Ο “Τίμαιος” του Πλάτωνα

 

 “Τίμαιος” 

Η κοσμογονική θεωρία του Πλάτωνα

            Ο διάλογος “Τίμαιος” ανήκει στην τελευταία συγγραφική περίοδο του Πλάτωνα (περί το έτος 354, όπως και οι “Νόμοι”). Είναι βιβλίο ονομαστό, μέχρι και το μεσαίωνα είχε μεγάλη απήχηση (….. στον πίνακα του Ραφαήλ ο Πλάτων το κρατά στο χέρι).

       Αναφέρεται σε πολλά θέματα - έχει χαρακτηριστεί συνοπτική εγκυκλοπαίδεια - όπως, στη δημιουργία του σύμπαντος και του κορυφαίου “έργου” άνθρωπος, στη ψυχή του ανθρώπου και του κόσμου, σε ανθρωπολογικά και ιατρικά ζητήματα, κ.ά..

      Είναι το μοναδικό Πλατωνικό κείμενο που έχει ως βασικό του θέμα τον υλικό κόσμο (φυσικές επιστήμες), καθώς στο τρίτο και σημαντικότερό του μέρος (στ. 27 - 92) περιέχει μια μακρά–αδιάκοπη διάλεξη περί κοσμολογίας κάποιου πυθαγόρειου επιστήμονα – ιατρού, άγνωστου από άλλες πηγές, του Λοκρού από τη Κάτω Ιταλία, του Τίμαιου.

      Η όλη διήγηση του Τίμαιου είναι μυθολογικού χαρακτήρα - ιδιαζόντως δυσκολoερμήνευτη - όμως είναι ενδιαφέρουσα και  για τον λόγο ότι  η κοσμογονική θεωρία  που προβάλλεται στο κείμενο έχει υπόβαση μαθηματική (γεωμετρική και αριθμητική).  

      ……. Πάντως, παρ’ όλο που η αφήγηση, όπως είπαμε, είναι παρα-λογική και κάπου κι ο ίδιος ο Τίμαιος τ’ ομολογεί, εν τούτοις  επικαλείται το θεό….. να μας φυλάξει από παραλογισμούς και παραδοξολογίες και να μας κατευθύνει προς λογικές σκέψεις!

      «Θεόν δη και νυν επ’ αρχήν των λεγομένων σωτήρα εξ ατόπου και αήθους διηγήσεως προς το των εικότων δόγμα διασώζειν ημάς επικαλεσάμενοι πάλιν αρχόμεθα λέγειν».                                       (48Ε)

          Ο Τίμαιος ξεκινά από δύο θεμελιακές θέσεις: Ο αισθητός κόσμος (και είναι μόνον ένας) είναι κάτι το «γιγνόμενον», είναι αυτός όπου συμβαίνουν γεγονότα, και ό,τι συμβαίνει προϋποθέτει την ύπαρξη κάποιας αιτίας…..

       …. «παν το γιγνόμενον υπ’ αιτίου τινός εξ ανάγκης γίνεσθαι»

      Και ιδανική αιτία είναι η ύπαρξη του Δημιουργού, ο οποίος, μάλιστα, λειτουργεί σαν να είναι ένας τεχνίτης. Ο δημιουργός θεός είναι αγαθός, δεν έχει ποτέ μέσα του κανένα φθόνο……

Η αρετή του Δημιουργού αποτελεί τον μόνο αποχρώντα λόγο της ύπαρξης του υλικού κόσμου

      Επειδή δε η αγαθότητα του έχει την ιδιότητα να ακτινοβολεί τον εαυτό της, έχει καταστήσει τα πάντα αγαθά. Είναι εις (ένας), οι θεοί είναι δημιουργήματά του, συνιστά την άριστη αιτία. Ό,τι αυτός δημιουργεί είναι το άριστο επίτευγμα.

 

    Ο Δημιουργός αποφάσισε την κατασκευή του αισθητού κόσμου, ορατού, απτού, μονογενούς (μοναδικού), από πρότυπο νοητό – πλήρες – τέλειο - ζωντανό, κάτι που του προσομοιάζει, διότι δεν επιθυμούσε να κρατήσει την απόλυτη καλοσύνη για τον εαυτό του. Κόσμος και χρόνος άρχισαν μαζί.  Όλα τα ορατά, από προϋπάρχουσα ύλη, τα οποία βρίσκονταν σε κατάσταση χαοτικής αταξίας εντός του σύμπαντος, ο Δημιουργός - ποιητικό αίτιο του κόσμου τα ενέταξε σ’ ένα σύστημα κίνησης, με τάξη, αρμονία και ρυθμό. Ο αρμονικός κόσμος μας, άρα, δεν είναι αΐδιος (αιώνιος), αλλά γεγονός (συμβάν) και εξελίσσεται.

