spilias)

        ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Δεκάδες μοναστήρια -μόνον στον Ελληνικό χώρο- διαθέτουν πολύ μεγαλύτερες συλλογές κειμηλίων και λειψάνων. Η επιλογή της σχετικά μικρής και παράμερης μονής της “Παναγίας της Σπηλαιώτισσας” είναι τυχαία και ενδεικτική. 

      Παμπάλαια είναι και η εικόνα της Παναγίας της μονής, αφού αγιογράφος της υπήρξε ο απόστολος και ευαγγελιστής Λουκάς, ο συγγραφέας του ομώνυμου Ευαγγελίου και των Πράξεων των Αποστόλων, βιβλία τα οποία περιλαμβάνονται στην Καινή Διαθήκη (Αγία Γραφή).

        Ο Λουκάς ήταν ιατρός, όμως γνώριζε πολύ καλά και τη ζωγραφική τέχνη, και σε αυτόν αποδίδονται οι πρώτες εικόνες της Θεοτόκου με τον Ιησού βρέφος στην αγκαλιά της, καθώς και αυτές των αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Μία από τις αποδιδόμενες στον Λουκά εικόνες της Παναγίας (τρείς διασώζονται μέχρι σήμερα), βρίσκεται και στην ιστορική μονή του Μεγάλου Σπηλαίου των Καλαβρύτων, η ονομαζόμενη «Παναγία η  Μεγαλο-σπηλαιώτισσα», θαυματουργή, ασφαλώς, επίσης κι’ αυτή.

        ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Από τα καλλίτερα της Βυζαντινής υμνωδίας (Ἦχος πλ. ἀ’) το παρακάτω Ἀπολυτίκιον της “Παναγίας Σπηλαιώτισσας”: 

        «Την αγίαν εικόνα της θεομήτορος υπό Λουκά ποιηθήσα εν τοις αρχαίοις καιροίς. Σπηλαιώτισσα την θείαν προσκηνήσωμεν ότι Αγράφων ή χαρά, Αργιθέας τε φρουρός εδείχθη ημίν και δόξα και εισακούει ταχέως δεήσεις πάντων των τιμώντων αυτήν».

 

 2^ο) Η μονή (Βενεδικτίνων) του Αγίου Μιχαήλ στο Πεδεμόντιο της βόρειας Ιταλίας.

     Η μονή αυτή αποτέλεσε την έμπνευση για τον τόπο όπου εκτυλίσσεται η πλοκή του μυθιστορήματος του Ουμπέρτο Έκο “Το Όνομα του Ρόδου”. Βρίσκεται πάνω στις Άλπεις, σε υψόμετρο 962 μ.

      Πιο κάτω απαριθμώ μέρος από αυτά που περιέχουν οι συλλογές “ιερών κειμηλίων και λειψάνων” της κρύπτης των θησαυρών της λαβυρινθώδους μονής, όπου ο Ουμπέρτο Έκο τοποθετεί τη δράση της πιο πάνω διάσημης μυθιστορίας του. Δεν την κατονομάζει, αλλά,  ως είπαμε, εικάζεται ότι είναι η ανωτέρω μονή Βενεδικτίνων του Αγίου Μιχαήλ στο Πεδεμόντιο της βόρειας Ιταλίας. Η συλλογή, άρα, που περιγράφεται στο μυθιστόρημα, ενδέχεται να περιέχει και δημιουργήματα της εξαιρετικά μεγάλης φαντασίας του συγγραφέα.  

      Όλα τα πολύτιμα αυτά αντικείμενα, οι ήρωες του μυθιστορήματος….. που είναι ο Φραγκισκανός μοναχός Γουλιέλμος του Μπάσκερβιλ και ο νεαρός συνοδός του, δόκιμος μοναχός, Άντσο του Μελκ….. τα είδαν με τα έκπληκτα μάτια τους να βρίσκονται μέσα σε ατάκτως ειρημένες, πλην χρυσές ή αργυρές θήκες, διακοσμημένες με βαρύτιμα πετράδια και μαργαριτάρια!

       Στην κινηματογραφική μεταφορά του έργου (1986),  τον Γουλιέλμο του Μπάσκερβιλ υποδύθηκε ο  Sean Connery, τον δε Άντσο του Μελκ ο Christian Slater. Το Μελκ (Mölk) είναι πόλη της Αυστρίας, όπου πελώριο μπαρόκ μοναστήρι των  Βενεδικτίνων.