       Ως αρχικά συστατικά του (στερεού σώματος του) σύμπαντος ο Τίμαιος προβάλλει τα (τρισδιάστατα) υλικά  φωτιά και γη,  με ενδιάμεσα τα (επίπεδα) υλικά νερό και αέρα, όλα να βρίσκονται σε καθορισμένες ίσες αριθμητικές αναλογίες μεταξύ τους,  τέτοιες που εξασφαλίζουν τη σταθερότητά του από κάθε εξωτερική κακή επίδραση.

      Κατασκευάστηκε, έτσι, ένα ενιαίο σύνολο, τέλειο, αγήραστο, άνοσο (χωρίς ασθένεια).

      Σ’ αυτόν, τον κόσμο, τον ορατό, ο δημιουργός έδωσε το σφαιρικό σχήμα, το τελειότερο από όλα τα σχήματα, που το κέντρο του απέχει  εξ ίσου από όλα τα σημεία της περιφέρειάς του. Δεν χρειαζόταν, ούτε έχει, βέβαια, αυτός ο κόσμος χέρια-πόδια-αισθητήρια όργανα-όργανα θρέψεως, κλπ..… 

       Κίνηση μόνον έδωσε σ’ αυτόν ο δημιουργός, όντας απαραίτητος γι’ αυτή τη ενέργεια…..

      «Το γαρ κινησόμενον άνευ του κινήσαντος, ή το κινήσον άνευ του κινησομένου χαλεπόν, μάλλον δε αδύνατον είναι».  (56Ε)  

      Μάλιστα, από τα 7 είδη κίνησης μία μόνο (κίνηση) παραχώρησε, αυτή που αρμόζει στο σώμα του, το νου και τη φρόνηση, δηλ. την περί τον άξονά του ομοιόμορφη – περιστροφική.

             Τα 7 είδη κίνησης είναι: Εμπρός – πίσω / πάνω – κάτω / δεξιά – αριστερά και τα αντίθετά τους, και η κυκλική.

       Στα θεία όντα (δηλ. στους αστέρες, βλ. πιο κάτω), θα δώσει ακόμα άλλη μία κίνηση, εκτός από την πιο πάνω που έδωσε στον (αισθητό) κόσμο, αυτήν την προς τα εμπρός.

 

      Στο σύμπαν εμφύσησε νόηση και ψυχή ως έδρα της νόησης, διότι νους χωρίς ψυχή  είναι αδύνατον να υπάρξει  για τίποτα. Έτσι ο κόσμος, λογικά (“κατά λόγον τον εικότα”), είναι νουνεχής (“έννους”), ζωντανός οργανισμός, καθότι εμψυχώνεται, εξ ολοκλήρου διαποτίζεται, από την «ψυχή του κόσμου», πλάσμα της “θείας πρόνοιας”  («του θεού γενέσθαι πρόνοιαν»).   (30C)                  

     Από τρεις ουσίες: α) Την “αμέριστον και αεί κατά ταύτα έχουσα”, β) την “μεριστήν” ή “θάτερον” και γ) ένα (τρίτο), μίγμα των προηγούμενων δύο ουσιών, ο δημιουργός απάρτισε ένα νέο (τέταρτο) μίγμα, που μ’ αυτό έφτιαξε την «ψυχή του κόσμου».

      …. Tην «ψυχή του κόσμου» ο θεός είχε δημιουργήσει προγενέστερα του σώματος…. διότι δεν θα επέτρεπε να κυβερνάται νεώτερη δημιουργία του από πρεσβύτερη! 

      Το τελικό αυτό μείγμα του υλικού της ψυχής, αφού το έσχισε στη μέση κατά μήκος και ένωσε ακριβώς στο μέσον τα δύο σκέλη ώστε να αποτελέσουν ένα Χ, λύγισε τα άκρα κάθε σκέλους και τα ένωσε στο αντίθετο της διασταύρωσής τους σημείο, σχηματίζοντας έτσι δύο κύκλους, που τοποθέτησε τον ένα μέσα στον άλλο, και στους οποίους έδωσε κίνηση......

      “και την μεν έξω φοράν επεφήμισεν (=συναίνεσε) είναι της ταυτού φύσεως, την δ’ εντός της θατέρου”                                  

      Κατόπιν, το μείγμα χώρισε σε 7 μέρη («μοίρες») με συνεχείς αναλογίες (ένα σύστημα αριθμητικών και αρμονικών μεσοτήτων),  οι οποίες προσδιορίζουν 36 όρους με τους οποίους καθορίζονται οι σχέσεις των τόνων της μουσικής κλίμακας, οι αποστάσεις των πλανητών από της Γης, όπως και όλες οι επισυμβαίνουσες στο ορατό σύμπαν κινήσεις, ασφαλώς και οι περίπλοκες τροχιές των πλανητών…..

            …… Ο Πλάτων έτσι “θεωρητικοποίησε” (ούτως ειπείν) τις περί ουράνιας αρμονίας και τις υπό μελωδικών ήχων κινήσεις των πλανητών Πυθαγόρειες αντιλήψεις.

      Εκφρασμένες, λοιπόν, με αριθμητικές σχέσεις και μάλιστα αρμονικές είναι οι κινήσεις στον κόσμο.… Συνεπώς: Η «ψυχή του κόσμου» ενέχει την πάσα αρμονία. Ουσία της κοσμικής (και της ανθρώπινης, ως μέρος αυτής) ψυχής αποτελεί ο αριθμός.

 

      Στη συνέχεια, στο σύμπαν δημιουργήθηκαν τέσσερα είδη ζώων: Οι στον ουρανό κατοικούντες θεοί (οι αστέρες), τα πτερωτά, τα ένυδρα και τα χερσαία ζώα. Ο  Δημιουργός τη δημιουργία των τριών τελευταίων ειδών ζώων ανέθεσε στο πρώτο είδος, δηλ. στους ουράνιους θεούς……. διότι αν αυτά γινόντουσαν από αυτόν τον ίδιο, θα εξομοιώνονταν  προς τους θεούς.

      Και ο Τίμαιος αφηγείται το πως αυτά προικίσθηκαν με ψυχή, σώματα, αισθήσεις κλπ… Η κατασκευή των μελών του ανθρωπίνου σώματος περιγράφεται να δομείται σταδιακά.  Η αρχή γίνεται από την έδρα της αθάνατης ψυχής, το κεφάλι..….. “ο θειότατόν τ’ εστί και των εν ημίν πάντων δεσποτούν”..… που είναι σφαιρικό, όπως σφαιρικό είναι το σώμα του κόσμου.

       ….. Στο “Συμπόσιο (189d- 193d)” ο Πλάτων, αυτός ο μέγας δραματουργός….. χαρακτηρισμός του Α. Ε. TAYLOR..., εξιστορεί έναν ακόμα μύθο, σχετικό με την δημιουργία του ανθρώπου.                                        (“Ο μύθος του ανδρόγυνου”)     

    Τρία είδη ανθρώπινων όντων ο Δημιουργός κατασκεύασε αρχικά, όμως εξαιτίας της αλαζονείας τους τα χώρισε στα δύο, όπως είμαστε σήμερα, με επακόλουθο να γεννηθεί ο «Έρως», ως ο πόθος της συνένωσης με το έτερον ήμισυ!                                                          

    Για τη δημιουργία των ανθρώπινων ψυχών, ο δημιουργός, από ένα μείγμα που έφτιαξε μέσα σε κρατήρα, έπλασε τόσες ψυχές όσα τα άστρα τ' ουρανού  (“διείλε ψυχάς ισαρίθμους τοις άστροις”) και τοποθέτησε από μία (ψυχή) σε κάθε άστρο. 

      Όρισε δε ότι:

      “ Όποιος ζήσει καλά τον χρόνο που του όρισε η μοίρα, επανερχόμενος μετά τον θάνατόν του στην κατοικία του άστρου από το οποίον προήλθε, θα ζήσει του λοιπού ζωή ευτυχισμένη, όμοια μ’ αυτήν του άστρου του. Αν όμως αποτύχει σ’ αυτό, κατά τη δεύτερή του γέννηση, θα μεταβληθεί σε γυναίκα.

       Και αν στη νέα του αυτή μορφή δεν απόσχει απ’ τη κακία, θα μεταβάλλεται πάντοτε σε κάποιο άγριο θηρίο, αναλόγως προς τον τρόπο που έζησε σαν κακός και σύμφωνα με τον κακό χαρακτήρα που επέδειξε… ”   (41E - 42D)                                           

      Και ο Δημιουργός σαν τακτοποίησε όλα αυτά, έμεινε αυτοσυγκεντρωμένος, σύμφωνα με τη φύση του.

       “έμενεν εν τω εαυτώ κατά τρόπον ήθει”

     Το κοσμικό δημιούργημα αποτελεί ένα μεικτό προϊόν, γεννημένο από την Νόηση (Νου) και την Ανάγκη (ως «πλανωμένη =περιπλανώμενη αιτία»). Είναι μια απροσδιόριστη και χωρίς κανόνες αλληλεξάρτηση, όπου η Ανάγκη πρόθυμα υπηρετεί τη Νόηση. Ο Νους, όντας άρχων, πείθει την Ανάγκη να συμμορφώνεται στις υποδείξεις του.

     Κάθε οργανισμός εμφανίζεται ως περίτεχνο κινητικό σύστημα, που ελέγχει ο Νους και η υποταγμένη στον Νου  Ανάγκη.  Η τάξη και η δομή του σύμπαντος αποτελούν διανόημα του θεού.

       Ο Τίμαιος δέχεται ότι υπάρχουν τρία “γένη” («χρη γένη διανοηθήναι τριττά»), μάλιστα προϋπήρχαν και του ουρανού.