       Και μεταξύ των “θαυμασίων” που πρόλαβαν να δουν και να κρατήσει στην μνήμη του ο νεαρός Άντσο, ο οποίος όταν γεράσει θα τα περιγράψει στα απομνημονεύματα του, είναι και τα πιο κάτω:

 «……. Η αιχμή της λόγχης που τρύπησε το πλευρό του Σωτήρος, κομμάτι Τίμιο ξύλο του Αγίου Σταυρού που είχε μεταφερθεί στη μονή από την ίδια την βασιλομήτορα Ελένη, ένα καρφί του Σταυρού, ένα κομμάτι από το ακάνθινο στεφάνι, ένα κιτρινισμένο ράκος από το τραπεζομάντιλο του Μυστικού Δείπνου, το πουγκί του αγίου Ματθαίου από ασημένιους κρίκους, ένα κόκκαλο από τον βραχίονα της αγίας Άννης, ένα κομμάτι από τη φάτνη της Βηθλεέμ, μια σπιθαμή από τον πορφυρό χιτώνα και ένα δόντι του αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή, δύο από τις αλυσίδες που έδεσαν τους αστραγάλους του αποστόλου Πέτρου στη Ρώμη, το κρανίο του αγίου Αδαλβέρτου, το σπαθί του αγίου Στεφάνου, την κνήμη της αγίας Μαργαρίτας, ένα δάκτυλο του αγίου Ζωσίμου, ένα πλευρό της αγίας Σοφίας, τη σιαγόνα του αγίου Ηωβιανού, το πάνω μέρος της ωμοπλάτης του αγίου Χρυσοστόμου, το δακτυλίδι των αρραβώνων του αγίου Ιωσήφ, τη ράβδο του Μωυσή κι’ ένα σκισμένο κομμάτι δαντέλας από το νυφικό φόρεμα της Παρθένου Μαρίας…..»!

      Η λίστα των ιερών κειμηλίων συνεχίζεται και με πολλά άλλα θαυμαστά αντικείμενα, που αναμφίβολα αποτελούν μαρτυρίες θαυμάτων, όπως:

«…ένα κομμάτι από το μάννα που έθρεψε τους Εβραίους στην έρημο, δυο φιάλες με σκοτεινόχρωμες σκόνες, η μία από τα απανθρακωμένα υπολείμματα ης πόλης των Σοδόμων, η άλλη κονίαμα από τα τείχη της Ιεριχούς….»!  

    Ουμπέρτο Έκο: “Το Όνομα του Ρόδου” (Il nome della rosa), σελ. 554 – 556.

 

 7)   ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ:  “ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΡΟΔΟΥ”

        Το μυθιστόρημα “Το Όνομα του Ρόδου” (Il nome della rosa) είναι του Ιταλού συγγραφέα Ουμπέρτο Έκο (1932-2016), μάλιστα ήταν το πρώτο του (1980). Απετέλεσε μεγάλη εκδοτική  επιτυχία, έλαβε πολλά διεθνή βραβεία και διακρίσεις, είχε από τις μεγαλύτερες πωλήσεις (πάνω από 50 εκ. αντίτυπα παγκοσμίως) που έχουν γίνει ποτέ.

     Το βιβλίο διαπνέεται από μια (συγκαλυμμένη) επιτίμηση του φιλοσοφικο-θεολογικού ρεύματος του “Σχολαστικισμού”, το οποίον ήταν ένα σύμφυρμα μεσαιωνικής θεολογίας και Αριστοτελικών (μαζί και ολίγων Πλατωνικών) αντιλήψεων.

       Ο “Σχολαστικισμός” άσκησε τεράστια επίδραση στη Δυτική εκκλησία και παιδεία, από τον 13^ο έως και τον 14^ο αι. Κύριος εκπρόσωπος του ήταν ο Θωμάς Ακινάτης (1225-1274).

      Ο κεντρικός ήρωάς του μυθιστορήματος αναζητά στο scriptorium (τόπο γραφής) και στην βιβλιοθήκη του αβαείου (μονής) το (χαμένο) δεύτερο τόμο της “Ποιητικής του Αριστοτέλη”.  

      Η μονή εκείνες τις ‘μέρες συνταράσσεται από μια σειρά μυστηριωδών δολοφονιών και η λύση στο κεντρικό μυστήριο συναρτάται με το  περιεχόμενο του βιβλίου αυτού, που είναι η κωμωδία και η σάτιρα, συναφώς οι αρετές του γέλιου και η δύναμη που προσδίδει η παρωδία, ο λεπτός σαρκασμός, η ειρωνεία και η διακωμώδηση στο λόγο.……

      Σημειωτέον ότι οι μοναχοί και οι άλλοι κληρικοί, αλλά και οι θεοσεβούμενοι όλοι….όπως ο ίδιος ο Ιησούς;!….. όφειλαν να μην αστειεύονται και να μην γελούν!