      “είναι τρία τριχή και πριν ουρανόν γενέσθαι”

     Και αυτά τα τρία είδη είναι:

     1ο)  Το ένα αμετάβλητο - αγέννητο - ανώλεθρο (=άφθαρτο) είδος {ταυτίζεται με το ον}, που δεν δέχεται μέσα του τίποτα και από πουθενά, ούτε το ίδιο μεταμορφώνεται σε ο,τιδήποτε άλλο, είναι αόρατο, αδυνατούμε να το αισθανθούμε με τις αισθήσεις, είναι αντιληπτό μόνον με τη νόηση.

      2ο)  Ο κόσμος των γεννητών - αισθητών αντικειμένων (ομώνυμος και όμοιος του 1ου είδους) που βρίσκεται αιωνίως σε κίνηση, και τον αντιλαμβανόμαστε δια της γνώμης (δόξας) με τη συνέργεια των αισθήσεων. 

      3ο) Η χώρα (εκμαγείο, υποδοχέας,  μήτρα), που είναι αιώνια, δεν επιδέχεται φθορά, τόπος διαμονής όλων των γεννητών όντων, συνιστά δε αίτιο βοηθητικό (συναίτιο). Μέσα στη χώρα τα σώματα αναφύονται και εξαφανίζονται. Στο εκμαγείο αυτό μορφοποιείται η γένεση, με βάση  τα 4 υλικά που παράγονται και από τα οποία συντίθεται ο αισθητός κόσμος. 

      Και αυτά είναι, ασφαλώς, τα γνωστά από παλαιότερα:  πυρ –  γη –  ύδωρ –  αήρ.

      Πρόκειται για τα “τέσσερα ριζώματα (ή ρίζες) του Εμπεδοκλή”, αργότερα κλήθηκαν στοιχεία, τα οποία η Εμπεδόκλεια βιολογία εσφαλμένα (κατά τον Πλάτωνα) θεωρεί ανάγωγα θεμελιακά συστατικά.

      Tα 4 στοιχεία, ως τα βασικά του υλικού κόσμου, αποδεχόντουσαν και οι προηγούμενοι φυσικοί φιλόσοφοι (Θαλής, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης). Ο Αναξίμανδρος τα εξελάμβανε ως μορφές του «άπειρου».

 

      Αυτά τα 4 πρωτογενή στοιχεία (φωτιά – γη – νερό – αέρα), σε ακαταστασία ευρισκόμενα προ της Δημιουργίας, ο θεός,  αφού πρώτα τα σχηματοποίησε με τις Ιδέες και τους αριθμούς («ταύτα πρώτον διεσχηματίσατο είδεσί τε και αριθμοίς»), στη Δημιουργία κατόπιν τα χρησιμοποίησε ως δομικά συστατικά των αισθητών, δίδοντάς τους έσχατα μορφοποιημένα στοιχεία με καθαρά γεωμετρικά χαρακτηριστικά….

      Βέβαια, πρέπει να δοθούν εξηγήσεις….  “Πῶς Πλάτων ἔλεγε τόν θεόν ἀεί γεωμετρεῖν;”                              Πλούταρχου: “Ερωτήσεις”(“Προβλήματα”, 718d) 

      … και ο Τίμαιος  μας τις παρέχει μέσω της πιο κάτω θεωρίας:

      Τα 4 «ριζώματα» συσχετίζονται με το Πυθαγόρειο “δόγμα των 5 κανονικών πολύεδρων”, σύμφωνα με το οποίον υπάρχουν πέντε -μόνο- τέτοια (δηλ. κανονικά) πολύεδρα, και είναι τα μόνα στερεά που εγγράφονται στη σφαίρα.

      Και αυτά είναι τα: Τετράεδρο - Εξάεδρο (Κύβος) - Οκτάεδρο - Δωδεκάεδρο – Εικοσάεδρο.

     Τα 4, από τα πιο πάνω 5 κανονικά πολύεδρα, και συγκεκριμένα τα: 4εδρο - 6εδρο - 8εδρο - 20εδρο,  κατασκευάζονται αποκλειστικά με, όπως τα θεωρεί ο Πλάτωνας, “τέλεια τρίγωνα”. 

      Και “τέλεια τρίγωνα”, απλά και θεμελιακά, γεωμετρικά τρίγωνα, απειροελάχιστου μεγέθους, ιδεώδη, τα ωραιότερα, άρα, και καταλληλότερα, είναι δύο:

      α) Το ισοσκελές ορθογώνιο τρίγωνο (Οι δύο  οξείες γωνίες του είναι  45^ο), που οι Πυθαγόρειοι ονόμαζαν “μισό τετράγωνο”.   

                Κάθε έδρα του 6εδρου (κύβου) που είναι ένα τετράγωνο, συντίθεται από 2 τέτοια (ισοσκελή ορθογώνια τρίγωνα, δηλ. με γωνίες 90°, 45°, 45°).

      β) Το σκαληνό ορθογώνιο τρίγωνο με την μια οξεία γωνία 30^ο, την άλλη 60^ο, που οι Πυθαγόρειοι ονόμαζαν “μισό τρίγωνο”. 

      Η υποτείνουσα αυτού του τριγώνου (δηλ. του σκαληνού με γωνίες 90°, 60°, 30°) είναι διπλάσια της μικρότερης πλευράς του.  

      Σε κάθε ισόπλευρο τρίγωνο, φέροντας από μία των γωνιών του μεσοκάθετο στην απέναντι πλευρά, δημιουργούνται 2 σκαληνά ορθογώνια τρίγωνα με γωνίες 90°, 60°, 30°.  Άρα, οι από τις τρεις γωνίες μεσοκάθετοι δημιουργούν στο κάθε ισόπλευρο τρίγωνο 6 συνολικά σκαληνά ορθογώνια τρίγωνα με γωνίες 90°, 60°, 30°.

           Το 4εδρο, το 8εδρο και το 20εδρο έχουν έδρες (αντιστ.) 4, 8, 20 ισόπλευρα τρίγωνα.  Άρα η κάθε έδρα αυτών των πολύεδρων περιέχει (αντιστ.) 24, 48, 120 τέλεια ορθογώνια σκαληνά τρίγωνα καθεμία.

 

      Κατά τον Τίμαιο,  τα πιο πάνω απλά γεωμετρικά τρίγωνα (“μισό τετράγωνο” και “μισό τρίγωνο” των Πυθαγορείων), που ενυπάρχουν στις έδρες των παραπάνω τεσσάρων (εκ των πέντε) κανονικών πολυγώνων είναι τα θεμελιακά ανάγωγα στοιχεία όλων των ορατών πραγμάτων.

      Αποτελούν τα έσχατα μορφοποιημένα στοιχεία της ύλης, τα οποία συνενωμένα, σύμφωνα με ορισμένους συνδυασμούς, διαμορφώνουν τα τέσσερα «ριζώματα». Και σύμφωνα με το πως τα σωματίδια των ριζωμάτων ταιριάζουν περισσότερο στις μορφές των πολυέδρων (“υλικοί λόγοι”), θεωρούμε ότι παράγουν: 

      Το 4εδρο το πυρ  -  το 8εδρο τον αέρα  -  το 20εδρο το νερό  -  το 6εδρο (ο κύβος ως σταθερότερος) τη γη.

 

    Κανονικό, όμως, πολύεδρο είναι - επίσης - και το 12έδρο, οι έδρες του οποίου είναι δώδεκα κανονικά πεντάγωνα, που όμως δεν μπορούν να κατασκευαστούν από κανένα από τα πιο πάνω στοιχειώδη τρίγωνα…… Αυτό, το 12έδρο πολύγωνο, ο θεός το χρησιμοποίησε για τον στολισμό του σύμπαντος «….. επί το παν ο θεός αυτή κατεχρήσατο εκείνο διαζωγραφών».   (55C)

      Το απροσδιόριστο και άλογο στοιχείο που εμφανίζονται παντού στον κόσμο, όπως η λόξωση της εκλειπτικής στον ουρανό, η αδικία και η κακία στον αισθητό κόσμο, αποδίδονται στην ασυμμετρία της μιας των πλευρών των πρωταρχικών τριγώνων….

      Η Πλατωνική, γεωμετρική θεωρία, με την οποίαν τα πιο πάνω δύο τέλεια τρίγωνα συνιστούν τα θεμελιακά συστατικά των 4 στοιχείων του υλικού (ορατού) κόσμου, είναι από τα σημαντικότερα και χαρακτηριστικότερα μέρη της ύστερης Πλατωνικής σκέψης, προδρομική πολλών νεότερων διανοητών….. όμως, όπως ομολογεί κι’ ο ίδιος ο Πλάτων είναι εκτός της φυσικής πραγματικότητας……  

      Την ιδεαλιστική προσέγγιση των φυσικών φαινομένων στον Πλάτωνα, δείχνει και η εξής άποψη του Τίμαιου…..

      1) Οι προτάσεις της μεταφυσικής και των μαθηματικών, που ερμηνεύουν τα γεγονότα της Δημιουργίας, επειδή ανάγονται εις την ιδεώδη αλήθεια (δηλ. την σύμφωνη με τις Ιδέες), είναι απόλυτα αληθείς και σταθερές, παρέχουν δηλ. οριστική βεβαιότητα.

      2) Από τις φυσικές επιστήμες αξιώνουμε «πιθανοφανείς μύθους», ενώ, αν υπήρχαν μόνο αισθητά αντικείμενα, η επιστήμη θα ταυτιζόταν με τη σωστή γνώμη. Κάθε πρόταση της φυσικής, ο Τίμαιος τονίζει επανειλημμένα, είναι προσεγγιστική, πρέπει να συνοδεύεται από δήλωση του “πιθανού σφάλματος”, συνεπώς, επιδέχεται και διόρθωση. 