 

     8)  ΤΟ ΜΑΥΣΩΛΕΙΟ ΤΟΥ ΛΕΝΙΝ ΣΤΗ ΜΟΣΧΑ

     Ιδιάζουσα περίπτωση, που όμως έχει όλα τα γνωρίσματα, άρα μπορεί να ενταχθεί σ’ αυτά που γράφουμε εδώ αναφορικά με την λατρεία των “ιερών λειψάνων”, είναι και η πιο κάτω,  μοναδική ίσως, περίπτωση στον κόσμο.  

     Στο κέντρο της Μόσχας, στην Κόκκινη Πλατεία, υπάρχει (ως γνωστόν) το Μαυσωλείο του αρχηγού της Οχτωβριανής επανάστασης, Βλαντιμίρ Λένιν (1870 – 1924). Εκεί, από τον θάνατό του (1924) και μέχρι σήμερα (2022), παρόλο που από το 1991 το κράτος που ίδρυσε, η ΕΣΣΔ, έχει διαλυθεί, εκτίθεται η ταριχευμένη σορός του δημοσίως.

     Καθημερινά, πλήθος κόσμου επισκέπτεται το μαυσωλείο του Λένιν για να δει από κοντά το διατηρημένο σώμα του, το οποίον διατηρείται σε τόσο άριστη κατάσταση μέσα στην σαρκοφάγο, ώστε όλοι λένε ότι ο νεκρός μοιάζει σαν ζωντανός που κοιμάται ήσυχα.

     Ταριχευμένη υπήρξε και η σορός του Στάλιν, παραδίπλα σ’ αυτή του Λένιν, από το θάνατο του (1953) μέχρι την αποσταλινοποίηση του Χρουστσόφ (1961). Τότε η σορός του Στάλιν απομακρύνθηκε από το μαυσωλείο και θάφτηκε στη νεκρόπολη του Τείχους του Κρεμλίνου.

     Ανάλογες συζητήσεις γίνονται, ήδη από το 1991, για ταφή και της σορού του Λένιν, όμως δεν έχει αποφασιστεί.

 9)   ΕΠΙΛΟΓΟΣ

      Προς καλή τύχη της ανθρωπότητας - και αυτό δεν είναι  μύθος, αλλά ιστορία αληθινή -  ο μοναχός, ιστοριοδίφης και λόγιος, Πόντζο Μπρατσολίνι, σε κάποιο μοναστήρι της κεντρικής Ευρώπης, ανακάλυψε (1417) και διέσωσε ένα σπάνιο χειρόγραφο. Και αυτό ήταν το μοναδικό σωζόμενο έργο του Ρωμαίου ποιητή του 1^ου π.Χ. αι. Λουκρητίου, το “De rerum natura” (Περί της φύσεως των πραγμάτων).

      Πρόκειται για ένα υπέροχο ποίημα , σε 7413 στίχους (δακτυλικούς εξάμετρους). Ποίημα φιλοσοφικό, βασισμένο αποκλειστικά και χωρίς "παρέκκλιση" στις θεωρίες του Έλληνα σοφού Επίκουρου … _{Κατά τον φιλόλογο Χέρμπερτ Τζένιγκς Ρόουζ είναι "Το ωραιότερο διδακτικό ποίημα που σώζεται σήμερα σε οποιαδήποτε γλώσσα του κόσμου"….}

     Η διάδοση του ποιήματος του Λουκρητίου, ενέπνευσε καλλιτέχνες και στοχαστές της αναγέννησης, άσκησε καταλυτική επίδραση και διαμόρφωσε τις σκέψεις επιστημόνων και συγγραφέων.  

      Το έργο αναφέρεται στην φυσική, στο σύμπαν, και στον άνθρωπο, όπου ενώ καμία επενέργεια θεών δεν χωρεί, εντούτοις «…..Σε τόσα φοβερά δεινά ώθησε τους ανθρώπους η θρησκεία….».

      “Tantum rεligio potuit suadere malorum”  (Λουκρητίου, “De rerum natura” Ι, 101)»

       ΤΕΛΟΣ  ΑΡΘΡΟΥ