      Εμφανές, βέβαια, και ότι Πυθαγόρειες αντιλήψεις είναι αυτές που αποτελούν την υπόβαση και της μαθηματικής (γεωμετρικής και αριθμητικής) κοσμογονικής θεωρίας του Πλάτωνα (πέραν της περί Ιδεών θεωρίας του).

             «Μετά δε τας ειρημένας φιλοσοφίας η Πλάτωνος επεγένετο πραγματεία, τα μεν πολλά τούτοις ακολουθούσα, τα δε και ίδια παρά την των Ιταλικών έχουσα φιλοσοφίαν».                         (“Μετά τα Φυσικά” Α 987a 29-37)

   

  Παρένθεση για την Πυθαγόρεια αριθμολογία

      Για τους Πυθαγόρειους, ο αριθμός είναι η ουσία των όντων. Οι αριθμοί ενυπάρχουν όχι μόνον στα πράγματα, αλλά και στις ιδιότητες τους, στην κίνηση τους,  παντού.

              «Εν δε τούτοις και προ τούτων οι καλούμενοι Πυθαγόρειοι των μαθημάτων αψάμενοι πρώτοι πρώτον ταύτα προήγαγον, και εντραφέντες εν αυτοίς τας τούτων αρχάς ωήθησαν είναι πάντων».

                                                                   (“Μετά τα Φυσικά” Α 987b 25-28) 

     Ο Πυθαγόρας, με φαντασία χωρίς όρια, συσχέτιζε τους αριθμούς με διάφορες έννοιες ή φυσικά αντικείμενα και φαινόμενα. Μυστηριώδεις κι’ αινιγματικοί ήταν και οι συμβολισμοί που έδιναν σε γεωμετρικά σχήματα….. Από τα «θεολογικοποιημένα μαθηματικά» των Πυθαγορείων, ενδεικτικά, τα πιο κάτω:

       -        Η Μονάδα είναι η πρώτη αρχή “ης ουκ εστί γέννεσις”, το πνεύμα, ο αιθέρας, η ενέργεια, η δύναμη, ο Θεός

                  του Πυθαγόρα. Η αιτία της τάξης, της συμμετρίας και αρμονίας που επικρατεί στον κόσμο (= στολίδι).  

-           Η δυάς είναι η ύλη (ύδωρ και γη). 

-           Η τριάς είναι ο χρόνος (παρελθόν – παρόν – μέλλον), η αρχή-μέσον-τέλος, η γέννηση-ζωή-θάνατος.

-           Η τετράς είναι ο χώρος. 

-           Ο αριθμός πέντε τα 5 στοιχεία εκ των οποίων σύγκειται ο κόσμος (γη – νερό – αέρας – πυρ - αιθέρας) καθώς και τα 5 αντίστοιχα (κανονικά) πολύεδρα (6εδρο/κύβος - 20εδρο - 8εδρο - 4εδρο - 12εδρο).

-           Ο έξι, συμβολίζει τα 6 είδη των έμψυχων όντων, ήτοι: θεούς, δαίμονες, ήρωες, ανθρώπους, ζώα, φυτά.    

-           Η ορθή γωνία συμβολίζει την αρετή, ενώ η αμβλεία και η οξεία την κακία, την ένδεια και την υπερβολή.

-           Η ευθεία γραμμή, ως δυναμένη να επεκτείνεται απεριορίστως, είναι σύμβολο της γνώσης του Συνόλου, αλλά και της….. απαρεγκλίτου και αδιαστρόφου και αχράντου και ανεκλείπτου και παντοδυνάμου και πανταχού παρούσης Προνοίας!

-           Ο κύκλος είναι εικόνα του νοουμένου όντος.

-           Tο ισόπλευρο τρίγωνο της πρώτης ψυχής, πριν αυτή αρχίσει να μετεμψυχούται σε άλλους ανθρώπους ή οργανισμούς.

-           Το τετράγωνο, ως έχον όλες τις πλευρές του ίσες και όλες τις γωνίες του ορθές, όθεν και τιμιώτερον λέγεται, εκφράζει τη δικαιοσύνη. Το παρομοίαζαν με το “θείον”, τον οποίον έχει άχραντον τάξιν, ισότητα, ορθότητα. κλπ. 

                                 (Βλ. και Εγκυκλ. λεξικό «ΗΛΙΟΣ», Ευάγγελος Σταμάτης)

       Ο Τίμαιος, στη κοσμολογική του εξήγηση, συνυπολογίζει επίσης:  

      α) Τα τρία άλυτα (με κανόνα και διαβήτη) γεωμετρικά προβλήματα….Άλλωστε, αυτός ο γεωμετρικός “κορσές” ήταν απαράβατο δόγμα στην Ακαδημία….. Και αυτά, τα 3 άλυτα με κανόνα και διαβήτη γεωμετρικά προβλήματα είναι:

1) Ο τετραγωνισμός του κύκλου,

2) Ο διπλασιασμός του (όγκου του) κύβου, και

3) Η τριχοτόμηση τυχαίας γωνίας, ….. διότι οι γωνίες που είναι πολλαπλάσιες των 30^ο, δηλ. οι γωνίες των 60^ο, 90^ο, κλπ. εύκολα τριχοτομούνται με χρήση -μόνο- κανόνα και διαβήτη.

      β) Τις  «Πυθαγόρειες τριάδες».  Μια πυθαγόρεια τριάδα αποτελείται από τρεις θετικούς ακέραιους αριθμούς: α, β, και γ, τέτοιους ώστε να ισχύει η σχέση: α² + β² = γ², το γνωστό πυθαγόρειο θεώρημα. 

         Συγκεφαλαιώνοντας…..

       Ο Πλάτων στον Τίμαιο ανάγει τα στοιχεία της ύλης στη γεωμετρία, καθορίζοντας έτσι μια τάξη στο σύμπαν που συνδέεται με τη δημιουργία σωμάτων με συγκεκριμένη γεωμετρική δομή. Θεμελιώνει την επιστήμη της φύσης πάνω σε βάση αριθμητικο – γεωμετρική, διότι:

         α) Θεωρεί ουσία της κοσμικής κίνησης και της ψυχής (κοσμικής και ανθρώπινης ως μέρος της) αριθμούς και αναλογίες.

         β) Ανάγει τα στοιχεία της ύλης στη γεωμετρία (2 τέλεια τρίγωνα), καθορίζοντας έτσι μια τάξη στο σύμπαν που συνδέεται με τη δημιουργία σωμάτων με συγκεκριμένη γεωμετρική δομή.

      Η για υλικά πράγματα ομιλία του Τίμαιου συνεχίζεται, μακρά, στρυφνή και περίπλοκη, με ευρεία επισκόπηση της πολυμορφίας τους, η οποία προέρχεται από την ποικιλία συνδυασμών - επιμιξιών - εναλλαγών μεταξύ των θεμελιωδών  στοιχείων, καθώς και των αιτιών των ιδιοτήτων των σωμάτων και των (αισθητών ή μη) εντυπώσεων.

      Δίδονται και ερμηνείες μετεωρολογικών φαινομένων, εξηγήσεις για το πως προκύπτουν οι αισθήσεις, πως δημιουργούνται τα αισθήματα, η ηδονή, η λύπη κ.ά.    (58C – 68D)

      Διακρίνονται δε δύο είδη αιτίων: Το μεν αναγκαίον, το δε θείον.

      Το θεϊκό αίτιο πρέπει παντού να το αναζητούμε “ένεκα ευδαίμονος βίου, καθ’ όσον ημών η φύσις ενδέχεται”.             (68E - 69A)  

        Ο Τίμαιος είπε, γράψαμε πιο πάνω, ότι ο δημιουργός-θεός μόνον τα θεία όντα δημιούργησε μόνος του, την δημιουργία δε των θνητών ανέθεσε στους από αυτόν γεννηθέντες θεούς…… Λοιπόν, οι (γεννηθέντες) θεοί αυτοί, μιμούμενοι τον πατέρα τους, “παραλαβόντες ψυχήν αθάνατον, θνητόν σώμα αυτή_ι περιετόρνευσαν (=σμίλεψαν)”, ως όχημα της αθάνατης ψυχής.

      Προσθέτως της,  μέσα στο σώμα ενέταξαν και ένα άλλο είδος ψυχής,  θνητό, που έχει μέσα του ένα σωρό φοβερά αλλά αναγκαία πάθη….. με πρώτο την ηδονή, το μεγαλύτερο δόλωμα του κακού (“μέγιστον κακού δόλωμα”).

     Οι θεοί, πάντως, δημιούργησαν τον αυχένα σαν ισθμό και όρον (=όριο)  μεταξύ των δύο αυτών στοιχείων, ο οποίος αυχήν διαχωρίζει το κεφάλι, έδρα της αθάνατης ψυχής (νόησης), από το κυρίως σώμα, έδρα της θνητής ψυχής. Από τα μέρη της (θνητής) ψυχής το θυμοειδές φιλοξενείται  στο θώρακα (στήθος), το επιθυμητικό πιο κάτω, ενώ στο ήπαρ, που κάνει ήρεμο και πράο τον άνθρωπο, εδρεύει η μαντική ικανότητα στον ύπνο επειδή δεν μετέχει στη λογική και τη φρόνηση…….  (69C – 69D)

     Το σώμα, άρα, είναι κατασκευασμένο έτσι ώστε να εξυπηρετεί τη ψυχή, ωστόσο δεν επιτρέπεται η μονομερής άσκηση του σώματος ή της ψυχής. Ακόμα, είναι δε προτιμώτερος βραχυχρόνιος και καλύτερος βίος, παρά μακροχρόνιος και χειρότερος…

   ….. Όσο για τον εγκέφαλο, ως κεντρικό όργανο του αισθητικοκινητικού μας συστήματος, πρώτος είχε κάνει λόγο ο Αλκμέων ο Κροτωνιάτης.

  

     Στον Τίμαιο διατυπώνονται και ζητήματα περί ανατομίας, ιατρικής, παθολογίας, νοσημάτων, ψυχολογίας, ηθικής κλπ.…..

     Ο Τίμαιος, θεωρώντας αληθές ότι η ακολασία ως προς τις αφροδίσιες ηδονές είναι μια ψυχική ασθένεια, δεν αποδέχεται ότι οι ακόλαστοι  θέλουν και είναι κακοί…. “διότι κανείς δεν είναι με τη θέλησή του κακός. Κακός γίνεται από μια κακή κατάσταση του σώματός του και για λόγους κακής ανατροφής, και αυτά σε όλους έρχονται εχθρικά και άθελα”.        

       «Κακός μεν γαρ εκών ουδείς, δια δε πονηράν έξιν τινά του σώματος και απαίδευτον τροφήν ο κακός γίνεται κακός, παντί δε ταύτα εχθρά και άκοντι προσγίγνεται».                     (86D-E)

      Και οι αφηγήσεις - μυθεύματα του έργου «Τίμαιος» κλείνουν με τη παράξενη θεωρία του περί “εξελίξεως του ανθρώπου” , σύμφωνα με την οποίαν στον κόσμο ο άνθρωπος βαδίζει από το τελειότερο προς το χειρότερο,  κι’ αυτό οφείλεται στην έκπτωση της ψυχής του, μια συνεχής κι αδιάκοπη μέχρι των ημερών μας γενετική διαδικασία….. 

      Η έκπτωση της ανθρώπινης ψυχής (ξεκινώντας από την ανδρική) δημιούργησε όλες τις ιεραρχικές βαθμίδες των ζωικών ειδών, συντελείται δε με τον πιο κάτω τρόπο:

     Μετά την άριστη πρώτη γενιά ανθρώπων, όσοι εκ των ανδρών αποδείχτηκαν άνανδροι-δειλοί, στη δεύτερη γένεση τους μετεμψυχώνονται σε γυναίκες, όσοι κούφοι (κενοί, ελαφρόμυαλοι, μηδαμινοί) όμως άκακοι μεταμορφώνονται σε ήμερα όρνια, όσοι άφρονες και ανόητοι σε ερπετά και ιχθύς, όσοι είχαν θηριώδη ψυχή σε άγρια ζώα ή αρπακτικά πτηνά!             Πρβλ. τον “Μύθο του Ηρός” (Πλάτωνος “Πολιτεία” Ι΄, 614-621)

     Μετά από τα παραπάνω…..

     Χρέος του ανθρώπου είναι να εξομοιώσει την ύπαρξη του προς τις αρμονίες και περιφορές του σύμπαντος, το κατανοούν με το κατανοούμενον σύμφωνα με την αρχική του φύση, κι’ έτσι να φθάσει στον τελικό σκοπό της άριστης ζωής που προκαθώρισαν οι θεοί και για το παρόν και για το μέλλον.                        (90D)

   

      Και ο επίλογος του Τίμαιου:

        «Και τώρα, λοιπόν, ολοκληρώθηκε μπορούμε να πούμε η “περί του παντός” εξιστόρησή μας: Διότι αυτός ο κόσμος, θνητά και αθάνατα έμβια όντα αφού δέχθηκε και συμπληρώθηκε έτσι όπως αφηγηθήκαμε, κατέστη ένας ορατός ζωντανός οργανισμός που περιέχει τα αντιληπτά, θεός αισθητός ως εικόνα του νοητού, “μέγιστος καὶ ἄριστος, κάλλιστός τε καὶ τελεώτατος”, ένας ουρανός, αυτός εδώ που είναι μοναδικός».

 

       «Καὶ δὴ καὶ τέλος περὶ του̂ παντὸς νυ̂ν ἤδη τὸν λόγον ἡμι̂ν φω̂μεν ἔχειν: θνητὰ γὰρ καὶ ἀθάνατα ζῳ̂α λαβὼν καὶ συμπληρωθεὶς ὅδε ὁ κόσμος οὕτω, ζῳ̂ον ὁρατὸν τὰ ὁρατὰ περιέχον, εἰκὼν του̂ νοητου̂ θεὸς αἰσθητός, μέγιστος καὶ ἄριστος κάλλιστός τε καὶ τελεώτατος γέγονεν εἱ̂ς οὐρανὸς ὅδε μονογενὴς ὤν».                           

                                                                                               (Πλάτωνος, «Τίμαιος» 92C)